Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland

Hierden.

De ned. herv. kerk (1851, blijkens steen) bezit eenig tinwerk (XVIII A): twee gegraveerde bekers en dito kan, drie schotels en twee borden.

[p. 100]

Hattem.

b. Verdedigingswerken.

Dijkpoort (XIV d, gerestaureerd 1909), vierkant baksteenen gebouw met doorgang, waarin de sleuf van een valhek, en met overblijfselen van de oude uitkraging. Hoektorentjes. Bovendeel en vensters nieuw. Trap in de dikte van den muur.

Overblijfselen der oude ommuring (XV, verhoogd XVI d) tusschen de voormalige Hoenwaardsche poort en het kasteel. In den muur een steen met: 1582.

Hertogelijk kasteel, zie bij f 1.

c. Pompen.

Vier hardsteenen pompen: bij Achterstraat A 218 (1735), bij Dorppoort (1733, met schildhoudenden leeuw XVII) bij Ridderstraat A 372 (1735, met leeuw als voren), en bij het Raadhuis (XVIII b, met: 1776).

d. Burgerlijke openbare gebouwen.

1. Het raadhuis (XVI, verbouwd 1619-1625, en XIX d) heeft een baksteenen voorgevel met bergsteenen banden en houten balustrade met het gemeentewapen, waaronder: 1770. Vensterbogen met sluitsteenen (de boogtrommels nu gevuld). Steenen hoeklantaarn (XVII) op een sater als drager. De zijgevel heeft een top met vleugelstukken en fronton (1619). Hiernaast een lager gevel met balustrade en poortomlijsting (1625). De andere zijgevel ten deele XVI. Het Raadhuis bevat:

Zilveren ‘cieraet’ (1468) van het St. Annagilde, met penningen XVI - XVIII.

Eiken kapstok (XVII).

Eiken tafel (XVII A), tien eiken stoelen en twee leunstoelen (XVII).

Eiken kasten, van een beschot (XVII) vervaardigd.

[p. 101]

Eiken kist met ijzeren beslag (XVII).

Twee tinnen inktstellen (XVIII).

Koperen kroontje (XV), afkomstig uit de kerk (het St.-Annabeeldje geschonden).

2. De tegenwoordige Nutsschool op de Markt, voorheen hoofdwacht en waag, gebouwd 1621, verbouwd XIX c, heeft een gevel van baksteen met banden van bergsteen, en vensterbogen met blokken van bergsteen. Twee ingemetselde steenen (1672). In den zijgevel uitvliegsteentjes.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (H.H. Andreas en Catharina), ten deele gebouwd XIV, ter vervanging eener romaansche en tijdens het verval eener andere kerk op den Gaesberg, en verbrand ± 1427, daarna herbouwd, naar het oosten uitgebreid en in 1436 herwijd, gerestaureerd 1895-1896 onder leiding van Dr. P.J.H. Cuypers en Jos. Th. Cuypers, bestaat uit een driebeuk schip (XIV B, voltooid 1407); een 3/8-gesloten choor (XV d, gewijd 1504); een rechtgesloten H. Maria-kapel (± 1400) ten N., en eene 3/8-gesloten H. Anna-kapel (± 1500) ten Z. van het choor; en eenen toren, beneden (XII B) van tufsteen (met moeten van het oorspronkelijk schipdak in zijn oostwand), verhoogd XIV d in baksteen. Leien spits (1611) met lantaarn, ter vervanging van een zadeldak. Portaal (1753). Tusschen het choor en de zuidkapel een traptoren met gemetselde wenteltrap (XVII). Kruisribgewelven over schip, beuken en noordkapel. Netgewelven over choor en zuidkapel. Opmerkelijk tufsteenen kruisribgewelf (gerestaureerd 1896) in den toren. In den zuidwand van het choor een nis met gothischen draagsteen. De kerk bezit:

Zandsteenen doopvont (XII B).

Eiken preekstoel (1635), met ijzeren lezenaar (XVII).

Eiken choorafscheiding en doophek (1645), dito banken (1646).

[p. 102]

Orgel (1614, hersteld in 1623, 1661, 1677 en 1874).

Grafzerken (XVI-XVIII), w.o. een voormalige altaarsteen en een groote gebeeldhouwde steen (XVI a).

Gewelfschilderingen (XV a - XVI) in het choor en de kapellen.

Overblijfselen van een muurschildering (XVI b) in de zuidkapel.

Vier geschilderde wijdingskruisen.

Tien-geboden, in 1636 tegen den oostwand van den toren geschilderd.

Drie psalmborden (1748).

Twee koperen kronen (1691).

Vier zilveren bekers (1727).

Klokkenspel van twintig klokken, waarvan twaalf in 1722-1727 gegoten door Jan Albert de Grave en zes in 1631-1636 door François Simon, benevens twee luiklokken, waarvan eene in 1455 gegoten door Geert Klinghe, en eene in 1686 door Gerhard Schimmel.

Uurwerk (1613, gewijzigd 1665 en 1667, in 1679 door Jurriaan Sprakel in een slingeruurwerk veranderd).

2. Korte Kerkstraat. ‘De oude weeme’ (voormalige pastorie), vermeld XV a, belangrijk gewijzigd XVII a, gerestaureerd in 1906, is een baksteenen gebouw met topgevel. Korfbogen over de vensters. In den sluitsteen van een rondboog over een gedichten ingang: 1623.

f. Particuliere gebouwen.

1. Bij het ‘Hoogehuis’ op den wal eenige overblijfselen van het hertogelijk kasteel (vermeld 1361, gesloopt in 1580 en 1778): metselwerk (XV) van het hoofdgebouw en de voorburcht. De stichtingssteen van den ‘toern tot Hattem’ (1404) is ingemetseld in het portaal van dit huis.

2. Achterstraat A 258. Gepleisterde topgevel (XVII a). Toppilaster op masker. Ankers.

[p. 103]

3. Kerkstraat A 136. Baksteenen topgevel (XVII a). Ankers.

4. Kerkhof A 421, herhaaldelijk verbouwd. Zijgevel, van onderen gepleisterd, met een fraai gemetseld fries, waarboven ten deele gedichte vensters met metselmozaïek van roode en gele steen in de boogvelden. Overblijfselen van zandsteenen kozijnen. Steen: 1618. Ankers.

5. Kruisstraat A 285. Gepleisterde gevel (XVII a). Toppilaster op een leeuwenkop. Ankers: 1619.

6. Kruisstraat A 408. Gepleisterde trapgevel (XVII a) met zandsteenen afdekkingen.

7. A 309. Op den wal bij de Achterstraat, Baksteenen topgevel met vlechtingen. Overblijfselen van zandsteenen kozijnen. Ankers: 1623. Nokanker.

8. Ridderstraat A 360. Gepleisterde gevel (XVII a), met fragmenten van vierkante pinakels. Bloemanker.

9. Kerkstraat A 203. Gepleisterde trapgevel (XVII a). Toppilaster op een kopje.

10. Allershoek A 31. (‘Pand der Liefde’). Baksteenen gevel met bergsteenen banden. Boven den ingang: 1626. Hierboven een arkel op zandsteenen consoles. Overblijfselen van kruiskozijnen met vlechtwerk in enkele boogvelden. In de zijgevels duivengaten met uitvliegsteenen. Hoog oploopend pannendak.

11. Kerkstraat A 158. Gepleisterde topgevel. Toppilaster. Ankers: 1633.

12. Kerkstraat A 181. Gevel (XVII A) met gemetselde togen. Ankers.

13. Kerkstraat A 174. Twee gepleisterde topgevels met toppilasters, waartegen ankers.

14. Kerkstraat A 138. Gepleisterde gevel met gezwenkte toplijnen. Vensterbogen met diamantkoppen. Steen: 1663. Ankers.

[p. 104]

15. Kruisstraat A 409. Gepleisterde gevel. Steen: 1677.

16. Ridderstraat A 358. Gepleisterde gevel met ingezwenkte toplijnen en twee vleugelstukken. Ankers: 1724. Bloemanker.

17. Kerkstraat A 161. Gevel (XVIII c) met hijschbalk.

18. Kerkstraat A 140. Baksteenen, ten deele gepleisterde gevel (XVIII c).

19. Achterstraat A 276. Ingezwenkte topgevel (XVIII c) met houten frontons en twee vleugelstukken.

20. Kerkstraat A 147. Gevel als voren. In den top: 1777.

Details.

Kerkstraat A 164. Gesneden boven- en onderdeur (XVIII a).

Kruisstraat A 407. Steentje: 1677.

Kerkstraat A 160. Ankers: 1608.

De heer F.A. Hoefer bezit twee portretten (XVI a, door Joost van Cleve) voorstellend Anthonie van Hilten en zijn echtgenoote.

Het huis Het Spijker is een klein baksteenen gebouw (XVI a) met uitgezwenkte toplijnen, onderbroken door pinakels. Twee tandlijsten. Boven de deur een gedichte spitsboog, in welks veld een ovaal venster en: 1640. Inwendig: een laat-gothische schouw.