Vooys. Jaargang 28
(2010)– [tijdschrift] Vooys–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 52]
| ||||||||
De Kop van Jut!
| ||||||||
MediahypeDe weken na de verschijning van haar boek is Maria niet van de buis te slaan. Tijdens interviews bevestigt ze niet alleen haar verhaal; ze dikt het bovendien aan. Het blijkt een krankzinnige geschiedenis vol tegenstrijdigheden. Het is erg opvallend dat journalisten alleen maar aan Maria Mosterds lippen hangen, zonder ook maar enigszins kritisch te kijken naar de vermeende waarheidsgetrouwheid van haar verhaal, waaraan haar boek zijn succes ontleent. Eén van de opmerkelijkste scènes uit het boek wordt besproken in De Wereld Draait Door (14 februari 2008). In die scène straft de groep rond Manou een schuldenaar door op diens buik een levende rat te plaatsen, die, gevangen onder een emmer, geen ontsnappingsmogelijkheid heeft. Vervolgens verhit een bendelid de emmer, waarop de rat zich een weg door de buik van de man krabt en knaagt. Manou zegt van tevoren: ‘Ik heb dit ooit in een film gezien en wil even kijken of het echt werkt of niet.’ (56) Manou verwijst naar de film 2 Fast 2 Furious (2003), waarin het werkt, en in het verhaal werkt het inderdaad ook. We hebben hier echter te maken met een urban legend. Ratten zouden in een dergelijke situatie gaan poepen van angst, of zich muisstil houden. Ze zijn überhaupt | ||||||||
[pagina 53]
| ||||||||
niet in staat zich door levend menselijk weefsel heen te knagen of te krabben. Bij Paul Rosenmöller (Spraakmakende Zaken, 10 december 2007) stelt Maria Manou voor als handelaar in vrouwen, drugs en wapens. Toegegeven, Manou verkeert in het boek een paar keer in het buitenland, maar verder is hij dagelijks in Zwolle en omgeving te vinden. Eén keer staat vermeld dat hij bij het plaatselijke ROC een opleiding volgt. Hij frequenteert schoolpleinen, de plaatselijke McDonalds, verblijfplaatsen van louche vrienden en zelfs het huis van de familie Mosterd; niet echt de uitgelezen locaties om als drugs- en vrouwenhandelaar je broodnodige internationale contacten op te bouwen. Ook in de schrijvende pers worden bij het verhaal van Maria geen kanttekeningen geplaatst. NRC-recensent Arjen Fortuin kwalificeert Echte mannen eten geen kaas als ‘een even verrassende als terechte hit’ (Fortuin 2009) en slikt alles voor zoete koek: ‘Ontluisterend is de gedachte dat de reguliere omgeving van Mosterd vier jaar lang niet merkte wat er gaande was.’ (Fortuin 2008) Om nog maar te zwijgen van Stine Jensen, die tijdens het lezen in hogere sferen raakt: ‘Door de wellust van het proza vergat ik hoe erg het allemaal was. In plaats van bezorgdheid voelde ik opwinding - straks komt er nog een derde Antilliaan bij die zijn hand in haar... en... ja hoor... ja! daar is hij al!’ (Jensen 2009) | ||||||||
TegengeluidenAanvankelijk wordt Maria's versie nauwelijks bestreden. Dat het Openbaar Ministerie nooit aanleiding heeft gezien de gangen van Manou na te gaan, laat staan hem te ondervragen of in voorlopige hechtenis te nemen, wordt genegeerd. Alleen op de website van misdaadjournalist Hendrik Jan Korterink verschijnen vanaf mei 2009 enkele kritische logs.Ga naar voetnoot1 Korterink brengt dit jaar zelfs een boek uit over de zaak Mosterd. Op 6 januari jongstleden deed de rechtbank uitspraak in de zaak tussen de familie Mosterd en Maria's school, het Thorbeckecollege in Zwolle. Van de school werd 50.000 euro smartengeld en een vergoeding voor de studievertraging geëist wegens tekortschieten in de zorgplicht. Volgens Maria had haar moeder veel eerder kunnen ingrijpen indien zij van haar vele schoolverzuim op de hoogte zou zijn geweest. Het Thorbeckecollege weet echter aan de hand van absentieregistratie en aantekeningen van mentoren aan te tonen dat Maria nauwelijks lessen heeft verzuimd. Gedurende het eerste jaar, waarin Mosterd vrijwel dagelijks zou zijn misbruikt, heeft zij volgens die gegevens nul uren verzuimd. In het tweede jaar ging het om elf lesuren. De rechter stelde de familie Mosterd daarom in het ongelijk. Daarnaast oordeelde de rechter dat de zorgplicht voor een minderjarige in de eerste plaats bij de ouders ligt. (Stoffelen 2010) Aangezien moeder Lucie Mosterd beweert dat haar dochter na school gewoon thuiskwam, en dat zij dus jarenlang onder schooltijd moet zijn misbruikt, staat het hele verhaal plotseling op losse schroeven. In extremis suggereert Lucie Mosterd tijdens het televisieprogramma Moraalridders (12 januari 2010) dat de verzuimstatistieken zijn vervalst. Interessant is de berichtgeving, of liever het gebrek aan berichtgeving, over het oordeel van de rechter: kranten die eerder naar aanleiding van deze zaak over de hele breedte met de meest gruwelijke verhalen over misbruik uitpakten, besteden er nu hooguit een kolommetje in de afdeling ‘Binnenland’ aan. Ook de tv-programma's laten het - afgezien van Moraalridders - afweten. Mensenhandel, loverboys: echte tranentrekkers om een journaal, talkshow of actualiteitenrubriek mee te openen, maar nu Maria's verhaal rammelt blijkt het geen item. Met dit stilzwijgen pogen presentators en redacties hun eerdere naïviteit, kortzichtigheid en gebrek aan een kritische blik te verbloemen. | ||||||||
[pagina 54]
| ||||||||
WaarheidsvindingHet voert te ver alle onwaarschijnlijkheden, tegenstrijdigheden en verzinsels uit Echte mannen eten geen kaas te benoemen, derhalve een selectie. Onafhankelijke getuigen die Maria's exploitatie kunnen bevestigen, ontbreken. Op cruciale momenten in het boek lijdt ze aan geheugenverlies, is ze onder invloed van drugs of raakt ze buiten bewustzijn. Maria spreekt over een geheime abortuskliniek, over een geheime vluchtroute tussen een internaat waar ze verblijft en een jeugd gevangenis, over Manou die naar believen homo's in elkaar slaat, laat verkrachten en doet verdwijnen, over infiltratie van de groep rond Manou bij justitie en politie, en ze beweert dat Manou z'n mensen op het Thorbeckecollege heeft lopen. Manou is alomtegenwoordig in het boek; er hoeft maar een deur open te gaan of hij staat erachter. In de realiteit is hij echter spoorloos. Is hij het land ontvlucht of is Manou een samengesteld personage? Echte mannen eten geen kaas werd gepresenteerd als non-fictie. Natuurlijk had uitgeverij Van Gennep het etiket ‘roman’ op het boek kunnen plakken, wat alle kritische vragen omtrent de waarheid overbodig zou maken. Waarom Van Gennep dan niet nauwkeuriger naar de inhoud keek? Men had geen reden de kip met de gouden eieren te slachten. Wat betreft de totstandkoming van het boek deel ik graag de volgende theorie met de lezer: het laatste kwart is geschreven, het gedeelte daarvoor is gereconstrueerd. Het ‘tijdperk Manou’ zit stilistisch beter in elkaar en is relatief overzichtelijk in vergelijking met de gang langs allerhande opvanghuizen. De stoet hulpverleners en jeugdigen in deze zorginstellingen komt chaotisch over, terwijl de immer knipogende sujetten rond Manou nog enigszins uitgewerkt worden. De optekening van de gebeurtenissen door Maria geschiedt pas in het laatste kwart. Ze neemt een ‘schrijfboek’ naar het internaat mee: ‘en ik heb geschreven, de hele nacht.’ (155) | ||||||||
UitwassenDe commotie rond Echte mannen eten geen kaas biedt ons een heldere blik op de uitwassen van de hedendaagse maatschappij. Ten eerste: mediahypes. Monique Braam, redacteur van www.politiekactie.net, stelt: Hypes lijken een eigen dynamiek te kennen waardoor onder bepaalde voorwaarden een hype-cocktail kan ontstaan: een mix van feiten, reacties, commentaren, maar ook van opwinding, verontwaardiging of soms zelfs paniek. Het resultaat is vaak vertekening, overrapportage en het opblazen van de zojuist ontdekte verschijnselen.Ga naar voetnoot2 Ten tweede: een angstcultuur en een gebrek aan eigen verantwoordelijkheid. Maria's verhaal geniet populariteit omdat ouders vrezen dat hun kinderen in verkeerde handen vallen, hetgeen nooit hun schuld is, maar die van de boze buitenwereld. Structureel legt Maria de schuld van haar situatie bij Manou, haar familie, de school, zelfs bij Onze Lieve Heer, maar nooit bij zichzelf, hetgeen typerend is voor het ontbreken van aansprakelijkheidsbesef. Ten derde: het gebrek aan een kritische blik. Ik werd getroffen door de analogie met geruchtmakende moordzaken (Putten, Deventer) waarin op basis van het uitgangspunt ‘die heeft het gedaan’, materiaal werd verzameld. Zoeken naar bewijzen vóór je stelling en niet tégen, in de wetenschap bekend als Confirmation bias. Maria Mosterd is vier jaar misbruikt door een loverboy en alle onderbouwing staat in dienst hiervan. Sowieso heerst in Nederland de slachtofferjournalistiek; huilende meisjes krijgen altijd gelijk. Je zou wensen dat bij onderwerpen als mensenhandel en loverboys, de media te rade zouden gaan bij wetenschappers en justitie. Niets is minder waar. Zoals Peter Burger en Willem Koetsenruijter, Leidse | ||||||||
[pagina 55]
| ||||||||
universitair docenten Journalistiek en Nieuwe Media, hebben aangetoond in hun bundel Misdaad in het nieuws. Cijfers en verhalen, bepalen pressiegroepen als familie en hulpverleners het beeld. Om de scheefgroei in waarheidsvinding te accentueren: deze bundel kende een oplage van driehonderd exemplaren... Juist, driehonderd! Zet dit af tegen de tienduizenden VMBO-meisjes die door Echte mannen eten geen kaas zijn geïndoctrineerd (zie de klakkeloze steunbetuigingen op het gastenboek van www.mariamosterd.nl). De op handen zijnde verfilming garandeert een nog groter aantal. | ||||||||
Fictie en feitenWat Maria de afgelopen jaren ook heeft meegemaakt, of dit het resultaat is van moedwillig bedrog, een trauma of confibulatie; feit en fictie lopen in het boek door elkaar heen. Veel belangrijker: Maria's aantoonbare onjuistheden brengen de geloofwaardigheid van andere en toekomstige slachtoffers in diskrediet. Maria figureert in voorlichtingsfilms en bezoekt incidenteel scholen. Dat heeft vast ook wel enig nut, maar het hele loverboyprobleem kenmerkt zich inmiddels door een buitenproportionele aanpak. Vooral omdat hulpverleners en familie, zoals Lucie Mosterd, speculeren over grote aantallen slachtoffers. Uiteraard kan men zich beter baseren op cijfers die hoogleraar criminologie Frank Bovenkerk en de zijnen verzamelden in de studie ‘Loverboys’ of modern pooierschap in Amsterdam (2004). Uiteraard is elke loverboy er één te veel en zullen bepaalde gevallen niet aan het licht komen. Aan de andere kant is de bewering van Lucie Mosterd dat er in Nederland veel meisjes verdwijnen totaal uit de lucht gegrepen en veroorzaakt deze enkel paniek. De loverboy is een uniek Nederlands verschijnsel, onbekend in het buitenland. Minister van Justitie Hirsch Ballin pleit al voor het woord pooierboy; een loverboy is niets anders dan een jonge pooier. Op scholen worden hele verhandelingen gehouden, die echter enkel zijn gegrondvest op aannames, en vooral op angst en slachtoffercultuur. De mediahype, die naar aanleiding van de publicatie van Echte mannen eten geen kaas ontstond, is exemplarisch voor het gebrek aan kritisch denkvermogen dat men, ook in de journalistiek, bij dit soort zaken aan de dag legt. Het is hoog tijd dat het ‘loverboyprobleem’ tot de juiste proporties wordt teruggedrongen. Met de waarheid is iedereen het meest gediend. | ||||||||
Literatuur
|
|