Vooys. Jaargang 21

[p. 219]

recensie

Helleke van den Braber, Geven om te krijgen. Literair mecenaat in Nederland tussen 1900 en 1940.
Nijmegen 2002. 411 blz. € 25,- ISBN 9075697775

Schrijven doe je niet alleen: mecenaat in Nederland

De laatste jaren is in de keuze voor onderwerpen binnen het literatuurwetenschappelijke onderzoek een verschuiving merkbaar. Niet het literaire werk zelf, maar de context waarbinnen het literaire werk functioneert, vormt steeds vaker het centrale onderzoeksobject. De aandacht gaat met name uit naar factoren die het ontstaan, de verspreiding en de receptie van literatuur mogelijk maken. Vooral binnen de literatuursociologie wordt hard gewerkt aan het zichtbaar maken van relaties tussen verschillende partijen binnen het zogenaamde literaire veld. Het belangrijkste uitgangspunt in deze benadering is de veronderstelling dat schrijvers deel uitmaken van een netwerk van onderlinge relaties en dat dit invloed heeft op de productie, de distributie en het ontstaan van het literaire werk.

Voor dergelijk netwerkonderzoek wordt in sommige gevallen een beroep gedaan op theoretici als Bourdieu en Becker. Deze twee sociologen hebben zich met name beziggehouden met sociale processen binnen de kunstwereld als geheel. Zij dragen algemene concepten aan die door de individuele onderzoeker op zijn of haar vakgebied kunnen worden toegepast en ingevuld. Doordat ze zich juist in algemene zin gebogen hebben over sociale processen kunnen de theoretische inzichten worden gebruikt als omvattend theoretisch kader voor onderzoek naar spelers binnen een specifiek veld.

Helleke van den Braber heeft zich in haar onderzoek geconcentreerd op een partij die tot nu toe maar weinig aandacht heeft gekregen: de mecenas. De inhoud van Geven om te krijgen bestaat uit een inleiding, twee hoofdstukken waarin de maatschappelijke context wordt geschetst, drie hoofdstukken die elk een casus behandelen en een conclusie.

In de inleiding vinden we allereerst een uiteenzetting van het hoe en waarom van het onderzoek. Het begint met een briefpassage van Jacques Bloem waarin hij klaagt over zijn financiële positie. Dit geklaag maakt nieuwsgierig naar de financiële omstandigheden van auteurs. Gedrukte bronnen bieden hier volgens Van den Braber onvoldoende uitkomst: ‘Wie de weldoeners desondanks scherper in beeld wil krijgen, zal verder moeten zoeken dan de gedrukte bronnen en zich in ongepubliceerd archiefmateriaal moeten verdiepen. Dan zal blijken dat achter de vage verwijzingen en korte vermeldingen een springlevende mecenaatscultuur schuilgaat’ (Van den Braber 2002, p. 15). Het ongepubliceerde archiefmateriaal bestaat uit brieven, documenten, kasboeken en notulen. De aard van de beschikbare bronnen vormt meteen een rechtvaardiging voor de keuze voor de casussen die in de hoofdstukken vier, vijf en zes zullen worden behandeld. Deze keuze is gebaseerd op het beschikbare bronnenmateriaal.

Maar hier is iets vreemds aan de hand, want Van den Braber stelt vervolgens dat de keuze voor de casussen (ook) is gebaseerd op de omvang en duur van de ondersteuning en daarnaast komen de beide particuliere mecenassen (Frans Mijnssen en René Rademacher Schorer) uit verschillende sociale groepen. Samen met de Vereniging voor Letterkundigen bieden deze drie casussen een blik op verschillende soorten netwerken en omvatten verschillende soorten steun. Hoewel het natuurlijk erg prettig is dat zo'n scala aan diversiteit wordt geboden door de drie casussen, komt het een beetje bevreemdend over dat, ondanks de moeilijkheden omtrent de toegankelijkheid en beschikbaarheid van de bronnen, het resultaat toch zo allesomvattend blijkt te zijn.

Van den Braber stelt vervolgens: ‘Hoewel het bronnenmateriaal voldoende talrijk was en veel relevante gegevens bevatte, bleek de ordening en interpretatie ervan niet altijd even eenvoudig’ (ibidem, p. 20). Dit maakt mij nieuwsgierig naar de mogelijkheid andere casussen te kiezen, maar hier wordt helaas niet verder op ingegaan. Dat is het nadeel van ongepubliceerd bronnenmateriaal, de enige mogelijkheid deze vraag te beantwoorden is zelf in het materiaal te duiken.

Overigens, de moeilijkheden waar Van den Braber het over heeft, betreffen met name het in een kader plaatsen van de financiële positie van de auteur. Systematische gegevens over de financiële kanten van het schrijverschap zijn (nog) niet beschikbaar. Daarnaast was het begin twintigste eeuw ongepast om openlijk je geldzaken te bespreken, vandaar dus die ‘vage verwijzingen’. Als laatste moeilijkheid bij de interpretatie noemt Van den Braber de ambiguïteit van de relatie tussen mecenas en kunstenaar zelf. Ze heeft het hier over gevoelens van de schrijver en mecenas ten opzichte van elkaar: ‘De gemiddelde mecenaatsrelatie bevindt zich ergens op deze lijn tussen vriendschap en investering. Wáár precies is vaak onduidelijk, en

[p. 220]

moet van geval tot geval worden bepaald.’ (Ibidem, p. 21). Hier vat ze het probleem van werken met veldtheorieën zoals die van Bourdieu goed samen: er moet eerst van iedere afzonderlijke relatie worden vastgesteld hoe deze precies in elkaar steekt. Als de mogelijkheid überhaupt bestaat.

Nu volgt een uitgebreide schets van het theoretisch kader, namelijk de veldtheorie zoals die onder andere is geformuleerd door Bourdieu, toegepast op de literatuur. Uit het gebruik van dit theoretisch kader vloeit een andere kijk op het verschijnsel van de mecenas voort. Dit gaat zelfs zover dat een herdefiniëring van het begrip mecenas nodig blijkt. Van den Braber stelt dan ook dat: ‘[h]et beeld dat mecenaat louter de (afhankelijkheids)-relatie tussen weldoener en kunstenaar omvat, dient plaats te maken voor de opvatting dat mecenaat beschouwd kan worden als literaire institutie. Net als uitgeverij, tijdschriften, boekhandel en kritiek draagt mecenaat immers bij aan de manier waarop literatuur gemaakt en verspreid wordt’ (ibidem, p.34). Andere uitgangspunten die voortvloeien uit het gebruik van de veldtheorie hangen hiermee samen. Zo speelt tweezijdigheid een belangrijke rol in het onderzoek naar het mecenaat. Ze doelt hier op de veronderstelling dat beide partijen (schrijver en weldoener) voordeel hebben bij het aangaan van deze relatie. Een ander uitgangspunt is dat het ontstaan en functioneren van mecenaat samenhangt met de manier waarop het literaire veld is ingericht.

De invulling van de concepten van de veldtheorie legt verschillende betekenislagen van het begrip mecenaat zelf bloot. Zo kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee verschillende vormen van mecenaat, namelijk ondersteuning in de vorm van geld en goederen (materiële steun), en het ondersteunen van de artistieke reputatie van de auteur (symbolische steun). Binnen deze twee categorieën kan worden gekeken naar steun die zich met name richt op de bevordering van distributie van teksten en steun die vooral de literaire productie bevordert. Een laatste onderscheid ten slotte betreft de manier waarop ondersteuning wordt verleend, dit kan individueel of collectief. Binnen het collectieve mecenaat bestaat informeel en geïnstitutionaliseerd mecenaat. In de laatste vorm wordt collectief mecenaat, meestal in de vorm van een mecenaatfonds, geformaliseerd. Dit wil zeggen dat het fonds voor langere tijd blijft bestaan en dat er verschillende auteurs worden geholpen. Collectief informeel mecenaat is dan een soort gelegenheidsmecenaat, bijvoorbeeld een fonds dat is opgericht ter gelegenheid van de verjaardag van de hulpbehoevende auteur.

In navolging van Bourdieu onderscheidt Van den Braber verder verschillende soorten kapitaal, te weten economisch (dus geld in de strikte zin van het woord), sociaal (het aanzien, prestige) en cultureel kapitaal (het netwerk van contacten). Belangrijker nog dan geld is macht. Het gaat, volgens deze benaderingswijze, iedere deelnemer steeds om het verstevigen of vasthouden van de positie in het literaire veld. De verschillende categorieën worden vervolgens gebruikt om de positie van de ene deelnemer ten opzichte van de andere partijen te definiëren.

Hoewel Van den Braber een gedegen fundering legt voor haar onderzoek, duizelt het de lezer na al deze verschillende elementen, die tot in den treuren lijken te zijn op te splitsen. Net als je denkt het te begrijpen is daar opnieuw een onderverdeling waardoor de moed je in de schoenen begint te zakken. De inleiding is mede hierdoor pittig, zelfs voor degenen die bekend zijn met de terminologie van Bourdieu. Erg prettig zijn daarom de bijlagen (vijf in totaal) achter in het boek, waarin alle verschillende vormen met een omschrijving netjes in schema's worden gepresenteerd. Handig om even snel op te slaan als je dreigt te verdwalen in de omschrijvingen in de tekst.

Bij het neerzetten van het theoretisch kader benadrukt Van den Braber dat er pas de laatste twintig jaar wat meer ‘bewijzen’ worden aangedragen voor de stelling dat de schrijver niet alleen verantwoordelijk is voor het ontstaan en de verspreiding van zijn werk. Als toelichting hierop schetst ze in de inleiding de opvattingen omtrent de mecenas in eerdere periodes (tot de negentiende eeuw). Van den Braber gaat hier met name in op de veronderstelling van enkele wetenschappers die onderzoek hebben gedaan naar mecenaat (ibidem, pp. 22-23), namelijk dat het eind achttiende eeuw is uitgestorven. In de negentiende en twintigste eeuw zou, door de commercialisering van de literatuur en de democratisering van de samenleving, geen behoefte meer bestaan aan weldoeners.

Recentelijk is er onderzoek gedaan naar mecenaat in de achttiende eeuw (ibidem, p. 29) en daaruit bleek een genuanceerde kijk; het zou niet zozeer om een verdwijning gaan, maar eerder om een verandering van vorm: ‘Het is zeer waarschijnlijk dat er ook in Nederland in de periode na 1800 (enkele) weldoeners actief zijn geweest [...]. Er is echter niets bekend over hoe dit negentiende-

[p. 221]

eeuwse mecenaat eruit zag, welke vorm deze ondersteuning aannam en welke auteurs ermee te maken kregen.’ (Ibidem, p. 29) Een uitgelezen taak zou je zeggen. In plaats daarvan stelt Van den Braber dat de weldoeners vanaf 1800 in ‘de coulissen van de literatuurgeschiedenis’ verdwijnen. Ik geloof echter niet zo in onoplosbare verdwijning, en vraag mij af of het te bestuderen materiaal niet ook in (ongepubliceerde) bronnen op een onderzoeker ligt te wachten.

Nu de voorbereiding dan eindelijk staat, kunnen de eigenlijke onderzoeksvragen worden behandeld. De eerste van de vier vragen is welke vormen van mecenaat zich in de onderzochte periode voordeden. Daarnaast vraagt Van den Braber zich af welke functie het mecenaat had voor respectievelijk de auteur, de mecenas en de literaire productie. Vraag drie betreft de vraag naar de mate van samenhang tussen het mecenaat en het literaire veld. Tot slot zoekt ze een antwoord op de vraag naar de omstandigheden die hebben geleid tot een opleving van de mecenaatscultuur.

Het grootste deel van de inleiding bestaat uit het uitleggen en invullen van het theoretisch kader, en de hieruit voortvloeiend veranderde definitie van het begrip mecenas. Hierdoor wordt de inleiding erg lang - dezelfde lengte als een hoofdstuk - en ben je als lezer constant in afwachting van het eigenlijke onderwerp. Dit is echter een probleem dat inherent is aan het gebruik van een veldtheorie: elke afzonderlijk factor moet eerst worden ingevuld. In weerwil van de hoeveelheid informatie, meen ik toch een belangrijk element in de inleiding te missen, namelijk de verklaring van de gekozen periode 1900-1940. Rechtvaardiging van de keuze voor deze periode ontbreekt mijns inziens. Hoewel in de inleiding het literair mecenaat in een historisch perspectief wordt gezet, levert het geen duidelijkheid op over de motivatie van de keuze voor deze periode, integendeel. De opmerking dat er over het negentiende-eeuwse mecenaat weinig tot niets is bekend, lijkt eerder meer vraagtekens op te roepen.

Van den Braber belooft er in hoofdstuk twee, dat direct volgt op de inleiding, op terug te komen. Hier treffen we echter ook geen echte verantwoording van de gekozen periode aan, maar eerder een schets van de opvatting van schrijvers, uitmondend in de beweging van Tachtig. Veel schrijvers streefden naar autonoom schrijverschap, zonder invloed van de maatschappij, maar in werkelijkheid was dit slechts voor een enkeling weggelegd. De overgrote meerderheid van de schrijvers kon niet leven van de pen. Belangrijker dan geld was in eerste instantie het artistieke prestige van de schrijver. Bijbaantjes pasten niet goed bij het beeld dat de autonome auteur van zichzelf wenste te scheppen, dus er moest een alternatief worden gevonden waarin het artistieke aanzien van de auteur niet werd geschaad, volgens Van den Braber. De vraag is echter of ze die bijbaantjes, ondanks dat ze er niet over praatten, ook echt niet hadden.

Van den Braber gebruikt het eind van de negentiende eeuw om een verandering in opvatting aan te geven, onder andere omtrent het beroep van schrijver. Zonder dit ter discussie te willen stellen, zie ik niet hoe dit de gekozen periode rechtvaardigt. Vooral ook omdat ze zelf stelt dat bij het beeld van de negentiende eeuw wel wat vraagtekens kunnen worden geplaatst. Er zijn maar heel weinig bronnen bekend op basis waarvan al dan niet kan worden gesteld dat er in de negentiende eeuw een mecenaat-cultuur bestond. Nader onderzoek naar de negentiende-eeuwse situatie is dan ook gewenst, zoals Van den Braber terecht opmerkt. Nu blijft er een open plek liggen op basis waarvan slechts hypothesen kunnen worden gevormd, die wel als uitgangspunt voor het onderzoek dienen. Evengoed wordt echter steeds gesproken over een ‘opbloei’ van mecenaat in de twintigste eeuw, wat toch een impliciete aanname inhoudt van het, op sterven na, dood zijn van het mecenaat in de periode ervoor.

Het derde hoofdstuk behoort ook nog tot de reconstructie van de omstandigheden binnen de wereld van de schrijver. Hier staat een publiek debat centraal, Ondersteuningsdebat genoemd. Het gaat hier om een debat van onder andere kunstenaars en critici, over het nut en de noodzaak van ondersteuning van kunst in het algemeen en schrijvers in het bijzonder. De periode waarin het debat werd gevoerd is 1905-1935. Drie vragen stonden centraal in de discussie: in hoeverre is steun noodzakelijk en acceptabel?, is steun een taak van de overheid? en welke positie dienen schrijvers binnen de samenleving in te nemen?

Van den Braber maakt een onderverdeling in vier verschillende ‘kampen’. Posities die werden ingenomen door de vier groepen staan overzichtelijk in een schema bij het hoofdstuk. De mening van de vier groepen over de drie genoemde vragen staan hier kort samengevat. Na al die theorieën en hypothesen is het voor de lezer een meer dan welkome afwisseling wat concreters te krijgen voorgeschoteld, in de vorm van de beschrijving van het debat met veel citaten.

[p. 222]

Vanaf dit derde hoofdstuk gaat het bovendien eindelijk over de onderzochte periode, het begin van de twintigste eeuw. Daardoor zit er meer houvast in de tekst, in die zin dat er duidelijke uitspraken worden gedaan en de hypothesefase langzaamaan overgaat in het presenteren van de onderzoeksresultaten.

Hoofdstuk vier, vijf en zes zijn zogenaamde ‘casestudies’. De eerste casus is het ondersteuningsfonds van de ‘Vereeniging van Letterkundigen’ (VVL). Dit is een voorbeeld van collectief geïnstitutionaliseerd mecenaat. De ‘Vereeniging van Letterkundigen’ werd in 1905 opgericht als eerste beroepsvereniging van schrijvers. Vanaf haar oprichting concentreerde de vereniging zich met name op de verbetering van de sociale, juridische en financiële situatie van de schrijver. Strikt genomen zijn voor de Tweede Wereldoorlog weinig van de doelstellingen bereikt. Alleen het ondersteuningsfonds was echt succesvol. Het bestuur van de VVL keerde tussen 1905 en 1940 honderden toelagen uit aan verschillende auteurs. De precieze omvang van de steunverlening laat zich raden. Dit is het gevolg van de manier waarop het geld werd verdeeld. Voor dit doel waren een aantal commissarissen aangesteld, die hun criteria en de omvang van de steun angstvallig geheim hielden. Vooral de commissarissen Mijnssen, Van Looy en Prins hebben een belangrijke stempel op het beleid gedrukt. Het overleg over de steunverlening werd vooral per brief gedaan, en hieruit is het een en ander af te leiden over de gehanteerde criteria bij de steunverlening. In de loop der jaren werd de VVL steeds machtiger, dit kwam niet direct door het beleid, maar eerder door de samenwerking met verschillende andere fondsen.

In hoofdstuk vijf staat Frans Mijnssen centraal. Het eerste deel van het hoofdstuk is vooral een herhaling van wat al met betrekking tot de VVL werd gesteld. Al snel wordt de aandacht echter verlegd naar de persoon, en wordt gekeken naar het particuliere mecenaat van Mijnssen, dat hij tussen alle bestuursfuncties door beoefende. Hij ontwikkelde door zijn uiteenlopende belangstelling (hij zette zich in voor de SDAP en rekende verschillende gevestigde auteurs tot zijn vrienden) een zeer omvangrijk en divers netwerk aan contacten en hij beschikte in ruime mate over de verschillende soorten kapitaal, namelijk economisch, sociaal en cultureel. Dit gebruikte hij dan ook, hij steunde naast individuele auteurs ook verschillende tijdschriften, zorgde dat theatermakers gelegenheid kregen hun stukken op te voeren en organiseerde tentoonstellingen. Hoewel Mijnssen een bekende persoonlijkheid was, zorgde hij ervoor dat de particuliere steun die hij verleende zo goed mogelijk verborgen bleef voor het publiek. Hij mengde zich dan ook niet in het Ondersteuningsdebat.

Hier worden verder drie gevallen van het particuliere mecenaat van Mijnssen uitgelicht. Het gaat om S. Bonn, E. Craig en W. Kloos. Steeds wordt een gedetailleerd beeld gegeven van de verhouding tussen Mijnssen en zijn protégés. Er wordt niet alleen gekeken vanuit de positie van de mecenas, maar ook vanuit de aanvrager van de steun. Hierdoor ontstaat (voor zover de bronnen het toelaten) een goed beeld van de gang van zaken.

René Rademacher Schorer staat centraal in het zesde en laatste hoofdstuk. De lezer krijgt een helder en gedetailleerd beeld van deze mecenas gepresenteerd. Belangrijke bron is hier het Album Amicorum dat Rademacher Schorer op zijn zestigste verjaardag aangeboden kreeg. 61 vrienden hebben hun bijdrage aan het album geleverd, dat daardoor een controleerbaar document vormt van het netwerk dat Rademacher Schorer op dat moment had opgebouwd. Aan de hand van vijf voorbeelden wordt uitgelegd hoe hij een machtige positie binnen de kustwereld wist te veroveren. Een speciale rol speelde zijn hypermoderne ingerichte salon, die dienst deed als ontmoetingsplaats en de uitgelezen manier bleek om indruk te maken. Ook werden hier tentoonstellingen en lezingen gehouden. In vele opzichten verschilt Rademacher Schorer van Frans Mijnssen. Dit komt goed tot uiting in de beschrijving van de relaties met twee specifieke auteurs die vervolgens aan bod komen; H. Marsman en J. Bloem.

De conclusie is opgebouwd als samenvatting van het vertelde, in de vorm van de puntsgewijze beantwoording van de onderzoeksvragen. De eerste vraag wordt beantwoord aan de hand van de beschrijving van de drie casussen. De mecenassen blijken een voorkeur te hebben voor materiële steun. Rademacher Schorer blinkt uit in het verlenen van symbolisch mecenaat, hij richtte zich op het verschaffen van ‘podia’ aan zijn beschermelingen. Algemeen gezegd is het ‘moderne’ mecenaat met name gericht op de productie van literaire werken, de weldoeners bemoeiden zich niet met de vorm en de inhoud. Van den Braber stelt dat de mecenassen zich bewust inzetten voor vernieuwing. Achterliggende gedachte is dat schrijvers van vernieuwende stukken mecenassen het hardste nodig hebben. Hoewel ik

[p. 223]

me in die gedachte kan vinden, lijkt me toch enige voorzichtigheid op zijn plaats. Het één hoeft, mijns inziens, niet onmiddellijk in direct verband te staan met het ander: natuurlijk is het voor een schrijver die wil publiceren een uitkomst als er een geldschieter wordt gevonden, maar om dan meteen te veronderstellen dat mecenassen zich bewust inzetten voor vernieuwing gaat mij wel wat snel.

De formulering van de functie van het mecenaat voor de betrokken partijen gaat uit van de aanname dat de spelers op het literaire toneel bovenal hun plaats in het literaire veld willen verstevigen of behouden. Dientengevolge wordt de omschrijving in termen van macht gesteld. Mecenassen zouden in eerste plaats uit zijn op het verwerven van culturele macht (over de andere kapitaalsoorten beschikken zij per definitie in ruimere mate). Zij zouden willen ‘meeliften’ met het potentiële succes van beginnende auteurs. Echter, in de voorbeelden komt steeds tot uiting dat de mecenassen divers samengestelde groepen beschermelingen hadden. Naast beginnende auteurs dus ook reeds gevestigde auteurs en grote namen. Zo bezien lijkt het eerder risicobeperking dan de wens mee te kunnen liften op eventueel succes. Daarnaast zet dit nog een extra vraagteken bij de ‘vernieuwingsdrang’ van de mecenassen.

Aan de conclusie dat moderne mecenassen zich niet met de vorm of inhoud van de literaire werken bemoeiden, verbindt Van den Braber de conclusie dat het traditionele mecenaat heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe vorm van mecenaat, waarin de kunstenaar dus zelf de artistieke zeggenschap behoudt. De sturende rol van de mecenas blijft dus beperkt tot de stimulering van de literaire productie. Het antwoord op de onderzoeksvraag wordt met name in het licht van het Ondersteuningsdebat beantwoord. Hoewel aannemelijk wordt gemaakt dat de auteur vanuit zijn financiële positie wordt gedwongen een alternatieve bron van inkomsten te zoeken, is hier mijns inziens nog niet voldoende mee gezegd. Het feit dat de schrijvers zich (al dan niet positief) uitlaten over bijvoorbeeld de noodzaak van ondersteuning, is nog geen argument dat dit een ‘nieuwe’ overweging is die alleen in deze periode geldt.

Over de samenhang tussen het ontstaan en functioneren van mecenaat enerzijds en processen van concurrentie en samenwerking in het literaire veld anderzijds merkt Van den Braber het volgende op: ‘In de praktijk is een netwerk van relaties veranderlijk en vluchtig, en daarmee lastig traceerbaar’ (ibidem, p. 341). Ik denk dat Van den Braber er echter wel degelijk in is geslaagd aan te tonen dat er een netwerk van relaties bestond, en daarnaast ook hoe die er voor de verschillende deelnemers aan het literaire veld uitzag. Het probleem zit hem echter niet zozeer hierin, als wel in het meten van samenhang. De conclusie dat iedere deelnemer aan het literaire veld zijn of haar eigen veld politieke keuzes maakt, komt dan ook niet bepaald als een verrassing.

Ook in de beantwoording van de laatste onderzoeksvraag, de vraag naar de omstandigheden waaronder een opleving van mecenaat mogelijk wordt, speelt het Ondersteuningdebat een belangrijke rol. Er wordt gesteld dat met name de professionalisering van het schrijverschap belangrijk was. Opnieuw wil ik hierbij aantekenen dat, hoewel ik deze stelling erg aannemelijk vind, het geenszins is bewezen dat het hier gaat om een opleving. De laatste zin van de conclusie is zelfs: ‘Het is voorlopig nog de vraag of de mecenas inderdaad pas na de eeuwwisseling aan zijn comeback is begonnen, of wellicht toch al eerder zijn opwachting in literaire kringen heeft gemaakt’. (Ibidem, p. 341)

Van den Braber heeft met haar studie een nieuw licht geworpen op het begrip mecenas. Door de theorie van Bourdieu te gebruiken, is zij in staat geweest het begrip mecenas een nieuwe inhoud te geven. Mede doordat zoveel verschillende factoren die invloed kunnen hebben op de mecenas betrokken zijn bij het onderzoek, ontstaat een helder, en voor het gevoel van de lezer nagenoeg compleet beeld.

Enkele moeilijkheden zijn inherent aan een theorie zoals die van Bourdieu. Persoonlijk vind ik het grootste struikelblok steeds dat hoewel het zeer aannemelijk wordt gemaakt dat er samenhang binnen het veld bestaat, dit niet geldt voor de aard van de samenhang. In het geval dat het bestaan van een specifieke relatie met bewijzen kan worden aangetoond, is er nog lang geen zekerheid over de inhoud van de relatie. Naast het feit dat dus iedere relatie afzonderlijk dient te worden geanalyseerd, blijft de vraag of het volledig doorgronden van de aard van een relatie mogelijk is. Meer algemeen gezegd blijft het probleem van de meetbaarheid van invloed dus onopgelost.

Helleke van den Braber onderkent echter de meeste lastigheden in het werken met de theorie van Bourdieu en heeft zich hierdoor niet uit het veld laten slaan. Haar onderzoek is de invulling van een lege plek binnen de literatuurgeschiedenis en

[p. 224]

zodoende heeft ze een waardevolle bijdrage geleverd. Jammer alleen van die andere lege plek: de periode voorafgaand aan 1900-1940. Des te meer, omdat het in mijn ogen afbreuk doet aan de idee van een ‘moderne’ mecenas: als je niet bent overtuigd van het uitsterven van de mecenas, is de aankondiging van de ‘opleving’ nu eenmaal minder opzienbarend. Daarnaast zou je je nog kunnen afvragen in hoeverre de traditionele mecenas verschilt van de moderne (afgezien van het verschil in bemoeienis met vorm en inhoud). Zou een veld-theoretisch onderzoek van reeds onderzochte perioden een ander beeld van de traditionele mecenas opleveren?

Leuk detail is tot slot de actualiteitswaarde van het onderwerp, op de achterkant van de titelpagina lezen we: ‘Deze uitgave is mede tot stand gekomen dankzij de financiële ondersteuning van Dr. Hendrik Muller's vaderlandsch Fonds, de J.E. Jurriaanse Stichting, het Willem Kloos Fonds en het Fonds voor de Geld en Effectenhandel’ (Ibidem, p. 344). Ook in deze tijd gaat er heel wat fondsenwerving aan vooraf voor het mogelijk wordt een boek (of tijdschrift!) te publiceren.

Hester Eelman