Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel I. De provincie Utrecht

Renen.

Elst.

De ned. herv. kerk is van omstr. 1819.

Het huis, gemerkt C 21, heeft ankers met 1817.

Renen.

a. Germaansche en Romeinsche oudheden.

Germaansche grafurnen en overblijfselen van wellicht Romeinsche wallen en tegels zijn in 1839 gevonden in den Heimenberg.

b. Verdedigingswerken.

Van de westpoort zijn twee steenen (XVII) aangebracht aan eene bank in het Plantsoen, hoek Veerweg.

d. Burgerlijke openbare gebouwen.

Het raadhuis, herbouwd omstr. 1738, heeft eene vierschaar met geschilderd Justitiabeeldje (XVII), twee schoorsteenen (XVIIIb). Het bevat eenige stoelen (XVII), gildekistjes (1641 en XVIII c), vlaggen en bodeteekens van gilden (1761, 1762, 1765 en XVIII c), tinnen stembus met gegraveerd wapen (XVI d) en een gezicht op Renen, teekening van M.C. Volkard (1776).

[p. 47]

Een schilderij (XVI a), inname der stad in 1499, is thans in het Rijksmuseum te Amsterdam. Van het vroegere stadhuis bleef bewaard een fragment van een schoorsteen, tweede helft XVI.

e. Kerkelijke gebouwen.

De ned. herv. kerk (H. Cunera), ter plaatse eener XI a vermelde kerk gebouwd in de XIVe (choor en deel van transept) tot XVe eeuw c, (middenschip en zijbeuken) is eene baksteenen hallenkerk, steenen gewelven (pijlers), met aan den noordkant 1 en aan de zuidzijde 2 zijbeuken, transept met rijk portaal aan iedere zijde (tegen den Z. arm steenen zonnewijzer van 1631), choor met aangebouwde sacristie, uitgebouwde Z.W. kapel en hoogen westtoren van bak- en bergsteen (1492-1531). Tegen den W. gevel aan de N. zijde uitbouw, toegang gevend tot onderaardsche gang naar het voormalig St.-Agnesklooster. In 1451 werd een aflaat verleend aan hen, die den kerkbouw bevorderden. (Een aflaatbrief van 1475, met miniatuur van St. Cunera berust in het Rijksarchief te Utrecht). 4 Sept. 1897 zijn kerk en toren door brand geteisterd, sedert gerestaureerd, de eerste onder leiding van C.B. Posthumus Meyjes, de laatste onder Dr. P.J.H. en Jos. Cuypers. De kerk bevat:

Marmeren oksaal, met beelden en stuc-reliefs, eiken deuren en koperen hekwerk (XVI b). Wellicht gesticht tijdens de kanunniken van Ter Horst te Renen zetelden (1529-'34)?

Twee eiken choorbanken en een zetel (1570).

Eiken preekstoel (XVII d), met koperen lezenaar van 1676.

Dito voorlezerslezenaar, XVIII.

N. en Z. tochtportalen met eiken paneelwerk (1654 en XVII c).

Eiken deur, gothisch (XVI a); gesmeed ijzeren traliedeurtje, omstr. 1500.

Met wapens versierde grafzerken, o.a. van Joffer G. van Nievelt († 1517) en Henrick Valkener († 1531); Bernt Fris v. Dolre († 1530) en Margrijt Martynsdr. († 1534); twee van het geslacht Beyer (XVI); Burgemeester van Lienden en Nic. Leysters († 1565); Corn. Thomsz. Budding († 1593) en verschillende uit de XVIIe en XVIIIe eeuw.

[p. 48]

Gewelf- en muurbeschilderingen, waarvan sporen werden gevonden, zijn bij de restauratie overgewit.

Tekstbord van 1599.

Bord met 10 Geboden, Mozes en Aäron en bord met de geloofsartikelen, XVII a.

Credo-bord (XVII a); geschilderd wapenbord met 21 wapens van diakens (1733-1745).

Twee zilveren avondmaalsbekers (gegraveerd), omstr. 1700.

In den toren: gedreven koperen lantaren (XVII b); eenige helmen, gevonden in het Paardenveld (XV d) en twee klokken van 1555 door Jan Tolhuis. Eenig smeed- en steenen beeldhouwwerk, fragment Cunerabeeldje van bij den brand vernielde klok (1522).

De koperen kronen der kerk zijn te Maasbommel.

f. Gebouwen van liefdadigheid.

Overblijfsel der gasthuiskapel (XV of XVI) in de Gasthuisstraat, hoek Koningstraat.

g. Particuliere gebouwen.

1.	Heerenstraat A 216, gevelfragment met ankers en gevelsteenen, 1620.
2.	Rijnstraat A 277, gevelfragment, 3 gevelsteenen (XVII a).
3.	Kerkstraat, geschonden trapgevel (XVII b, c).
4.	Platte, met wapens versierde stoeppalen aan verschillende huizen, o.a. Rijnstraat A 274, A 331 (1565), A 335 (1650) en A 382.
5.	Twee schildhouders, leeuwen, (XVII), op een muurtje, Heerenstraat A 120.
6.	Heerenstraat A 209, eenvoudige gevel (XVIII c).
7.	Koningstraat, deur (XVIII d) en sluitsteen.
8.	Rijnstraat A 281, trap en schotwerk (XVII a).
9.	Heerenstraat A 214, ankers (XVII).