Vooys. Jaargang 20

[p. 192]

column
Universitair Universum

Per 1 januari 2002 is Frits van Oostrom benoemd tot eerste zogenoemde Universiteitshoogleraar aan de universiteit van Utrecht. Volgens het college van bestuur ‘staat een Universiteitshoogleraar garant voor innovatief onderzoek en onderwijs, en kan deze hieraan in volledige vrijheid werken’. In deze jaargang van Vooys zal Van Oostrom rapporteren over ervaringen tijdens zijn eerste jaar in deze nieuwe functie.

Zoals het een kosmos betaamt, kent het universitaire universum drie dimensies: ruimte, tijd en persoon. Deze keer beschouwen wij

De Tijd
Frits van Oostrom

Het hoogtepunt van elke universitaire bijeenkomst wordt tegenwoordig tot het laatst bewaard: het vaststellen van de volgende. Zelden ziet men zulke diepzinnige gezichten als bij het broeden op de agenda. Dan heeft x college, dan is op y op reis en dan moet z naar zijn bijbaantje. Soms sturen secretariaten van tevoren datumbriefjes rond, waarop men zijn beschikbaarheid in de eerstkomende weken kan aangeven. In negen van de tien gevallen krijgt men na twee weken een nieuw datumbriefje binnen, met opties verder in de tijd. Op korte termijn bleek het gezelschap niet bij elkaar te krijgen. Sommigen hadden het trouwens zelfs te druk om überhaupt het datumbriefje in te vullen.

Wij leven in een individualistische tijd, en wij weten het. Maar vraag al die unieke individuen hoe het met ze gaat, en je krijgt hetzelfde antwoord: ‘Goed. Druk!’ Over dat pavloviaanse ‘goed’ misschien een andere keer; nu wat dat ‘druk’ betreft. Eigenlijk is het een vreemde situatie, want rationeel pleit alles ervoor dat we het nooit minder druk zouden moeten hebben gehad dan juist in deze tijd. Al onze gemakken maken immers dat dingen die vroeger lang duurden, nu in een handomdraai zijn geregeld. Het geldt letterlijk van de wieg tot het graf: vergelijk de pampers met de katoenen luiers, en de mis met drie heren met het drive-incrematorium waar men desgewenst niet eens het zakken van de kist hoeft af te wachten. En daartussen, in het volle leven: de snelle communicatie, het supersonisch reizen, het kunstlicht dat de productieve dag verlengt, en het verschil tussen op jacht en naar de Albert Heijn gaan.

Ook in de uithoek van het universitaire universum is er enorme tijdswinst geboekt. Moest men vroeger alles tot bloedens toe overschrijven, nu flitst het fotokopieerapparaat. Om een boek te lenen van de alma mater moest men nog niet zo lang geleden naar de universiteitsbibliotheek gaan, in een kaartcatalogus op zoek naar de juiste titel, om deze met de signatuur over te schrijven op een kaartje dat men in een bakje deponeerde dat eens in de zoveel tijd door een magazijnmeester werd geleegd, waarna die aan zijn tocht in de bibliothecaire onderwereld begon - aan het eind van het dagdeel stond het boek dan klaar om te worden afgehaald. Nu kan men thuis on line in de catalogus, en met een klik of twee, het boek bestellen, dat in no time uit de krochten omhoog komt. Indien je het boek zelf nog moet zien trouwens, en de gezochte tekst niet meteen kon downloaden, die nieuwe vorm van schrijven. En dan al het schrijfwerk zelf! Nog maar een generatie terug moest men voor elke correctieronde het hele stuk compleet overtypen. We zouden dus in feite meer tijd dan ooit over moeten hebben, ook aan de universiteit.

[p. 193]

Maar geef de mensen nieuwe instrumenten en ze benutten die niet voor een versimpeling des levens, maar voor het vergroten van hun actieradius. De betere communicatiemiddelen droegen niet zozeer bij tot het geintensiveerd verkeer met enkelen, maar tot het oppervlakkige met velen. Inmiddels houden we elkaar gevangen in een mallemolen, waarin men trots is als men de halve dag achter de email zit - druk met relaties en besognes, en dus een levend mens - en in de pauze van een college een reeks sms-jes moet beantwoorden.

Dat zou nog niet zo erg zijn, ware er niet het kwaliteitsverlies. Door pure haast en ongeduld wordt aan de universiteit ongelooflijk veel verknoeid, zowel door studenten, docenten als ondersteunend personeel. En dan het kwaliteitsverlies qua inhoud: het dominante levensgevoel is dat men zoveel tijd besteedt aan randverschijnselen, dat men aan wezenlijke dingen niet toekomt. Urgentie gaat bijna voortdurend voor belang. Wie aan de universiteit heeft nog met regelmaat een volle en geconcentreerde dag voor intellectuele activiteiten? Om zoiets te bevechten, moet je haast universiteitshoogleraar zien te worden. ‘Tekst en tijd zijn broer en zus’, hoorde ik laatst iemand zeggen. De man was dan ook bijna tachtig, en een kardinaal. (Niet dat in die wereld de tijd heeft stilgestaan overigens; uit eigen observatie weet ik dat de monniken van Egmond veel tv kijken, en dat de bisschop der Egyptische Kopten ingeval van zandstorm de audiënties per mobieltje afwikkelt).

Er is uit de twaalfde eeuw een tekening bewaard, die de twee hoofdvormen van leven tegenover elkaar stelt: de vita activa, verbeeld door een ridder te paard, en de vita comtemplativa, door een monnik boven een boek. Het lijkt toch niet voor twijfel vatbaar dat, op hedendaagse verhoudingen geprojecteerd, de universiteit - docenten en studenten - bij het laatstgenoemde plaatje hoort. De maatschappelijke beeldvorming ziet ons nog altijd zo: als een gemeenschap van lieden die de tijd hebben. Maar wij willen dynamisch zijn en draven als ADHD'ers rond. Het boek gaat zo snel mogelijk

Hugh of Fouilloy, Aviary, Stift Heiligenkreuz

dicht, het paard is de computer, de valk in de hand is ons mobieltje. Iedereen druk, druk, druk, maar heel vaak druk met niks; het grote risico, zeg maar gerust de kwaal, van deze tijd.