Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, I. De provincie Limburg (Amby-Meer)

Meer.

a. Werkplaats van vuursteenen gereedschappen in neolithischen tijd in het Z.W. der gemeente, dicht bij de Belgische grens en aansluitend bij de neolithische werkplaatsen in de gemeente 's Gravenvoeren op Belgisch gebied.

Banholt.

e. De r.k. rectoraatskerk (1874) bezit:

Zilveren miskelk (XIX b).

Vier gegoten koperen kandelaars (± 1700).

Klok, in 1825 gegoten door J.B.N. Gaulard.

g. Een woonhuis, volgens overlevering in den tijd der Fransche omwenteling gebezigd als kapel, bevat een schoorsteenbetimmering (± 1750).

Meer.

e. De r.k. parochiekerk (H. Lambertus), in 1876 gebouwd door Dr. P.J.H. Cuypers, bezit:

Gebeeldhouwd eiken tabernakel van een vroeger hoofdaltaar (XVII B), geverfd en gedeeltelijk verguld; thans in de sacristie.

Ouden altaarsteen (nu in den vloer van het torenportaal).

Voetstuk van gothische hardsteenen doopvont (XV?) op 't kerkhof.

Hardsteenen wijwaterbak (1694) ingemetseld in het torenportaal.

[p. 304]

Twaalf eiken banken (XVII B) met gedraaide pooten.

Steenen grafmonument van Joh. Adolf van Imstenraedt († 1668) en Christina Sophia de Loë († 1693), met opschrift, alliantiewapen en aan elke zijde zestien wapenkwartieren (middenstuk verdwenen); hardsteenen zerk met beeltenis van Gerard van Imstenraedt († 1572) en Agnes van Amstenrade, met hun beider wapens, opschrift en zestien kwartieren; hardsteenen zerk van Winand van Imstenraedt († 1622) en Mechtildis van Bongart, met hun beider wapens, zestien kwartieren en grootendeels uitgesleten opschrift. Grafmonument en zerken zijn thans rechtop ingemetseld in den binnenkerkmuur.

Op het oude kerkhof acht hardsteenen grafkruisen (1624-1779).

Drie gepolychromeerde houten beelden (XVII B): H. Blasius (levensgroot), H. Barbara en Maria Magdalena; H. Sebastiaan (± 1700). Twee geverfde houten borststukken van gekleede processiebeelden: O.L. Vrouw (XVII) met typischen halsdoek en H. Anna (naar een model XV).

Geschilderd doek (XVII B, zeer gehavend): H. Sebastiaan.

Rouwbord (1838) met wapen van Fr.Ch.A. baron de Loë-Imstenraedt in de grafkapel-de Loë.

Eiken offerblok (XVII?), zwaar met ijzer beslagen.

Zilverwerk: cylindermonstrans met gegoten en gedreven ornamenten (XVII B), op den voet het wapen van Imstenraedt-Loë; gedeeltelijk vergulden reliekhouder (XIX A) in kruisvorm; ciborie met gedreven medaillons (XIX A); vergulden miskelk met drijfwerk (± 1700, Maastrichtsche keur); kelk (± 1700, Luiksche keur?) op den voet een abtswapen; gladden kelk (± 1700, Luiksche keur?); gedreven wierookvat met scheepje (XIX A?); missaalbeslag (1819).

Lavabo-ketel (XVI) van gegoten geelkoper; twee geelkoperen (XVII B) en twee roodkoperen kandelaars (XIX a).

[p. 305]

Vier zilveren kroontjes, twee zilveren scepters, twee zilveren pronkrozenkransen en een tiental gouden kruisjes, kettinkjes, borstsieraden en een kruisje met diamanten (XVII B, XVIII en XIX A).

Eiken aankleedtafel (XIX A), waarop kasten met snijwerk, dat vermoedelijk afkomstig is van een voormalig hoofdaltaar (XVII B).

Eiken latafel met snijwerk en koperen beslag (XIX A).

Rood drieheerenstel (XVIII B) van gebloemde zijde (XVIII B).

Vier kazuifels van gebloemde zijde (XVII d en XIX a).

Twee klokken, waarvan de kleine gegoten in 1808 door F. Chaudoir en de groote in 1849 door F.A. Gaulard en O. Bourle.

2. Kapelletje, vierkant, thans geheel gecementeerd met hardsteenen deuromlijsting (1843).

3. Pastorie, bijna geheel van vuursteen gebouwd in 1670 en in baksteen vergroot omstreeks 1870. Hardsteenen omlijsting van eiken deur met klopper en slot (XVII B). Vensters grootendeels later veranderd en van hardsteenen omlijstingen voorzien (XVIII B).

Inwendig: gesneden eiken schoorsteenmantel met stucwerk (XVIII B); effen eiken schoorsteenmantel met zijkastjes en ijzeren haardomlijsting (XVII B). Op zolder overblijfselen van een gesneden eiken Renaissance-altaar (XVII B).

g 1. Het kasteel van Meer, reeds vermeld XIV A, bestaat uit: a. een voorburcht en b. het woonhuis.

a. De voorburcht (XVII a, met resten XVI B, gewijzigd XVIII en onlangs bij een restauratie door Prof. Buchkremer uit Aken) omsluit drie zijden van een rechthoek en is van baksteen op een onderbouw van vuursteen en onregelmatig metselwerk van kolenzandsteen; détails van hardsteen en mergel. Droge gracht nog gedeeltelijk aanwezig langs den oostvleugel. Boven de poort aan de buitenzijde

[p. 306]

een krulgevel, waarin steen met wapen Imstenraedt-Meer, eene meezenkooi met opschrift en: 1612 tusschen twee schietgaten met hardsteenen omlijsting; in het poortgebouw baksteenen troggewelven op eiken balken; aan de zijde van het binnenplein eveneens een krulgevel met uurwerk (1663). De oostvleugel heeft aan de buitenzijde eene rij schietgaten en later (XIX A?) ingezette vensters; aan den noordkant is hij schuin afgesloten door een krulgevel, waartegen een ronde toren met ronde schietgaten, kraagsteenen onder de kroonlijst en eene achthoekige met leien gedekte spits. Op den buitenhoek van den oostvleugel staat eveneens een ronde toren met lager achthoekige spits; kraagsteenen onder de kroonlijst en daaronder een opschrift.

In den westvleugel overblijfselen van een poortgebouw, geprofileerde hardsteenen deuromlijsting (1586), boven een poortboog het wapen-van Imstenraedt - Bongart (162?) en boven een anderen poortboog: 1729.

b. Het woonhuis (ten deele XVII B, vensters XVIII B en XIX A gewijzigd, sinds 1917 aanmerkelijk vernieuwd) heeft een zwaren ronden toren op den zuidoosthoek. Nog aanwezig ouder muurwerk o.a. in vuursteen met vischgraatverband. Op den N.O. hoek moeten vroeger zeer oude fundeeringen van een vierkanten toren aangetroffen zijn. Op de binnenplaats twee bronzen kanonnen (XVIII A), afkomstig van het kasteel Ter Worm bij Heerlen. In den traptoren op de binnenplaats steen met wapen-van Imstenraedt - Strythaegen (XVI A), losse steen met wapen van Meer, een ingemetseld fragment van hardsteen met wapen van Kestelt en opschrift (XVI a) en een uit den voorgevel genomen hardsteen met de wapens van Imstenraedt en Loë.

Inwendig: Marmeren schoorsteen met gedraaide kolommen (XVII, fries vernieuwd); schoorsteenmantel (XVI A, sterk gerestaureerd) met wapens van Imstenraedt en

[p. 307]

Strythaegen (XVI A), afkomstig van de hoeve Vlengeldael te Bocholtz; schouw met karyatiden in grijze steen (1667) en gegoten ijzeren haardplaat met reliefvoorstellingen (XVII B); nog een gegoten kachel (± 1520) met wapen en heiligenfiguren in relief; eiken trapleuning in Louis XV-stijl (XVIII B) bij den ronden toren.

Van de oorspronkelijke schilderijenverzameling zijn bewaard: gezicht op Scheveningen en een op Arnhem (resp. 1644 en 1643 of 1646, paneel, door Jan van Goyen); een winterlandschap (doek, door N. Molenaar); damesborstbeeld (door G. Honthorst); boschlandschap (door P. Bril), dorpsgezicht (door J. de Momper); zeeslag in de Sont in 1658 (doek, door J. Beerstraten), Ecce Homo (paneel, door Jan Swart); twee groote keukenstillevens (XVII, doek, Vlaamsche school), miniaturen en teekeningen (o.a. twee door Guercino), familieportretten (XVIII en XIX A) uit de geslachten van Imstenraedt en de Loë. Verder bevindt zich hier een zilveren miskelk (XVII B).

Vroegmiddeleeuwsch aardewerk, opgegraven op de binnenplaats van het kasteel, vermoedelijk afkomstig van de plechtigheid der eerstesteenlegging van den ouden burcht, wordt bewaard in het kasteel en in het museum van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht.

2-10. Boerderijen: nrs. 2 en 3, gedeeltelijk met vakwerk (XVIII B of XIX A); nr. 9, grootendeels vakwerk en baksteen met hardsteenen détails (1789); nr. 25, van baksteen (XVIII B), met luifel op de binnenplaats, bakhuis in vakwerk (1781), eiken deur met oud slot (XVIII), ijzeren poortklopper (1775); nr. 27, van baksteen met mergellagen, hardsteenen omlijsting met ontlastingsboogjes om deur en kleine raampjes (XVII), graanschuur in vakwerk (1786); nr. 66, van baksteen met hardsteenen omlijsting der lage breede ramen en het jaartal 1767 op het regelwerk der inrijpoort; nr. 77, van baksteen met twee hardsteenen raampjes (XVII), vakwerk op de binnenplaats; nr. 84, gevel van baksteen met

[p. 308]

mergellagen (XVII), vensters vernieuwd met hardsteenen omramingen; inwendig: versierde steenen wangen van een schoorsteen (XVII) en een schoorsteen met stucversiering en bruine tegeltjes (XVIII B); nr. 85, van baksteen met hardsteenen détails (1726).

11-45. Een zeer groot aantal huizen met geheel of gedeeltelijk oud vakwerk (XVIII-XIX A), n.l. de nrs. 4, 5 (1840, op de binnenplaats twee hardsteenen grafkruisen met opschriften: 1648 en 1678, en een fragment van een zerk (XVII B) van pastoor Willem van der Hallen, afkomstig van het oude kerkhof), 10, 11 (met wegkruis onder houten afdak XIX A?), 12, 13, 14, 15, 18, 19, 20, 28, 31, 34, 35, 37, 41, 42 (1836), 44, 45, 48, 54, 57, 68, 70, 72, 73, 74, 75, 76, 81, 82, 86 en 89.

h. De schutterij van St. Sebastiaan bezit een grooten zilveren vogel (XVII a, Maastrichtsche keur), met verguld zilveren plaatje waarop het wapen Imstenraedt-Bongart. Aan den ketting eene cartouche met engeltje in gedreven zilver (XVII A) en 17 zilveren min of meer versierde platen met opschriften (1726-1850).