Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, I. De provincie Limburg (Amby-Meer)

Helden.

a. In de heide werden gevonden een gepolijste steenen bijl, thans in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden; een Romeinsche bronzen bijl; Gallo-Germaansche urnen (te Leiden); bouwfragmenten en scherven van aardewerk gevonden bij den Houwenberg. In het museum te Leiden wor-

[p. 130]

den nog bewaard Romeinsch aardewerk en een laat-Romeinsche of Frankische bronzen beslagplaat.

Beringen.

g. Achthoekige houten windmolen, bovenkruier (1817, XIX c herplaatst, op steenen voet).

Grashoek.

e. De nieuwe r.k. kerk (H. Hart) bezit: Hardsteenen doopvont (± 1700?), Gedreven zilveren stralenmonstrans ± 1700), Velum (XVIII, thans voorhang).

g. Boerderij nr. 161, met ankerjaartal 1751.

Helden.

d. Het raadhuis is een eenvoudig vrijstaand baksteenen gebouw (XVII?) met doorloopende middenpoort, waarboven de raadskamer; schilddak met spitsje. Thans gecement en gemoderniseerd.

e 1. De r.k. kerk (H. Lambertus), georiënteerd met 4^o noordelijke afwijking, van baksteen opgetrokken en met ribgewelven overspannen, bestaat uit: a. een geheel vierkanten westtoren (XIV? en XV, thans tevens portaal) van vier geledingen, de onderste twee (XIV?) inwendig van mergel, de benedenste met aan elke zijde drie rondboognissen, die daarboven met een spitsboognis versierd, de bovenste twee (XV) met aan elken kant twee spitsboognissen, de laatste tevens met galmgaten; achthoekige spits (XIX B vernieuwd); b. een driebeukig schip (XV) van vier traveeën op gelede schalkpijlers, de breedere en hoogere blinde middenbeuk onder zadeldak, de zijbeuken onder lessenaardaken; dichtgemetselde zijingang; c. een (iets ouder?) koor (XV) van één travee en 5/8-gesloten polygoon. Schip en koor met eenvoudige steunbeeren en spitsboogvensters (nieuwe tracee-

[p. 131]

ringen). Op het koordak een zeshoekig dakruitertje, op den makelaar een kruis met windvaan (1782). Zuidelijk tegen het koor een sacristie (1849). Tegen de tweede travee aan de noordzijde een portaal (XIX), thans doopkapel. De kerk bezit:

Houten composiet hoogaltaar (1699, hersteld 1885), verbonden met zijdoorgangen.

Communiebank Lodewijk XVI (één paneel thans aan de orgelgalerij).

Hardsteenen doopvont (XIX A). Twee marmeren wijwatervaten (XIX a).

Eiken preekstoel (± 1700, de baldakijn in 1882 willekeurig verkleind).

Orgel (± 1700; veranderd). Orgelgalerij (1719).

Grafzerk (XVII A, afgesleten) met wapen-van Hillen.

Houten beelden Ecce Homo, zittend (XVI?), H. Lambertus en H. Catharina (beide op de zijdoorgangen van het hoogaltaar van 1699).

Schilderijen: Aanbidding der herders (1699) en Adumbratio (beide aan het hoogaltaar), Abrahams offer (XVIII B), H. Avondmaal (1781, d. C.I.P. v.d. Duyse uit Heusden), H. Engelbewaarder (XVIII). In de pastorie twee portretten op doek: een van J. Knippenberg, pastoor (1697-1742) en een (XVIII A) van graaf de Robiano, (later) bisschop van Roermond.

Gewelfschilderingen (XVI a, bijna uitsluitend lofwerk, gerestaureerd in 1882).

Offerbus Lodewijk XV.

Stralenmonstrans (1733, koper, verguld); zilverwerk: ciborie (XVIII A), ampullenblaadje (1835); versiering (XVIII) van een broedermeestersstaf.

Koperen kandelaars: twee paar gegoten drievoets (XVIII c), twee paar gedreven gerpofileerde (XVIII), twee paar gedreven (XIX A), drie paar rood- en geelkoperen (XIX).

[p. 132]

Gegoten wijwateremmertje (XVI). Twee tinnen ampullenblaadjes (XVIII B).

Kazuifel (XVIII).

Missaal (1716, het zilveren beslag 1841); missaal (1762).

Eiken kastje met achthoekige paneelen (XVII B). Zilveren borstplaat (XVI), afkomstig van de St. Jorisschutterij.

Twee klokken, waarvan een in 1673 gegoten door Petrus van Trier, en een in 1759 door Alexius en Petrus Petit.

Een 25-tal steenen kerkhofkruisen (1600-1702).

2. Het kapelletje van de H. Anna, modern, bevat een terra-cotta beeld (XVIII) van de H. Anna met de H. Maagd.

3. Het kapelletje van den H. Rochus is een onbeteekenend baksteenen bedehuisje (XVIII?).

g 1-2. Huis nr. 485, ankerjaartal 1786; nr. 534: 1704.

3. standaardmolen op betimmerden voet.

h. Koffiehuis Ueberbach: verzameling van oudheden, o.a. vier voluten met engelen, afkomstig van den preekstoel te Ossendrecht en zijstukken met engelenkopjes, van het altaar in de kerk te Panningen.

Panningen.

e. De r.k. kerk (O.L. Vrouw van Smarten), een met 241/2^o zuidelijke afwijking georiënteerd, van baksteen opgetrokken en met gestucadoorde ribgewelven overspannen neogothisch bouwwerk (1850), bestaat uit een vierkanten westtoren, tevens portaal, een driebeukig schip en een 3/8-gesloten koor, dit laatste opgetrokken op de muren eener oude kapel (1698, blijkens gevelsteen). De kerk bezit:

Houten composiethoogaltaar (XVII B), met altaarstuk: de 12-jarige Jezus, Maria en Jozef (XVII d), en, in het frontispice, een beeld van Maria, Moeder van Smarten, de predella met reliefs; altaar Lodewijk XV (1766) en een (XVII c); alle ontdaan van hun kantversieringen.

[p. 133]

Houten beelden: H. Annatrits (XVI a), H. Barbara (XVI B, beschadigd), Madonna (XVII a), vrouwelijke heilige (XVII, beschadigd).

Zilveren miskelk (1704, eenvoudig); wierookvat (1822).

Koperen kandelaars, drie gegotene (XVII a) en drie paar gegoten drievoets (XVII c).

Driestel (XVIII), kazuifel (XVIII).

Een paar houten tropee-takken (XVII of XVIII).

f. Het gesticht ‘Koningslust’ bezit: altaar (XVII B) van Korinthische orde met altaarstuk: Hemelvaart (XVII B) op doek. Preekstoel Lodewijk XV.

g 1-2. nr. 346, ankerjaartal 1803; nr. 399, ankerjaartal 1749.