Vooys. Jaargang 24

[p. 78]

Kiene Brillenburg Wurth & Ann Rigney [red.]
Het leven van teksten. Een inleiding tot de literatuurwetenschap
Amsterdam (Amsterdam University Press) 2006.
€ 34,50
432 pagina's.
ISBN 97-89053568774

Defence of literature

Behoeft de letterenstudie verdediging? Afgaande op de titel van het essay ‘Het belang van cultuurwetenschappen’ van Berteke Waaldijk in deze Vooys, ben je geneigd te zeggen: ja. Nog steeds wordt er vaak wat lacherig gedaan over de zogenaam de ‘alfa's’, die zich bezig zouden houden met ‘zachte’ wetenschap, maatschappelijk geen nut zouden hebben en niet in staat zouden zijn hun onderzoek in verkoopbare resultaten om te zetten. Waarop de cultuurwetenschappers (met recht natuurlijk) aanvoeren dat hun werk soms wél economische, maar vaak ook andere maatschappelijke waarde heeft en wel degelijk tot stand komt op basis van wetenschappelijke methoden.

Ook de auteurs van de jongste inleiding op de literatuurwetenschap met de prachtig ambigue titel Het leven van teksten menen dat hun vakgebied verdedigd dient te worden. Dit gebeurt dan ook, en wel op twee manieren. Ten eerste begint Het leven van teksten met een hoofdstuk dat de literatuurwetenschap inkadert. De discipline maakt onderdeel uit van de cultuurwetenschappen, die op hun beurt weer een afdeling zijn in de grote wereld die Wetenschap heet. Hiermee geven de auteurs aan dat hun vakgebied daarom onderdeel is van het grote geheel en wel degelijk bestaansrecht heeft. Dat er aan dat bestaansrecht getwijfeld wordt, mag blijken uit de verschillende uitweidingen in het betreffende hoofdstuk met kopjes als ‘Waar zijn alfa's goed voor?’ en ‘Een troostpakket voor vrouwen en derderangsonderwijzers?’ Of dit nu een (terecht?) minderwaardigheidscomplex



is of niet, het leidt in ieder geval tot een boeiend hoofdstuk waarin enkele wetenschapsfilosofische beginselen uiteengezet worden.

Kan dit eerste hoofdstuk, behalve als verdedigende inleiding, gelezen worden als een retorisch stijlmiddel (‘Lezer, dit boek is van waarde, want...’), het tweede aspect van de verdediging is veel minder direct, maar verdient zonder meer alle lof: het boek zelf. De auteurs zijn in staat gebleken hun vakgebied in ruim vierhonderd pagina's neer te zetten als een dynamisch geheel, waarbij bovendien geen afbreuk wordt gedaan aan de complexiteit en de vele invalshoeken ervan. Het beeld dat geschetst wordt van de literatuurwetenschap (het blijft een schets, de auteurs geven dat zelf ook aan) is dat van een vak waarin van alles mogelijk is: er is aandacht voor de subtielste poëtische middelen in Oud-lerse poëzie uit de negende eeuw en voor koloniale en postkoloniale ideologieën in literatuur van over de hele wereld. Van close-reading tot cultural studies en alles wat daartussen zit: literatuurwetenschap blijkt een vak te zijn met een scala aan mogelijkheden die allemaal de aandacht krijgen die ze verdienen in deze inleiding. Van elk van de invalshoeken wordt overtuigend aangetoond waarom en hoe deze van waarde is in de (literaire) wereld van vandaag.

Zeker gezien het doel en de doelgroep van dit boek is dat toe te juichen. Het boek

[p. 79]

is in eerste instantie gericht op eerstejaars literatuurwetenschap, waardoor deze door dit boek hun vakgebied ingeleid worden. Een betere inleiding is niet denkbaar: op een toegankelijke manier worden alle aspecten die je in je studie kunt verwachten naar voren gebracht en wordt er uitgelegd wat je er zoal mee kunt doen en waarom elk specifiek aspect deel uitmaakt van de literatuurwetenschap (iets dat niet per se voor de hand ligt bij Lacans psychoanalyse). Een inleiding als deze is essentieel voor beginnende studenten om enig idee te krijgen waar je aan begint - want met alle respect voor het als inleiding bedoelde Tekstboek van Fokkema en Ibsch: de literatuurwetenschap is wel iets meer dan een verzameling uit het formalisme en structuralisme stammende teksten. Ook bij de talenstudies, waarin de literatuurwetenschap of invalshoeken hieruit een prominente rol spelen, zou het goed zijn dit boek al in het eerste jaar te behandelen.

Alleen al vanwege de enorme hoeveelheid feitenkennis die in het boek naar voren komt, is het een nuttig begin van een talenstudie. Hoewel het boek per hoofdstuk een ‘verhaal’ vertelt (over receptie-esthetica, over narratologie, over intertekstualiteit) en niet een opsomming van allerlei begrippen is, komt zo'n beetje elke term die in het basispakket van de beginnende letterkundige hoort te zitten wel ergens voor, met context en al. Voor wie puur op zoek is naar een definitie van een term is er achterin het boek een glossarium opgenomen. Enig nadeel hieraan kan wel zijn dat termen die literair-historisch verwantschap vertonen of simpelweg bij elkaar horen niet altijd bij elkaar staan: zo zou je verwachten dat ‘deconstructivisme’ behandeld wordt naast ‘postmodernisme’, maar dat blijkt niet het geval. Deconstructie wordt in Het leven van teksten ingedamd in het hoofdstuk over interpretatie en betekenis, terwijl het postmodernisme besproken wordt in het hoofdstuk over cultuurhistorische context. Voor deze keuzes is veel te zeggen en je kunt als auteur, gezien de complexiteit van de materie, ook niet alles bij elkaar zetten wat enige verwantschap vertoont, maar desalniettemin moet de lezer vaak zelf verbanden leggen tussen aspecten uit verschillende hoofdstukken die wellicht niet voor de hand liggen. Dit is natuurlijk een evident nadeel van een aspectueel-diachrone bespreking van het vakgebied waar de auteurs voor gekozen hebben. Een keus die alleszins te respecteren valt, en in dit specifieke geval ook zeer goed uitpakt. De auteurs hebben tenslotte ook geen geschiedenis van de literatuur(wetenschap) willen schrijven.

Het boek lijkt zodoende in vrijwel alle opzichten geslaagd als nuttige inleiding op de literatuurwetenschap en biedt feitelijk meet dan je zou verwachten: elementaire wetenschapsfilosofie, aan de literatuurwetenschap verwante stukjes taal- en cultuurfilosofie en een benadering van culturele en postkoloniale studies. Wie na het lezen van dit boek geen enkel aspect van het vak interessant genoeg vindt om erin door te studeren, kan wellicht beter een ander soort studie kiezen. Elk deelgebied wordt aantrekkelijk behandeld met suggesties voor verdere studie, en dat alles in een zeer prettig leesbare stijl. Kortom: een betere verdediging kan de literatuurwetenschap zich niet wensen.

Jaap Faber