Vooys. Jaargang 23

[p. 35]

Column
Amuzement
Gaston Franssen

Een tijdje geleden zag ik dat Marita Mathijsen meedeed aan de VARA-quiz Herexamen. Aan culturele kennis ontbrak het de Amsterdamse hoogleraar Moderne Letterkunde zeker niet, maar op de vragen uit de categorie ‘Muziek’ wist ze zelden antwoord. Die hadden namelijk betrekking op popmuziek - en daarvan bleek ze niet zo op de hoogte te zijn. Zelf zat Mathijsen daar niet zo mee, maar ze vond het wel bezwaarlijk dat zulke vragen onder de noemer ‘Muziek’ werden geschaard. Enigszins gepikeerd snoof ze: ‘Dit gaat toch niet over muziek, maar over amusement.’

Is er werkelijk zo'n verschil tussen muziek en amusement? Je zou toch verwachten dat deze twee onder dezelfde muze vallen. Wanneer je goed kijkt, kun je de muziekmuze ook al in het woord amusement zien zitten. Maar als je het woordenboek erop naslaat, blijkt die etymologische parallel toch niet op te gaan: ‘muziek’ is afgeleid van het Latijnse música of het Griekse mousikè - ‘kunst der Muzen’ - terwijl ‘amusement’ maar weinig met de klassieke mythologie van doen heeft. Het stamt af van het Oud-Franse amuser, dat zoiets als ‘doen staren’ of ‘aanleiding geven tot gestaar’ betekent. Een behoorlijk verschil in afkomst dus, dat suggereert dat er inderdaad ‘hoge’ en ‘lage’ muziek is. Het werk van de klassieke en modernklassieke componisten zou je volgens die indeling moeten rekenen tot de ‘muzische’ muziek, en popmuziek tot het divertissement - muziek waarbij je blik (of in dit geval: het gehoor) mag afdwalen.

Onzin, natuurlijk. Wie gelooft er tegenwoordig nou nog in het woordenboek? We leven after the great divide: hoge en lage kunst zijn al lang niet meer door een diepe kloof gescheiden. Amusement is een serieuze zaak; iets dat concentratie en indringende aandacht verdient. Populaire genres die je snel geneigd bent als vermaak af te doen, blijken zich vaak moeiteloos met andere kunstvormen te kunnen meten. Neem nu de nieuwe cd van The Streets, a grand don't come for free. (679 Recordings 2004) Op het eerste gehoor een aardig album van een niet onverdienstelijk UK garage-bandje, dat onder leiding staat van de Brit Mike Skinner: een collectie potentiële hitjes met hippige ‘jongerenonderwerpen’, zoals een uit de hand gelopen avond stappen (‘Blinded by the Lights’), mooie maar iets te arrogante meisjes (‘Fit but you know it’) en liefdesverdriet (‘Dry your Eyes’).

[p. 36]

Als je echter aandachtiger luistert, moet je al snel tot de conclusie komen dat a grand don't come for free een ingenieus conceptalbum is, met terugkerende personages en uitgekiende perspectiefwisselingen. Skinner vertelt de luisteraar over een dag uit het leven van ‘Mike’. Het zit Mike zelden mee, zo blijkt: zijn vriendin gaat vreemd, zijn mobieltje is op cruciale momenten leeg (net als zijn bankrekening overigens), en zijn tv is ook nog eens stuk (iets afgebroken aan de achterkant, mompelt Mike). Het ergste van alles is dat hij duizend pond is kwijtgeraakt. Duizend pond! Zomaar, verdwenen in het niets, terwijl hij het 's ochtends nog heeft zien liggen, ‘on the / side, next to the telly’. Op de achtergrond hoor je Mike zichzelf radeloos herhalen:

And the thousand pounds [...] has simply disappeared before my eyes, his eyes and yours
And I'm a thousand pounds poorer, a hundred thousand pennies, no more
A thousandth of a million squid, or two monkeys, or a whole fifty scores -
Gone, withdrawn from my life, the money is no more, for sure.

Als het openingsnummer is afgelopen, weet je nog steeds niet wat er nu is gebeurd met die duizend pond. Toch is dat niet het einde van de verhaallijn. De liedjes op a grand don't come for free gaan over sterk uiteenlopende onderwerpen, maar die grand komt telkens weer even terug, als een leidmotief dat door de plot heen is geweven. In het tweede nummer bijvoorbeeld, ‘Could well be in’, beklaagt Mike zich over het gebrek aan loyaliteit van zijn vrienden. Die komen voortdurend bij hem over de vloer, maar beweren niets af te weten van het verdwenen geld. Yeah, right. ‘I felt like they were all smilin' on the side’, denkt hij.

Die spoorloos verdwenen duizend pond dreigt de genadeklap te worden voor Mike, wiens vertrouwen in de mensheid het toch al zwaar te verduren had. In het donkere slotnummer ‘Empty cans’ zie je hem thuis op de bank zitten, alleen, omringd door lege bierblikjes: ‘If I want to sit in and drink Super Tennants in the day I will, / No-one's going to fuckin' tell me jack.’ Vanaf nu is het Mike tegen de rest van de wereld. Zelfs de vriend die aanbiedt de defecte tv te repareren, wordt door hem afgeblaft:

Scott texted me to say hed have a look at the TV for me,
But I layed it down, telling him to fuck right off chap.
Phoned this company out the yellow pages;
Told them to take away the TV and fix it quick snap.

[p. 37]

Wanneer de televisiemonteur de tv komt ophalen en een tijdje later weer voor de deur staat (zonder tv), neemt Mike aan dat hij nog méér geld wil. Hij verliest zijn geduld en er ontstaat een vechtpartij. De monteur weet Mike van zich af te duwen, vlucht weg - en zo ziet arme Mike zijn chronische wantrouwen weer eens bevestigd.

En dan gebeurt er iets wonderlijks. De muziek stopt plotseling en je hoort een geluid alsof iemand een cassettebandje terugspoelt. Het nummer begint opnieuw. Hetzelfde ritme, dezelfde woorden. Maar na een paar coupletten dringt het tot je door dat de tekst nu net even anders is. Wéér biedt de vriend aan de tv te repareren, maar Mike wijst zijn aanbod ditmaal niet af. Scott komt langs, en wanneer ze samen de achterkant van de tv openschroeven, neemt de plot een verrassende wending:

And when he looked down the back of the TV, his eyes just froze,
Before he rammed his hand in saying, no shit.
He's looking at me absolutely speechless, he can't quite believe what
he's trying to pull out the slip.
I get up wondering what he's smiling about, he's shaking his head at
this point, with the biggest of grins,
I look down the back of the TV
and that's where it was, in all it's glory -
my thousand quid.

Mikes grand is dus helemaal niet verdwenen: al zijn cynische verwachtingen zijn volkomen onterecht geweest.

Toegegeven, de moraal is misschien wat flauw (‘als je er maar vertrouwen in hebt, komt alles goed’), maar daar gaat het niet om. Skinner speelt hier een intrigerend spel met verhaallijnen en possible worlds: in beide versies van het verhaal zijn de feiten hetzelfde, maar voegt de waarneming van Mike ze samen tot een andere realiteit. Een kleine wijziging in een eenvoudige verhaallijn leidt zo tot een andere wereldbeeld - een fraaie literaire truc waar William Faulkner jaloers op zou zijn. Popmuziek zou dus alleen maar tot gedachteloos gestaar leiden? Integendeel: het amuzement van The Streets, zo blijkt, is niet iets om je neus voor op te trekken.

Gaston Franssen is als promovendus verbonden aan het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur. In zijn onderzoek onderwerpt hij de poëzie van Gerrit Kouwenaar aan een tegendraadse lezing.