Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VII. De provincie Overijssel

Rijsen.

a. Eenige, waarschijnlijk proto-historische bronzen voorwerpen, hier gevonden, zijn in het Rijksmuseum van oudheden te Leiden. In 1923 is hier een urnenveld ontgraven; eenige der gevonden urnen zijn naar de Oudheidkamer Twente overgebracht.

c. Walstraat. Pomp van Bentheimersteen, met gemeentewapen en: 1799.

e 1. De ned. herv. kerk. (H. Dionysius), XII gebouwd op de plaats en ter breedte van den tegenwoordigen noordbeuk, XV d vergroot naar het Oosten, XVI b andermaal uitgebreid met een zuidelijken beuk, in 1826 gehavend door het instorten van den tufsteenen toren (XII), waarna de westzijde een klassicistischen gevel met houten koepeltje kreeg, in 1899 gerestaureerd en verknoeid door aanbouwsels tegen zuid- en noordgevel, is een grootendeels baksteenen gebouw, bestaande uit een schip van twee beuken, de noordelijke beuk met een hoofdzakelijk van tufen zandsteen opgetrokken ⅝-gesloten koor (XV d), de zuidelijke (XVI b) met een baksteenen onregelmatig-⅝ koorsluiting. De steunbeeren en deels ook de muren der noordelijke koorsluiting, rusten op groote granietblokken. In den tufsteenen noordelijken muur (XII) een ten deele weggehakt (XIX d voor den aanbouw van een consistoriekamer) rondboogfries tusschen lisenen; sporen van een romaansch venster en dito ingang; de steunbeeren zijn XV toegevoegd. In den oostelijken sluitingsmuur van het koor een baksteenen nis met rechthoekige omlijsting van Bentheimersteen. De zuidgevel bestaat uit baksteen met banden van tuf. Spitsboogvensters met zandsteenen negblokken. Dichtgemetselde ingang achter het catechisatielokaal. Inwendig (XIX d verknoeid

[p. 123]

en geheel gepleisterd): Tusschen den noordelijken en den zuidelijken beuk twee ronde zuilen, en aan de westzijde een pijler, tusschen welken en den westgevel twee schuine bogen het koepeltorentje dragen. Baksteenen kruisribgewelven (XV d) op kraagsteenen met kopjes. In de consistoriekamer een ingang (XV d) naar de kerk in omlijsting van Bentheimersteen (gewit). De kerk bezit:

Zandsteenen doopvont (XIII, gewit).

Eiken preekstoel (XVIII d).

Eiken doophek (XIX a).

Koperen zandlooperhouder.

Banken (XVII a-XVIII).

Marmeren graftombe (XVIII b) van Frederica van Ittersum († 1729), weduwe van Willem Diderich van Schade, met alliantie- en kwartierwapens.

Grafzerken (XVII). Een deel der zerken is in 1899 met een laag portlandcement overdekt.

Muurschilderingen (XVI), in 1899 in de koorsluitingen ontdekt, werden weer overgewit.

Vier gegraveerde zilveren avondmaalsbekers, met gezicht op de stad en de kerk, waarvan twee (1820) en twee (XIX b).

Klok, in 1743 gegoten Ciprianus Crans Jansz.

Een steenen beeld (XV) der Moeder Gods, uit deze kerk afkomstig, is thans in het Aartsbisschoppelijk museum te Utrecht. Een geschilderd rouwbord voor Ernst van Ittersum († 1672) is thans in het huis Oosterhof. Ten O. van de kerk bevindt zich nog een overblijfsel (XVI?) eener oude baksteenen ommuring.

In den tuin der pastorie staat een doopvont (XV) van Bentheimersteen.

2. De r.k. kerk (H. Dionysius), in 1819 gebouwd, werd in 1852 vergoot.

g 1. Ter plaatse van de in 1780 gesloopte Havezate Bever-

[p. 124]

feurde, staat thans de boerenwoning ‘De Krans’, waarin een deurkalf met opschrift: en 1620. Sporen van de slotgracht zijn nog zichtbaar.

2. Van de voormalige Havezate Brandlicht bevindt zich, in een boerenhuis ‘de Pol’, een breede schouw (XVII) met de wapens-van Langen en -Isselmuden, tusschen welke de gesneden figuur van een nar.

3. Van de voormalige Havezate Eversberg, in 1457 vermeld, omstreeks 1600 gebouwd voor Adam van Heerde, in 1865 gesloopt, bestaan nog slechts kelders (XVI).

4. De Havezate de Oosterhof, in 1334 vermeld, meermalen gewijzigd, XIX a verbouwd, bestaat uit een hoofdgebouw (XVIII) met een oostvleugel (grootendeels XVII), en een uitbouwsel (XVII) aan de westzijde van den achterkant. Het venster der middentraveé van den voorgevel heeft een eenvoudige omlijsting (± 1800). Midden op het dak een achtkant koepeltje. In den westelijken uitbouw twee vensters met ellipsvormige ontlastingsbogen. Gesmeed ijzeren toegangshek (XVIII). Inwendig: in de westelijke voorkamer, een schoorsteen (benedendeel vernieuwd) met het portret (atelier van Miereveld) van Willem den Zwijger, in omlijsting van stuc. Op de tweede verdieping een portret (atelier van Miereveld) van prins Maurits. Voorts familieportretten (XVII a-XIX A) der van Ittersum's. Geschilderd rouwbord voor Ernst van Ittersum († 1672), afkomstig uit de Ned. Herv. kerk. Van de bouwhuizen werd in 1820 het westelijke gesloopt. Op het voorplein staat thans nog het oostelijke (XVIII d).

5. Haareind. Boerenwoning. Boven de deeldeur een kalf met opschrift en: 1656.

6. Wierdensche straat 19. Trapgevel met gewijzigden top. Ronde ontlastingsboog. In ankers: 1664. Benedenpui nieuw.

[p. 125]

7. Wierdensche straat 10. Puntgevel (XVII). Verdieping overspringend op geprofileerde korbeelen. Vakwerkbouw met vlechtingen van metselwerk. Houten geveltop, voorspringend op geprofileerde houten consoles. Moderne winkelpui.

8. Haarstraat 2. Halsgevel met gebogen rollaag en zandsteenen aanzetkrullen. Gebogen fronton. Steen: 1750.

9. Schild 2. Dergelijke gevel.

10. Haarstraat 44. Heerenhuis (XIX a). Ingang geflankeerd door Ionische pilasters.

11. Verlengde Rozengaarde 17. Ankers: 1816.