Vooys. Jaargang 23

[p. 56]

Uit de kast!

In de rubriek Uit de kast! biedt Vooys gerenommeerde personen uit de wereld der letteren de gelegenheid om hun passie voor een werk uit eigen boekenkast over te brengen. In deze nieuwe aflevering denkt Lisa Kuitert - als hoogleraar Boekwetenschap en docent Moderne Letterkunde verbonden aan de Universiteit van Amsterdam - terug aan de bijzondere wijze waarop Gewoon een mens van Peter Steenwijk een plekje in haar boekenkast heeft gekregen.

Het is niet mijn dierbaarste boek, maar zonder twijfel wel het eigenaardigste. Het heet Gewoon een mens, is geschreven door Piet Steenwijk en het verscheen in 1994. Zoals bij veel boeken in de kast, zit ook aan dit boek een verhaal vast. Er is een tijd geweest dat ik op de titelpagina daarover steeds iets noteerde. Dus behalve de datum waarop het boek in mijn bezit kwam, ook de gebeurtenis die ermee samenhing, bijvoorbeeld de plaats waar en de omstandigheden waaronder ik het boek gelezen heb. Het geeft de boeken een soort Habent sua fata libelli, maar dan anders. In Gewoon een mens staat niets, omdat ik het niet gelezen heb. Maar als ik me omdraai en naar de kast kijk, is het altijd het eerste dat ik zie. Een groen, beetje mintgroen boek, een paperback. Ik hoef er ook niets in te schrijven, omdat ik zo ook wel onthoud waar dat boek mee te maken heeft.

In de jaren 1989-1993 was ik aio aan de Universiteit van Amsterdam op een onderwerp dat - kort samengevat - neerkwam op negentiende-eeuwse uitgevers en literatuur. Toen het proefschrift af was, was ook het aio-schap voorbij en was het zaak een nieuwe baan te vinden. Dat was in 1993 wel iets gemakkelijker dan in 1989, toen ik afstudeerde, maar toch nog erg moeilijk. Er waren haast geen aantrekkelijke vacatures en de enthousiaste teams van Bureau Omscholing stonden al kaar om van mij een nuttig lid van de samenleving te maken door mij om te scholen tot ict-kracht of beleidsmedewerker-algemene-zaken. ‘Dat nooit of te nimmer!’ dacht ik met de negentiende-eeuwse onverschrokkenheid die mijn tweede natuur geworden was. Ik besloot het zo lang mogelijk als freelancer uit te houden en nam bijna alles aan wat op mijn weg kwam.

Zo herinner ik me een vertaalklus die me werd toegespeeld. Een ongebruikelijke vertaling, want ik moest een advertentietekst voor een nieuw bedachte jeneversoort (Korenwijnjenever of zoiets) ‘omzetten’ in negentiende-eeuws Nederlands. Dat verzoek was geworteld in het waanidee dat negentiende-

[p. 57]

eeuwers een soort halve Batavieren waren, die met al hun generaties zover van ons afstaan in tijd, dat zij zelfs over een andere taal beschikken. Dat is natuurlijk niet zo. Hoe viel er dus in godsnaam negentiende-eeuws van te maken, anders dan door verdubbeling van klinkers en de nodige ‘sch's’ aan het eind van de uitgang op ‘-s’? Want die eenvoudige ingreep was niet voldoende. Ik heb me erdoorheen gezwijnd door vele zeventiende- en achttiende-eeuwse studies over het zelf-stoken, dan wel over de gevaren van brandewijn te bestuderen en er zoveel mogelijk gekke woorden uit te halen. Enfin, het betaalde. En de research was natuurlijk leuk om te doen. De advertentie voor de jenever heb ik éénmaal in een blad gezien, maar zonder mijn tekst, op een enkel woord na. En daarna verdween het merk alweer van de markt. Ik was er niet voor in de wieg gelegd.

Een andere klus waren de cursussen voor De Literaire Salon, die toentertijd door veel neerlandici in het land gegeven werden in openbare bibliotheken. De Stichting De Literaire Salon werd gerund door Hanneke Eggels - zus van de bekende schrijfster Elle Eggels -, die een vrij strikt regime nastreefde op papier, maar in de praktijk natuurlijk iedereen de vrije hand moest laten om de cursus zo te geven als hem of haar het beste uitkwam. Na intern gekonkel ging de Salon voor zover ik weet medio jaren negentig ter ziele, maar ik zat er toen al niet meer bij. Ik nam twee cursussen aan; één in Wormerveer en één in Zaandam. Het was in Zaandam dat ik de schrijver van het boek Gewoon een mens ontmoette. Dat hij schrijver was, wist ik toen nog niet, want hij zat in de groep als cursist. De cursussen werden merendeels bezocht door oudere dames; zoals men weet de grootste lezers van Nederland. Dus dat er ook een heer bij zat, twee heren zelfs in deze groep, was een verrassing. Piet Steenwijk was een joviale man van begin vijftig, ‘grijzend aan de slapen’ zoals dat in boeketreeks-taal heet, en met snor en baard. Hij kleedde zich relaxed, ietwat onverzorgd, en als je hem zo zag zou je hem niet zozeer inschatten als schrijver, maar eerder als een verstokt PvdA-er, werkzaam bij de gemeente of als leraar op een middelbare school (biologie of maatschappijleer). Hij was nogal nadrukkelijk aanwezig, kon moeilijk stilzitten en voerde in de groep het hoogste woord. Hij was vermoedelijk niet gewend om tegengesproken of afgeremd te worden; zoiets merk je al snel aan iemand. Maar onvriendelijk was hij niet. Na de les sprak hij me wel eens aan. Zo hoorde ik al spoedig dat hij gescheiden was en daar nog erg mee zat. Briesend beschreef hij me de streken die zijn ex hem geleverd had. Ik begreep ook dat de ietwat timide vrouw met donker haar naast hem zijn nieuwe vriendin was. Bij een volgende gelegenheid deed Piet Steenwijk zijn onthulling: hij had een boek geschreven over zijn scheiding, een roman, en die moest worden uitgegeven. Hij vroeg zich af of ik een uitgever kende (‘nee,’ zei ik niet geheel naar waarheid) en of ik het manuscript van tevoren wilde lezen en redigeren, tegen vergoeding, want hij was nog met helemaal zeker van zijn zaak. Het leek me een wespennest, zo'n klus, vooral ook omdat ik nog niet klaar was met de cursus en geen zin had iedere keer met Steenwijk te moeten praten over de ins en outs van zijn boek, en erger nog: over het onderwerp van zijn boek, de scheiding. Maar ik had een vriendin die net als ik freelancete en die bezig was met scenario's. Het leek me wel een aardig klusje voor haar, en inderdaad wilde zij het wel doen. Ik heb de daarop volgende weken heel wat telefoontjes

[p. 58]

van mijn vriendin ontvangen, waarin ze verslag deed van haar ontmoetingen met Steenwijk en de lotgevallen van het manuscript. Ze had het gelezen en vond het rampzalig. Het was één en al cliché en bovendien zonder pakkende stijl of structuur geschreven. Ze probeerde er naar eer en geweten iets van te maken, maar hij was natuurlijk koppig en wees de meeste voorstellen af.

Tegen de tijd dat de cursus ten einde liep, was ook de redactie van het boek ‘af’. Steenwijk was erg dankbaar en liet doorschemeren dat hij het hoe dan ook zou uitgeven, desnoods in eigen beheer. Hij had een grote kennissenkring; hij tenniste immers en was lid van de plaatselijke afdeling van de PvdA en dus leek 10.000 exemplaren hem wel een reële optie. Ik heb mijn best gedaan om hem daarvan te weerhouden. Een literaire roman van een debuterend schrijver wordt in de regel in een oplage van zo'n 2000 exemplaren uitgegeven, bij een echte uitgeverij, en dan nog gaat vaak een derde naar De Slegte. Maar zoals gezegd was hij niet iemand die gewend was te worden tegengesproken, laat staan afgeremd, dus die 10.000 exemplaren kwamen er. Tegenwoordig zou zoiets veel handiger kunnen worden geproduceerd met het systeem van Printing on Demand. Je maakt dan bij een soort veredelde printerette een boek waarvan je naar wens één, twee, drie of meer exemplaren kunt laten bijdrukken, steeds voor zo'n 6 euro per exemplaar, ongeacht de hoeveelheid. Drukken op afroep, heet het met recht. Je telt immers de bestelling en drukt binnen een halve dag het gewenste aantal. Maar die techniek was er in 1994 nog niet, dus moet het hem een vermogen hebben gekost. Hij stuurde me een exemplaar op, met het verzoek het aan een recensent ter bespreking te geven. Hij had zelf ook al heel wat exemplaren verstuurd, maar een recensie was nog niet verschenen. Ik zou misschien ergens een goed woordje voor hem kunnen doen. Ik durfde dat niet aan; het stond nog steeds boordevol clichés en zag er bovendien verschrikkelijk uit. De titel alleen al, en de kleur, en dan ook nog een grijzige foto van een omarmd stel op de voorkant plus een branieachtig portret van de schrijver op de achterflap.

Ik zette het in de kast. Kort daarop, misschien een week later, leerde ik iemand kennen die inmiddels al weer tien jaar mijn geliefde is. Hij recenseerde boeken voor een dagblad en tijdens de kennismaking vertelde ik waar ik zoal mee bezig was. De Literaire Salon passeerde de revue, en ik deed verslag van het manuscript van Piet Steenwijk. Toen ik de titel noemde, keek hij me met pretogen aan, lachte en zei dat hij dat boek óók had. Het was hem als recensent toegestuurd, en hij had het, omdat hij het zo ongelooflijk onaantrekkelijk vond, uit curiositeit bewaard. Ik kon dat niet geloven, maar het duurde niet lang of ik heb zelf met eigen ogen gezien dat het waar was: daar stond het, in de boekenkast; datzelfde malle boek van Piet Steenwijk, dat ergens in een garage in Zaandam in hoge stapels tevergeefs op kopers wachtte, maar dat sindsdien door de aanwezigheid in ons beider boekenkasten voor mij en mijn geliefde een bijzondere betekenis heeft gekregen: Gewoon een mens.