Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland

Ermeloo.

Een aantal klokbekers en laat Germaansch aardewerk in deze gemeente gevonden, bevindt zich in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

Elspeet.

De ned. herv. kerk (H. Antonius), een gepleisterd gebouw, bestaat uit een in 1841 naar het Z. uitgebouwd schip met 5/8-gesloten choor (XV); en eenen XIXa ommantelden toren. Op den makelaar van het choor een windvaan met: 1727. Inwendig een gepleisterde zoldering. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII b) met koperen lezenaar (XVII c).

Fragmenten van banken (XVII A).

Grafzerk (1612).

Twee koperen kronen (XVII).

Twee zilveren bekers (1729).

Drie klokken, eene in 1612 door Henricus Meurs, en twee in 1659 door Franciscus Hemony gegoten.

Ermeloo.

De ned. herv. kerk, reeds vermeld in 1006, verbouwd XV, van een nieuwe kap voorzien in 1632 (blijkens opschrift op een der balken), van nieuwe vensters in 1633, is een ten deele gepleisterd gebouw, bestaande uit een eenbeukig later verhoogd schip (XII) met sporen van een vroeger aanwezig dwarspand en met een modernen uitbouw (1899) aan den zuidkant; een 5/8-gesloten baksteenen choor (XIV d); en eenen tufsteenen toren (XII, verhoogd XIII), met boog- en ruitenfriezen. Inwendig: gestucadoorde

[p. 81]

zoldering over het schip (sporen van de oude kap in den oost wand), steenen kruisribgewelf met gebeeldhouwde sluit- en draagsteenen over het choor. Sporen van een kruisribgewelf en van een tongewelf in den toren. In de oosthoeken van het schip een paar zuilen met vlak gebeeldhouwde kapiteelen. De kerk bezit:

Zandsteenen doopvont en wijwaterbekken (XII).

Preekstoel (ten deele XVII).

Eiken bank (XVIII c).

Grafzerken (XVII).

Twee klokken, eene in 1459 door Johannes en Wilhelmus Hoerken, en eene kleine in 1705 door Klaas Noorden en Jan Albert de Grave gegoten.

De Stichting 's Heerenloo der ‘Vereeniging tot opvoeding en verpleging van idioten en achterlijke kinderen’, bevat in het waschhuis overblijfselen van het poortgebouw der commanderij St. Jansdal (gesloopt ± 1600): baksteenen front, waarin gedichte poortboog met geprofileerde neggen, geflankeerd door pilasters; hierboven een top met overhoeksche pinakels, gekoppelde spitsboogjes en een verweerd medaillon: hoofd van Johannes den Dooper? Alles XVI a.

Een XVIII a hier opgegraven retabel (XVI c) van marmer, albast en hout bevindt zich in particulier bezit te Arnhem.

Nunspeet.

De ned. herv. kerk, gebouwd ± 1858, heeft nog den baksteenen toren (XVI a) op ouder onderbouw, waarop een achtkant (XVIII d) met houten koepel, van de vorige aan den H. Antonius gewijde en in 1855 afgebrande kerk. Inwendig overblijfselen van een kruisgewelf. Zij bezit:

Twee zilveren bekers (1708).

[p. 82]

Klok, in 1631 door Henricus Meurs gegoten.

Het buitengoed Groot-Essenburg (XVII c, belangrijk vernieuwd in 1767), heeft boven den ingang een alliantiewapen met: 1652. Familieportretten.