Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland

Buren.

Asch.

De op eene hoogte gelegen ned. herv. kerk (XV, 1857 hersteld) heeft een eenbeukig schip met smaller 5/8-gesloten choor en op den westgevel een kleinen houten toren. Vlakke gestucadoorde zoldering. Sporen van steenen welving in de choorsluiting. Klok, in 1825 door Petit en Fritsen gegoten.

Buren.

b. Verdedigingswerken.

De overblijfselen van het oude slot te Buren (herbouwd ± 1500, gesloopt 1815) zijn in 1899 verzameld tot een gedenkteeken ter plaatse van den voormaligen hoofdingang.

Overblijfselen der oude stadswallen (XV) ter weerszijden der Culemborgsche poort, achter het weeshuis tot aan de voormalige Tielsche poort en de Oranje straat.

[p. 46]

Culemborgsche poort (XV). Vierkant baksteenen gebouw, met vlakke gevels, waarvan het bovendeel tot woning is ingericht. Boven den doorgang een sluitsteen met 1816. Aan de stadszijde èen zonnewijzer.

c. Wegen enz.

Pomp met opschrift (1732).

d. Burgerlijke openbare gebouwen.

1. Het raadhuis (1654, vernieuwd 1739-1740), een baksteenen gebouw, heeft een deur met omlijsting en gemeentewapen, uit den tijd van den bouw en een open koepeltorentje met peervormige spits en windvaan. Inwendig: balkenzoldering op dragers met het wapen van Buren. Twee eiken banken (XVII). Teekening van het kasteel door Hendrik Gers. Schutterad (1753).

2. Waag (XIX a) tegen den westwand van den noordbeuk der ned. herv. kerk. Afdak op houten zuilen.

3. Dijkhuis (XIX a), naast het stadhuis, met houten pilasters tegen den onderbouw, en het wapen van Buren in de kroonlijst.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (H. Lambertus), in 1665 belangrijk hersteld, eveneens in 1888, thans aan de westzijde ingebouwd, uiten inwendig gepleisterd en inwendig geheel gewijzigd, bestaat uit een driebeukig schip met een noordbeuk (XV), die in zijn oostwand een gedichten boog (van afgebroken zijchoor?) vertoont en tegen welks noordwand de overblijfselen van een portaal (XVIa) voorkomen, en met een smalleren zuidbeuk, beide rechtgesloten; een driezijdig gesloten choor, dat aan den noordkant steunbeeren mist; en een ingebouwden baksteenen westtoren, op welks vierkant benedendeel (XIII) een achtkante geleding

[p. 47]

(XVII c) opgetrokken is naar ontwerp van Pieter Post, en met lantaarn bekroond. Achthoekige traptoren (XV) tegen den westwand van den toren, naast den ingang (XV). Inwendig: Moderne houten tongewelven. In den toren een kruisribgewelf. In het choor een vloer van plavuizen (XVI). De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII a), met twee koperen lezenaars (XVII c).

Grafmonument en grafkelder (XVI) der graven van Buren.

Grafzerken (XVII).

Twee tekstborden (1602 en XVII).

Vier koperen lichtkronen (± 1600), en twee (XVII), gedeeltelijk voor wandarmen uit elkaar genomen.

Drie klokken, waarvan eene in 1520 gegoten door Henricus de Borch, eene in 1615 door Jan, François en Thomas les Symon frères, en eene in 1750 door Ciprianus Crans te Amsterdam.

Uurwerk (1665, gedeeltelijk vernieuwd in 1862) door Jan van Cal.

f. Gebouwen van liefdadigheid.

Het Weeshuis, gesticht 1610-1612, inwendig verbouwd 1857, hersteld en vergroot 1916, een langwerpig gebouw, heeft een breeden gevel van baksteen met zandsteenen banden en boogsteenen, kruiskozijnen en poortomlijsting, waarboven opschrift en: 1613. Versierde consoles onder de kroonlijst. Looden dakversieringen. Ankers. Fraaie open dakruiter. Aan de straat een voorpoort met opschrift (1613) en fronton, waarop drie beelden. Achter het hoofdgebouw een paar trapgevels. Het gesticht bevat:

Portretten van de stichteres Maria van Nassau-Oranje en haar echtgenoot (XVII a) Filips van Hohenlohe.

Eiken tafel (XVII a).

Twee beschilderde ijzeren kisten (XVII).

Koperen kroon (XVII).

Geborduurd tafelkleed en werkdoos der stichteres.

Twee strafblokken (XVII).

[p. 48]

Klok, in 1717 te Amsterdam gegoten.

g. Particuliere gebouwen.

Voorstraat 37. Baksteenen gevel met gesneden puibalk, waarop een opschrift en: 1633. Onderpui vernieuwd. Zandsteenen kopjes. Geprofileerde ontlastingsbogen. Wapen.

Roode Heldenstraat 47. Baksteenen trapgevel (XVII b) met geprofileerde ontlastingsbogen, toppilaster en sierlijke ankers.

Groote Kerkstraat 72 en Roode Heldenstraat 45. Gepleisterde gevels. Ankers: 1644.

Heerenstraat 114. Gevel (XVIII d) met versierde middentravee.

Op den Wal een baksteenen koepel (XVIII).

Details.

Voorstraat 32 en 33. Boven de zijgevels schildhoudende leeuwen (XVII), afkomstig van het kasteel.

Buitenbuurt 256. Gesneden eiken deur (XVIII d).

Heerenstraat 73. Bovenlicht (± 1800).

Hardsteenen stoeppaal (XVII a) voor Groote Kerkstraat 67.

Erichem.

De ned. herv. kerk (H. Joris) bestaat uit een baksteenen, door een houten zoldering gedekt schip (XVI), thans aan de oostzijde afgesloten door een muur, waartegen overblijfselen (triomfboog en fragment van een gewelfrib) der westtravee van het verdwenen choor (nu consistoriekamer); en eenen bepleisterden, tufsteenen, ten deele ingebouwden toren (XIII). In de afgesloten ruimten aan weerskanten van den toren een kruisribgewelf. In de gootlijst aan den zuidkant van het schip een steen met: 1611. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (kuip XVII a, rug XVIII).

Twee houten borden (XVII en 1653).

Twee houten psalmborden (XVIII).

[p. 49]

Koperen kroon (1784), door Hermanus Sternema te Rotterdam.

Klok (XV A), gegoten door Willam Butendiic.