Het boek der boeken... op het net
Dat het internet geen bibliotheek is, wordt de student met de paplepel ingegoten. Het net is het domein van de pseudo-wetenschappen, de complottheoretici, de Matrix-fanatici en allerlei sektarische cybercommunities waar de nuchtere Hollander zich liever verre van houdt. Toch kan een ieder die Google heeft ontdekt - wie kan er nog zonder? - ook Joyces Ulysses integraal op het beeldscherm oproepen, of het gros van de teksten van bijvoorbeeld Plato's of Nietzsches hand, plus interessante verhandelingen erover. Nu steeds meer klassiekers - full-text en gratis! - slechts één muisklik van ons zijn verwijderd, lijkt de scheidslijn tussen bieb en net te vervagen. Het is aan de kritische surfer om te doorzien waar die scheidslijn ligt, welke ‘sites’ er met goed fatsoen kunnen pronken in je voetnoten, en welke we zogenaamd alleen maar bezochten uit ‘pure nieuwsgierigheid’. Dat de pseudo-wetenschappers als eersten het onontgonnen gebied van het net tot hun territorium maakten, betekent niet dat de wetenschappers niet schoorvoetend mogen volgen. Eindelijk lijkt er dan ook in ons land uit serieuze en gerenommeerde hoek aanspraak te worden gemaakt op de oneindige mogelijkheden van het net.
In november 2002 ging de site www.bijbelencultuur.nl online. Deze pagina is een ‘uitgave’ van Amsterdam University Press, die de begrenzing van kaft tot kaft voor de verandering inruilt voor de grenzeloze cyberspace. Vooralsnog is de site een ‘werk in uitvoering’, een predikaat dat bijbelencultuur.nl tot wezenskenmerk heeft verheven. Het streven is om in 2006 alle boeken van de bijbel in de nieuwe bijbelvertaling (ook nog in de maak) beschikbaar te maken op de site. Tot nog toe zijn er reeds acht boeken ontsloten. Daarnaast, in de woorden van haar redactie, stelt de pagina zich ten doel de invloed van de bijbel in de Nederlandse cultuur aan te tonen en te illustreren. En illustreren doet zij wel degelijk, zo springt direct in het oog. Een keur van afbeeldingen siert de centraal gepositioneerde ‘wisselgalerij’, die tegelijkertijd als afscheiding functioneert tussen de linker en de rechter helft van het beeldscherm. Deze splitsing stelt de gebruiker in staat op de rechterkant de geopende bijbeltekst door te ‘scrollen’, terwijl links via de ‘links’ in de bijbeltekst interessante ‘terzijdes’, afbeeldingen, columns en essays kunnen worden opgeroepen. Het ‘encultuur’-stukje van de site kan men dus aan de linker kant van het scherm, tegelijkertijd met het bijbelboek dat het inspireerde, ontsluiten. Uitleg van namen van figuren of plaatsen in de bijbeltekst verschijnt direct onder de cursor van de muis. Naast de onbegrensde capaciteit, is het grote voordeel van het net dat de gebruiker, afhankelijk van zijn persoonlijke interesse, verschillende ingangen - rode draden - kan kiezen tot het beschikbare materiaal. Zo benut bijbelencultuur.nl de veelzijdige mogelijkheden van het hippe medium goed.
Terwijl ik door de galerij surf, begint er toch iets te knagen: waar blijven de vingertjes van God en Adam van het gewelf van de Sixtijnse Kapel? Waar is Da Vinci's ‘Laatste Avondmaal’? Het venijn zit hem in het staartje: bijbelencultuur.nl. Nederlandse cultuur is en blijft hier letterlijk de Nederlandse cultuur, en daar worden de Da Vinci's en Michelangelo's subiet de deur gewezen. De illustraties moeten van eigen bodem zijn; een beperking van de site die wellicht valt te begrijpen vanuit subsidiewerving en het vakterrein van de ontwikkelaars. Het leidt echter tot teleurstellende situaties. Vooral bij de moderne visuele verbeeldingen van de bijbel lijkt de site te stokken. Zo sieren maar liefst acht schilderijen van de hand van Frans Franciscus - wie in hemelsnaam is Frans Franciscus? - de site, net zoveel als er Rembrandts prijken. Chagall had hier uitkomst kunnen bieden, maar ja, dat is een Fransman. Opmerkelijk is dat vanuit de bijbelteksten deze rigide grens wel wordt overgestoken: geografische termen worden steevast vergezeld van een landkaartje met uitleg. Ook de historische context heeft zich niet nationaal laten indammen. Maar de culturele tak van deze visuele ondersteuning blijft binnen de grenzen van de Lage Landen. Vandaar dat de gebruiker zich toch weer tot Google moet wenden om de Sixtijnse Kapel in huis te halen.
Goed, we blijven in ons eigen landje, maar ook daar ontbreekt het aan het een en ander op de site. Al is er wel degelijk plaats voor ingeruimd in de overkoepelende taakbalk, de architectuur is nog nauwelijks vertegenwoordigd, terwijl de (concrete) kerk elk Nederlands stadsbeeld bepaalt. Een reliëf van een Amsterdamse gevel wordt getoond en geanalyseerd, maar de Dom ontbreekt. Kerkgang van de Nederlanders en de verbondenheid van de functie van een kerkgebouw en zijn architectuur lijken mij toch onmisbare en duidelijke voorbeelden van hoe de bijbel ook nu nog de Nederlandse cultuur bepaalt. Wat betreft de kunsten lijkt ook een hoofdstukje iconografie onontbeerlijk, want juist daar raakt het boek aan het beeld. Welke evangelist was nu ook alweer de adelaar? En welke de leeuw? Ik heb het antwoord nog niet weten te vinden op de site. De redactie noteert dat de invloed van de bijbel ook doorwerkt in politiek, staatsvorm, rechtspraak en moraal van Nederland (in: ‘welkom’). Op bijbelencultuur.nl blijkt hier nu nog niets van.
De schaduw die de bijbel over de cultuur werpt, wordt overigens ook niet belicht. Van kruistocht tot heksenvervolging tot antisemitisme tot beelden-
Auteursrechtelijk beschermd