Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VII. De provincie Overijssel

Steenwijk.

a. Voorhistorische monumenten.

Eenige steenen bijlen, hier gevonden, zijn in het Rijksmuseum van oudheden te Leiden; een strijdhamer van serpentijnsteen is in het Friesch museum te Leeuwarden.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

1. Markt 70. Het oude raadhuis, thans kantongerecht, openbare leeszaal en politiebureau, heeft twee eiken deuren met rozetten (XV) in omlijsting (XVII c).

[p. 127]

2. Gasthuispoort. In het nieuwe raadhuis bevinden zich: een eiken tafel (XVII c), een dergelijke tafel, opgelegd met ebbenhout, en een eiken bank (XVII c), alles afkomstig uit het oude.

3. Waagstraat 72. De boterwaag (XVII b) heeft een baksteenen trapgevel met zandsteenen afdekkingen en waterlijsten. In de ontlastingsbogen sluitsteenen met kopjes. Twee gevelsteenen, voorstellende de Gerechtigheid en het gemeentewapen, en twee steenen met: 1642.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. of groote kerk (H. Clemens), in 1114 vermeld, in 1295 door bisschop Jan van Zyrik tot collegiale kerk verheven, XIV d-XV a verbouwd en vergroot, en andermaal midden - XV, in 1580 en 1592 door brand beschadigd, in 1604 hersteld, in 1670 inwendig gewijzigd en wederom in 1850, is een baksteenen hallenkerk, bestaande uit drie beuken, waarvan de smalle noordelijke (XIV d, oostelijk deel tufsteen) een driezijdig gesloten koor, de middelste (XIV d) een in 1409 gewijd 7/12-, en de zuidelijke (± 1440) een ⅝-gesloten koor (± 1500) heeft; en eenen vierkanten toren (XIII d, in 1463 herbouwd blijkens een gedenksteen), volgens een opschrift in 1511 met een hooge spits gedekt, die in 1558 door storm geteisterd en in 1580-'81 verwoest werd, in 1836 andermaal gehavend, in 1915 gerestaureerd en in het bovendeel gewijzigd en ingericht tot watertoren, onder leiding van den architect W. te Riele Gzn., waarbij de spits hersteld werd naar het voorbeeld van die uit 1511. Tegen schip en koorsluitingen steunbeeren. Op een dezer beeren, aan de zuidzijde, een zonnewijzer. Spitsbogige vensters (in 1914-'16 gedeeltelijk hersteld, worden thans verder gerestaureerd), met baksteenen posten en traceeringen. De toren heeft vier een weinig versnijdende geledingen, waarvan de twee onderste (XIII d) gedeeltelijk van tufsteen zijn opgetrokken. Spitsbogige nissen met in 1915 herstelde zandsteenen traceeringen (± 1400). Inwendig:

[p. 128]

in den middenbeuk, tot aan de triomfboog een vlakke houten zoldering (± 1670, vernieuwd in 1903) waarboven een ouder houten tongewelf; en waaronder overblijfselen van muraalbogen, in het koor een dergelijke zoldering ter vervanging van de in 1850 weggebroken baksteenen gewelven. In den noordbeuk acht vakken overkluisd met kruisribgewelven Het oostelijk deel van dezen beuk bestaat uit twee verdiepingen, met steenen straalgewelven overkluisd. In de benedenverdieping een sluitsteen met een voorstelling van den H. Clemens. Van den zuidbeuk zijn acht vakken met kruisribgewelven gedekt, terwijl het koor hiervan een baksteenen netgewelf heeft. In het middenschip zijn de colonnetten tegen de pijlers geheel, in den noordelijken beuk voor twee-derde weggehakt, in den zuidelijken beuk zijn zij van Toscaansche kapiteelen voorzien. De triomfbogen van den midden- en den zuidbeuk worden gedragen door Toscaansche muurzuilen. De kerk bezit:

Eiken koorhek (XVII).

IJzeren doopbekkenhouder (XVII c).

Eiken banken (XVII-XVIII); twee eiken banken (XVII c) en een dergelijke tafel in de consistoriekamer.

Grafzerken (XVI-XVIII), waaronder gebeeldhouwde 1565, 1665, 1765 met alliantiewapen-Sloet en Dannenbergh.

Tekstbord (1651).

Vier zilveren avondmaalsbekers (1842), drie schenkkannen (1837).

Drie groote en twee kleine koperen kronen (1632), en vier (XVII c) afkomstig uit de kerk van Dronrijp.

Twee klokken, waarvan een in 1604 gegoten door Frederyck Butgen van Dortmund, en een in 1638 door M.F. (rançois) S.(imon).

Een eikenhouten beeld (1560), voorstellend een diaken, vermoedelijk uit deze kerk afkomstig, is thans in het Aartsbisschoppelijk museum te Utrecht.

[p. 129]

2. De ned. herv. kleine of lieve vrouwenkerk is een baksteenen, aan west- en noordzijde gepleisterd gebouw (XV), bestaande uit een middenbeuk met twee hooge rechtgesloten zijbeuken en een ⅝-gesloten, thans als bergplaats gebezigd, koor. Boven den westgevel een torentje, waarin een leeuw met het gemeentewapen. In dezen gevel een steen (XV) met opschrift. Ingekorte vensters, meerendeels met oorspronkelijke traceeringen. Inwendig: over alle beuken baksteenen kruisribgewelven. Baksteenen zuilen met ringvormige kapiteelen. Boven de scheibogen nissen met traceeringen. Kraagsteenen met koppen in de zijbeuken. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII d).

Eiken hek en banken (XVII d).

Grafzerken (1588, 1592, 1597).

Drie klokken, waarvan een in 1501 gegoten door Gerhardus van Wou, en twee, in 1638 en in 1695 gegoten door M.F.(rançois) S.(imon).

3. De r.k. kerk (H. Clemens), in 1883 gebouwd door A. Tepe, bezit:

Zilveren miskelk (XVIII a).

g. Particuliere gebouwen.

1. Markt 18. Topgevel met ingezwenkte kanten. Versierde zandsteenen afdekkingen. Gevelsteen in omlijsting, met: 1651.

2. Oosterstraat 60. Trapgevel met zandsteenen afdekkingen en baksteenen waterlijst. Ontlastingsbogen. Gevelsteen: 1660.

3. Markt 48. Bovengedeelte (XVII c) van een baksteenen gevel, met zandsteenen banden en blokken.

4. Oosterstraat 23. Gevel (XVIII a). Middenpartij geflankeerd door zandsteenen versieringen.

5. Korte Woldstraat 25. Gevel (XVIII d) met gebogen zandsteenen omlijsting van den top.

[p. 130]

6. Woldstraat 23. Halsgevel (XVIII d) met recht afgedekten top.

7-9. Woldstraat 41, 43 en 45. Drie dergelijke gevels.

Fragmenten en details:

Kerkstraat 1 (hoek Markt). Bovengedeelte van een gevel (1650).

Scholestraat, bij de Varkenswaag. Poortje (XVII c) met zandsteenen bekroning en beeldje.

Oosterstraat 53. Gevelsteen met leeuw.

Woldstraat 36. Lelieankers (XVI).