Vooys. Jaargang 28

[p. 56]

Lesbische overlevingsliteratuur: de Beebo Brinker Chronicles van Ann Bannon
Livonne Rommers

In de rubriek ‘In de kast!’ biedt Vooys personen uit de wereld der letteren de gelegenheid om hun passie voor een werk uit hun eigen boekenkast over te brengen. In dit nummer bespreekt Livonne Rommers, onderzoeksmasterstudent Letterkunde en Literatuurwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen, haar fascinatie met lesbische survival literature. In het bijzonder stelt zij ons Ann Bannon voor.

In het lesbisch archief in New York, waar ik een aantal maanden heb gewerkt als vrijwilliger, hebben twee kasten vol met lesbische pulp een prominente plaats. Deze boeken werden gepubliceerd in de jaren vijftig en zestig v.d.v.e. en gingen in groten getale over de toonbank. Het waren fictie en ‘non-fictie’ boeken - de twee varianten zijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden- vol verhalen over lesbische liefde en seks. Triviale literatuur, zoals dat dan heet, met bijbehorende omslagen met daarop een aantal (bijna) naakte vrouwen die elkaar verleidelijke blikken toewerpen en de onvermijdelijke ‘subtiele’ hints naar de lesbische seks die je misschien wel in de boeken zult vinden. Toch doet het woord ‘triviaal’ geen recht aan de belangrijke rol die de lesbische pulp in de jaren vijftig gespeeld heeft in het leven van menig lesbienne. Hoewel het hele genre onder het juk van het feminisme in de jaren zeventig werd afgedaan als trash, groeit steeds meer het besef dat er een complexe geschiedenis en evenzo complexe emoties aan het genre verbonden zijn. Deze complexiteiten zijn alles behalve betekenisloos voor een grote groep lesbische vrouwen in heden en verleden. Vooral de boeken van Ann Bannon (pseudoniem van Ann Weldy) worden vaak aangeduid als belangrijk historisch document of bijzondere categorie in wat men in het lesbisch archief in New York survival literature noemt. Het belang van Bannon is dat zij één van de eersten was die een relatief positief beeld wisten te schetsen van lesbiennes, daar waar andere schrijvers - onder invloed van de censuurmaatregelen in de jaren vijftig - homoseksualiteit expliciet veroordeelden en lesbische karakters genadeloos afstraften.

In het Amerika van de jaren vijftig overheerste het conservatisme waarbij iedereen die niet voldeed aan de mainstream-idealen het zwaar te verduren kreeg en tot social outcast werd gemaakt. Censuur was aan de orde van de dag en de representaties van homoseksuelen in de media werden gescreend en verwijderd wanneer de censors het idee leken te geven dat homoseksualiteit een acceptabele levensstijl was. Dit weerhield de paperbackindustrie er echter niet van om honderden verschillende lesbische romantische romans uit te geven met sensationele titels als Abnormal Anonymous, The Damned One of Warped Desire, die razend populair bleken te zijn bij het lezend publiek. De censuur kon worden ontlopen zolang de lesbische karakters zich ofwel bekeerden tot hetero seksualiteit, ofwel een nood lottig einde tegemoetgingen (zelfmoord was favoriet). Deze praktijk werd niet als problematisch ervaren, omdat de boeken voornamelijk waren gericht op een mannelijk publiek dat eerder geïnteresseerd was in de seksuele fantasie op zich dan in een lesbische happy-ending.

[p. 57]

Illustratie: Ellen Tapia-Quilodrán

Toch had het genre ook een groot lesbisch lezerspubliek dat elders geen toegang had tot representaties van eigen gevoelens. Door de enorme schaarste aan positieve representaties nam men genoegen met wat er wel beschikbaar was en leerden lesbiennes tussen de regels door te lezen om zo datgene wat zij nodig hadden uit de boeken te halen. Voor de één was dat seksualiteit, voor de ander slechts de wetenschap dat ze niet de enige was die met zulke gevoelens rondliep. Ook was het belangrijk dat er via de boeken een naam gegeven kon worden aan die gevoelens; zo hielpen representaties van de vrouwenliefde lesbische lezers hun eigen emoties en verlangens een plaats te geven. De term survival literature, bedacht door Joan Nestle, één van de oprichtsters van het lesbisch archief in New York, is een goed gekozen term die beladen is met de ambivalentie die het genre kenmerkt. Ze beschrijft een houding die enerzijds een ontevredenheid over de kwaliteit van de literatuur in zich draagt, maar die anderzijds ook het culturele belang van het genre voor de lesbische lezers in de jaren vijftig tot uiting brengt. Deze term maakt vooral duidelijk dat de waarde en de betekenis van de boeken niet zozeer intrinsiek is, maar dat hun belang eerder ligt in het feit dat ze bestonden, dat ze toegankelijk waren voor iedereen, maar vooral dat ze gelezen werden.

[p. 58]

Dat is ook precies wat mij aantrekt in dit genre. Hoewel de boeken op zich ook interessant zijn, ben ik eerder gefascineerd door het effect dat ze hebben gehad op de creatie van een lesbische gemeenschap die het recht op zelfdefinitie en zelfaffirmatie heeft opgeëist door middel van een lezerscultuur. Vanaf het moment dat het lesbianisme expliciet de aandacht kreeg aan het begin van de twintigste eeuw, werd de lesbienne op enkele uitzonderingen na beschreven en gedefinieerd door niet-lesbische schrijvers en artsen. Op het moment dat het lesbische pulp genre aan populariteit won, begon er een cultuur te ontstaan van kritische lesbische lezers die geen genoegen meer namen met het beeld dat hen voorgeschoteld werd door anderen. Levendige discussies door briefschrijvers in het lesbische tijdschrift van die tijd, The Ladder, zorgden voor literatuurlijsten waarin de betere lesbische pulp van de minder sympathieke varianten werd onderscheiden. Andere lezers, onder wie Ann Bannon (die aangezet werd tot het schrijven van haar eerste boek na het lezen van een lesbische pulp roman) besloten zelf de pen te hanteren en zochten de grenzen van de censuur op om zo een ander perspectief te bieden op het onderwerp.

De kleine groep vrouwen die zich aan dit genre waagde, wist boeken te produceren die stukken milder en hoopgevender waren dan de boeken die door hun veelal mannelijke collega's werden geschreven. Het werk van schrijvers als Valerie Taylor en Tereska Torres werd gekoesterd door menig lesbienne en het boek The Price of Salt, geschreven door Patricia Highsmith in 1951, wordt nog altijd geroemd om de relatief goede afloop voor de lesbische hoofdpersonen. Maar geen van deze schrijvers lijkt te kunnen tornen aan de populariteit die Ann Bannon genoot en nog steeds geniet in lesbische kringen. Bannons Beebo Brinker Chronicles, zoals de serie is gaan heten, werd geschreven en gepubliceerd tussen 1955 en 1962. De reeks bestaat uit vijf boeken waarin we de avonturen en affaires van een aantal vaste personages kunnen volgen, onder wie de butch Beebo Brinker naar wie de serie is vernoemd. Het feit dat Bannon een serie heeft geschreven is meteen één van de aspecten die de boeken zo bijzonder maken. De continuiteit die Bannon door haar keuze voor een serie heeft geboden is belangrijk, omdat ze tegenwicht biedt aan het idee dat een lesbische levensstijl niet vol te houden is. Zelfmoord komt bij Bannon slechts incidenteel voor, niemand eindigt in een gekkenhuis en hoewel ook de geliefden in de Chronicles wel eens uit elkaar gaan is er voor de personages altijd ruimte voor nieuwe lesbische avonturen en zelfs voor ware happy-endings.

Nog fascinerender aan Ann Bannon is misschien wel hoe zij een belangrijke component van het lesbische pulpgenre, seksualiteit, weet om te vormen van iets pervers naar een bron van pure kracht en zelfrealisatie. In de eerste twee boeken van de serie, Odd Girl Out en / Am a Woman, kijken we mee over de schouders van Laura. Al in het eerste boek laat Bannon haar subversieve potentieel blijken. Niet met wie je het doet, bepaalt goed of kwaad, maar óf je het doet en het plezier dat het brengt:

She thought of the kiss she stole in the night and her breath left her, first with delight and then with shame. And then she crept back to the thought and it was once again pure pleasure. She put her hands against her lips as if to preserve the kiss. Or prevent it? And then she thought of the way Beth had kissed her in the morning, so suddenly, so quickly, and she thought she couldn't have done anything so very wicked after all. (Bannon 2001: 68)

In de boeken van Bannon worden regelmatig de denkbeelden van de medische wereld (in de tijd was homoseksualiteit een ziekte) en de moraliteitsidee van de samenleving tegenover het lichaam en de beleving van intimiteit gezet. Telkens wordt expliciet en impliciet de vraag gesteld of het fout is naar iemand van hetzelfde geslacht te verlangen. Bij vrijwel elke afweging geeft het lichaam het doorslaggevende antwoord. Juist het onderdrukken van de seksuele behoefte leidt in alle boeken van de serie

[p. 59]

tot een laag zelfbeeld, onzekerheid en neurose. Maar wanneer aan zo'n behoefte wordt toegegeven, werkt dat bevrijdend en komen de vrouwen tot leven. In het boek I Am a Woman volgen we Laura naar New York, die daar de lesbische scene van Greenwich Village ontdekt. In eerste instantie bang voor de consequenties van haar liefde voor haar heteroseksuele huisgenoot, probeert ze haar verlangens te onderdrukken. Ze wordt ontoegankelijk en neurotisch voor de mensen om haar heen, maar zodra Beebo Brinker op haar pad komt weet ze zich te ontspannen en de ware Laura vrij te laten:

After the wild race she had just come through Laura wanted suddenly to slow down. To tease, to tantalize. She feit like somebody entirely different. Not the tightly controlled Laura who lived anxiously with Marcie, with an uncertain job, with the spectre of a hated father. Not the nerve-tortured cautious girl her roommate knew, but a warm excited woman on the verge of the ultimate intimacy. She wanted it, she asked for it, she accepted ft. (Bannon 2002: 106)

Seksuele assertiviteit geeft de personages kracht en moed om te doen wat natuurlijk voor ze is. Het is een vorm van zelfrespect die het bittere cynisme in veel van de andere pulps uitsluit. De liefde doet vaak ook in de Chronicles veel pijn, maar dat is niet te wijten aan het feit dat het lesbische liefde is; Ann Bannon laat zien dat lesbische liefde zelfs in de jaren vijftig mooi kon zijn en gekoesterd en zelfs gevierd mocht worden. Daarnaast is seks voor Bannon het perfecte wapen tegen de sterilisatie die de maatschappij aan lesbiennes probeerde op te leggen. Bannon is één van de weinige pulp schrijvers die er in geslaagd zijn zo expliciet de grenzen van het lesbische pulpgenre op te zoeken en te overschrijden. De Chronicles zijn geen triviale verhaaltjes over seks en liefde, maar een bewonderenswaardige, moedige poging om de wereld stukje bij beetje te veranderen. Zo maken de boeken van Ann Bannon deel uit van een overlevingsslag waarin een lezerscultuur aan het begin stond van een culturele revolutie. Hoe inspirerend.