Vooys. Jaargang 8

Vijf jaar Breuk

Het tijdschrift Breuk, waarin nieuw proza en nieuwe poëzie verschijnt, bestaat vijf jaar. Het eerste lustrum wordt door de redactie gevierd met een ‘dubbeldik’ nummer (nummer 25, jaargang 5). De highlights van de afgelopen jaargangen zijn in dit nummer opgenomen, waardoor een aardig beeld gegeven wordt van wat het tijdschift de lezer te bieden heeft. Breuk is een onafhankelijk blad dat vier keer per jaar verschijnt. Het heeft geen uitgesproken beginselverklaring of program: het redactionele nieuws, waarin we een dergelijke positiebepalingzouden kunnen verwachten, knipt en plakt de redactie van Breuk bij elkaar uit ándere tijdschriften, chocoladewikkels, chipszakken et cetera.

Het ‘redactioneel’ van Breuk nummer 25 is een kopie van dat van een jubileumnummer van Geldkoers, waarin de woorden ‘tien jaar’ en ‘Geldkoers’ zijn doorgehaald en vervangen door respectievelijk ‘vijf jaar’ en ‘Breuk’. De informatie die deze overgenomen tekst verder bevat (‘er [is] heel wat gebeurd. De redactie [...] bladerdeterug [...] en verbaasde zich over de ontwikkelingen’) kan natuurlijk nauwelijks serieus genomen worden.

In Breuk ligt het accent niet op het redactionele nieuws, de kaft of de uitgever, maar op de verzen en de verhalen, die wél serieus genomen dienen te worden. Hoewel de auteurs voortdurend proberen de lezer op het verkeerde been te zetten (functioneel afwijkende typografie, een pornografische ‘grotezomervakantiekleurplaat’ (‘Zok!’) in nummer 22, een vertaling (!) van de Oersonate van Schwitters, humoristische poëzie en grotesk aandoend proza), hebben zij wel degelijk een literaire pretentie. Breuk is een blad met een eigen signatuur. Het is geen vergaarbak voor werk dat door de redacties van de zwaar gesubsidieerde bladen niet

[p. 24]

werd gepruimd, maar het is een podium voor auteurs met een eigen gezicht.

Jubileumnummer

In Breuk nummer 25 herplaatste de redactie poëzie van onder andere Joost Wenkers, Didi du Dan, Marten Roorda en Jaap Reiding. Mooi is het vierluik ‘De seizoenen’ van Willem Desmense. Uit het eerste gedeelte (de lente), dat in het teken staat van de verwachting, is de volgende passage:

[...]
en zo ben ik opgewonden
en ik klauter en klapwiek en ik opschik
piekfijn en mijn mond is opspraak en ophef
is in bei mijn handen en hoor
mijn oogopslag en weerlicht mijn huid het spant
mijn bloed indringend als ongeduld
en al wat het warm gebeente draagt
slaakt want mooi is zij schoon
en schoon het wordt
schoon het net begonnen is

Van de proza-bijdragen springt naar mijn idee vooral ‘Personalia’ van Cyriel van Rossum eruit. ‘Terwijl onze aardschijf de etmalen wegdraait als een gigantische lange speelplaat, laat mij U vertel-

[p. 25]

len over de onbekenden verweg en dichtbij. [...] Opgelet! Ik houd U thans een loodzware kijkdoos voor’ schrijft van Rossum. Vervolgens schetst hij een kleurrijke optocht van vreemde snuiters. Hij vertelt over knuppelsnijder Depput en het noodlot; over de zeikerd Lautain Da (‘hier is hij dan toch: Lautain Da. Hij kan heel aardig het geluid van hoeven nadoen’); over Jan Harl, die het ‘prachtige “Sub Aqua, Sub Aqua”’ zingt; over Hampijp en zijn vader en over Iosf en de stoere juffrouw Petra Wrengl, die toch ‘fatsoenlek’ is.

Ook voor vertalingen is ruimte in Breuk. In eerdere nummers stonden al vertalingen van werk van onder andere E.E. Cummings, Ilse Aichinger, V. Brjoesov. Willem Desmense vertaalde in nummer 25 een gedeelte van de eerder genoemde Oersonate van Kurt Schwitters.

Een terugkerend element in Breuk is ook de bijzondere achterpagina. Wilbert Schreurs vervaardigt voor ieder nummer een prachtige ‘advertentie’. Eén van zijn mooiste vind ik de poëtische reclame voor Klaassens koek (Breuk nummer 21), die op de vorige pagina is afgedrukt.

Over kritiek 3: Als zelfs het weer een dagelijks stukje in de krant krijgt, dan verdient de dagelijkse televisie dat ook. Er is nog een existentieel argument voor serieuze televisiekritiek.
Televisie is een huiskamermedium, dat zich met een programma niet richt tot een individuele beschouwer, helaas, maar op een markt van zoveel mogelijk huiskamers op een en hetzelfde moment. Maar schoonheid en wijsheid en goedheid zijn individuele noties. Kwaliteit is een criterium van en voor persoonlijkheden.
Televisiekritiek haalt de televisieprogramma's uit de onbijzondere aandacht van de huiskamer en maakt ze elke keer opnieuw onderwerp van een individuele beoordeling. Terwille van de individuele programmamaker (= schepper) en in de eerste plaats terwille van de individuele lezer die ook individuele televisiekijker is.
Sietse van der Hoek, televisie-criticus De Volkskrant.

Struisvogel

In Breuk is plaats voor bijdragen van op het eerste gezicht zeer verschillende aard. Zo kan het genre van de gedichten variëren van het kinderversje tot het poëtisch bouwwerk. Speelse taal en melodieuze toon worden afgewisseld met archaïsche, soms bijbelse taalcomposities. Naast het hierboven geciteerde vers van Desmense staat een lichtvoetig gedicht als ‘Struisvogel’ van Jaap Reiding:

Struisvogel, zaten uw malse, roze dijen
aan een lief en blond jong meisje vast,
hoe gaarne zou ik met u vrijen -
maar ach, tè onaantrekkelijk is daartoe uw ribbenkast,
al wil ik anderzijds nu ook weer niet beweren,
dat ge niet elegant zijt, golvend met uw veren.

Ondanks deze grote uiterlijke verschillen moeten de bijdragen in Breuk als een coherent geheel worden beschouwd. De auteurs zijn en voelen zich aan

[p. 26]

elkaar verwant. In het blad treft men geen flauwe woordgrapjes aan en zelden makkelijke taalspelletjes. De auteurs tonen durf doordat ze stoeien met conventies. Men schaamt zich er niet voor om in een gedicht terug te grijpen op ‘ouderwetse’ procédé's. Men is bij voorbeeld niet te beroerd te laten zien hoe stuntelig de schrijver zich door het leven slaat, maar dit gebeurt dan zonder dat er met onhandigheid wordt gekoketteerd. Zo relativeren deze auteurs de wereld, de literatuur en - hoe gezond! - zichzelf. Dit levert literatuur op die van alle bombast is ontdaan. De kopijleveranciers bedienen zich nauwelijks van gewilde alliteratie of potsierlijk enjambement. Geen beeldspraak-omde-beeldspraak, geen gekunstelde, in zichzelf verstrikt geraakte poëzie en ook geen laffe volgzaamheid van literaire wetten. Daarvoor in de plaats laat Breuk de lezer zien hoe dicht de literatuur bij het leven staat en hoe echt de in literatuur vervatte emoties zijn.

Humor

Voortdurend keren allerlei statements uit de spreektaal terug in de context van het proza en de poëzie. Nu eens wordt een archaïsch verheven vers onderbroken door een haast banaal en daardoor ironiserend regeltje als ‘als het ware’, dan weer wordt een gedicht over buschauffeur Marco, die tussen Toledo en Madrid heen en weer rijdt, afgesloten met de uitspraak: ‘Wij wensen Marco veel succes / in zijn verdere loopbaan.’ Men kan Breuk niet van een gebrek aan gevoel voor humor beschuldigen. Integendeel. De ridicule situaties die in Breuk beschreven worden staan vaak in scherp contrast met frasen uit het alledaags taalgebruik, waardoor deze (zo men wil:) cliché's een parmantig en olijk karakter krijgen. Aldus krijgt het taalgebruik de volle aandacht. Het gaat er in Breuk niet alleen om wát er gezegd wordt (is niet alles al duizend keer gezegd?), maar vooral om hóe het gezegd wordt.

Weinig is zo moeilijk als het schrijven van humoristische literatuur. De laatste jaren, waarin er erg veel gelegenheid was tot het voordragen van poëzie, is dit toch veelvuldig geprobeerd. Natuurlijk heeft dit met de voordrachtscultus te maken. Vaak overheerst in het soort poëzie dat in literaire café's en op festivals wordt voorgelezen de kwinkslag. De dichters zijn uit op een lach, een effect en proberen die uit te lokken door middel van een truucje. Rauwe grapjes, dus. In Breuk is dit soort voordrachts ‘poëzie’ niet terug te vinden. Gezien het bovenstaande zijn de werkelijk humoristische gedichten in het blad zeer te waarderen. Er wordt niet op de lachspieren gewerkt met effecten, maar de auteurs van Breuk zoeken naar originele humor. Want er mag best gelachen worden om literatuur.

THOMAS VAESSENS

* Breuk 25 is te bestellen door overmaking van f 4,50 op gironummer 5165842 t.n.v. W. Schreurs en/of W. Desmense, Zeist. Abonnement (5 nummers): f 23,-