Vooys. Jaargang 3

[p. 38]

Frank van der Lecq
*^* & de lezers
*Asterix

‘Rare jongens, die Romeinen.’ ‘Orgiën! Orgiën! Wij willen Orgiën!’ ‘Vrienden, ik ben sprakeloos bij 't zien van zoveel cadeaux...’ De herkomst van deze zinnen zal ieder duidelijk zijn. De Asterix-verhalen worden tegenwoordig zelfs in het onderwijs niet geschuwd, en kenners verkneukelen zich al evenzeer tijdens uitwisseling van gevleugelde fragmenten, als bij voorbeeld Slauerhoff-adepten. ‘Asterix’ wordt beschouwd als éen van de beste ballonstrips van de westerse cultuur. Tijd dus om er een woordje aan te besteden.

De vraag waarom ‘Asterix’ aanspreekt is moeilijk te beantwoorden. Hoogstens kunnen in eerste instantie elementen uit de verhalen worden aangewezen die hilariteit opwekken. Maar pure humoristische kracht is niet het enige waarin ‘Asterix’ zich onderscheidt. De strip ademt een grote eenheid, èn de vierentwintigdelige serie geeft een zekere ontwikkeling te zien. Het zal bekend zijn dat de tekeningen in de loop van de reeks evolueren; evolutie is ook zichtbaar aan enkele van de vaste personages. De eenheid wordt vooral geïllustreerd door de vele vaste motieven en motiefjes (clichés), en door de aard van de thematiek.

Opsomming van alle motieven en andere vaste elementen in ‘Asterix’ zou zeer veel ruimte vergen. Ze zijn veelal te verzamelen per personage. Zo heeft Assurancetourix, de bard, per definitie onenigheid met Hoefnix, de dorpssmid, over de kwaliteit van de zang van de eerstgenoemde. Hoefnix heeft het ook al aan de stok met Kostunrix, de vishandelaar, over de kwaliteit van diens vis. Zo'n ruzie heeft vaak een algemene vechtpartij tot gevolg; wéer een motiefje. Andere zijn: de steeds weer ten onder gaande piraten, Obelix die ontkent dat hij dik is, moppert omdat hij geen toverdrank krijgt, of helmen van verslagen Romeinen verzamelt, het hondje

[p. 39]

Idéfix dat ontstemd raakt als een boom beschadigd wordt enzovoort enzovoort. Maar niet aan het slot van èlk verhaal wordt Assurancetourix vastgebonden. Er wordt een zekere dosering in acht genomen.

Natuurlijk vormen de bewoners van het Gallische dorp een belangrijk vast onderdeel van de verhalen, en zijn Asterix, Obelix, Panoramix en Idéfix zeer belangrijke generatoren van motieven zoals hierboven geschetst. Ook hun onderlinge verhoudingen dragen bij aan zowel inhoud als humoristische kracht van de serie. Vooral Obelix mag genoemd worden als bron van humor van formaat.

Vaste elementen van een ander niveau zijn de toespellingen en/of persiflages op hedendaagse toestanden, en de naamgeving. Bij het eerstgenoemde ontstaan soms kostelijke anachronismen, bij voorbeeld de vakbondpersiflage in ‘De Romeinse lusthof’, de zieners die flats voorspellen in ‘De ziener’, de projeetie van (on)hebbelijkheden van de moderne bewoners van bij voorbeeld Duitsland en Engeland op de toenmalige (in ‘De Gothen’ en ‘De Britten’) enzovoort enzovoort. Bijna altijd zijn ze zö overtuigend uitgewerkt en in het verhaal verweven, en doen ze zó ongeforeeerd aan dat er grote humoristische kracht vanuitgaat. En dan nog maar gezwegen over de talloze kleinere anachronismen, her en der over de verhalen verspreid. Ten aanzien van de naamgeving: sla ‘De Britten’ op en ontmoet onder andere Zebigbos, Relax, Engelsax enzovoort enzovoort.

Asterix en zijn dorpsgenoten houden zich voornamelijk bezig met het dwarszitten van Romeinen. Het zou het overkoepelende thema van de serie kunnen zijn. In enkele verhalen speelt dit niet de hoofdrol, maar treden andere vijanden naar voren, zoals Gothen, Egyptenaren, Noormannen of Indianen. Het bestrijden van vijanden in het algemeen heeft meestal een aanleiding in het verhaal. Er zijn hier zeven soorten aanleiding te onderscheiden, waarop de verhalen doorgaans vallen terug te voeren. Het is niet ongebruikelijk dat in ëen verhaal verschillende aanleidingen aangetroffen worden.

Het eerste hoofdmotief is dat van de opdracht. Asterix en Obelix moeten iemand begeleiden (‘De Gothen’, ‘Het ijzeren Schild’, ‘De Belgen’), moeten voor anderen iets halen in een verre streek (‘Het gouden snoeimes’, ‘De Helvetiërs’, ‘De lauwerkrans van Caesar’), of een andere opdracht vervullen (‘De koperen ketel’, De grote oversteek’). Het tweede hoofdmotief zou onder het eerste kunnen vallen. Het is dat van de bevrijding. Een bevriend persoon zit gevangen en moet worden bevrijd (‘De gladiatoren’, ‘De Noormannen’, ‘Het eerste legioen’). Een hoofdmotief dat niet

[p. 40]

zo vaak voorkomt is dat van de weddensahap (‘De ronde van Gallia’). Het vijfde hoofdmotief, dat van de hulp, is belangrijker. Asterix en Obelix verlenen bevriende personen en/of volken hulp (‘Cleopatra’, ‘De Britten’, ‘In Hispania’, ‘Op Corsica’). Het zesde hoofdmotief is dat van de Romeinse list (‘De Galliër’, ‘De kampioen’, ‘De Romeinse lusthof’, ‘De ziener’, ‘Obelix & Co’). Het zevende hoofdmotief is dat van de tweedracht in het dorp (‘De intrigant’, ‘Het geschenk van Caesar’). Eén verhaal valt er wat buiten: ‘De Olympische spelen’. Daarin speelt eigenlijk alleen het bovengenoemde hoofdthema, Romeintje pesten, een rol. Zoals eerder opgemerkt, worden in de meeste verhalen verschillende hoofdmotieven gecombineerd of vermengd.

Uit de bewoners van het dorpje dat wij zo goed kennen maken zich in het verloop van de reeks enkele personen los. Eerst treden ze naamloos op; later krijgen ze karaktertrekken, namen en echtgenotes toebedeeld. Het gaat om drie personen. De eerste is de smid Hoefnix, die al in het eerste verhaal met name voorkomt, daarna naamloos optreedt vanaf ‘De Britten’, en in ‘De intrigant’ definitief naam en vrouw ontvangt. De oude Nestorix is een ander geval. Voor het eerst figureert hij in ‘De Olympische spelen’, en pas in ‘De intrigant’ krijgt hij naam en vrouw. De vishandelaar Kostunrix komt voor het eerst voor in ‘In Hispania’, direct al vergezeld van zijn vrouw.

Parallel aan de voortgaande profilering van deze personen loopt die van het stamhoofd Abraracourcix. In de verhalen tot ‘Het ijzeren schild’, waarin hij een belangrijke rol speelt en de lezer hem wat beter leert kennen, is hij een kleurloos, braaf leider. Dat blijft hij ook na dit verhaal, maar vanaf ‘In Hispania’ ontpopt hij zich steeds meer als een lichtgeraakt, humeurig, trots en statusgevoelig individu, dat wordt onderdrukt door zijn vrouw Bellefleur. Deze speelt in rudimentaire vorm al mee in ‘De kampioen’, figureert naamloos in de verhalen vanaf ‘Het ijzeren schild’ en krijgt (óok al) in ‘De intrigant’ een naam. Het hoogtepunt van de profilering van Abraracourcix vormt ‘De Belgen’, waarin de lezer hem al te goed leert kennen.

Eigenaardig is dat personen als Asterix, Obelix, Idéfix (vanaf ‘De ronde van Gallia’), Panoramix en Assurancetourix nauwelijks evolueren. De toenemende profilering van enkele van nun dorpsgenoten gaat gel ijk op met die van het dorp als actief deelnemer aan de verhalen. In die tot ‘In Hispania’ is het dorp een eenheid en speelt het geen vooraanstaande rol. Vanaf dit verhaal echter blijkt er tweedracht in gezaaid te kunnen wor-

[p. 41]

den; het eerste algemene gevecht onder de dorpsgenoten vindt daarin plaats. De oorzaak van het plotselinge optreden van Kostunrix zal in het feit liggen dat in dit verhaal een vissersboot nodig is om Asterix en Obelix naar het zuiden te vervoeren. In ‘De Olympische spelen’ wekt de figuur van Nestorix ruim voldoende hilariteit om zijn introductie te rechtvaardigen. In latere verhalen blijken deze personen ook uitgekristalliseerd en op dezelfde manier (maar in minder belangrijke mate) deel te nemen aan de verhalen, als de oudere figuren.

De eerder gestelde vraag waarom ‘Asterix’ velen zo aanspreekt kan nu ten dele worden beantwoord. Het eerste element is herhaling. Deze uit zich in enkele hoofdpersonen en in een veelheid aan motiefjes. De gesignaleerde ontwikkeling van bepaalde personages is verklaarbaar vanuit streven naar afwisseling (uitbreiding) van het aantal voorhanden motieven. Als beschikt wordt over meer motieven (die wezenlijk zijn voor de humoristische kracht) kan meer afwisseling worden betracht. Zodoende wordt de kans op saaiheid en al te grote voorspelbaarheid verkleind. Het tweede element is dus nauwgezette dosering bij de motiefherhaling. Het derde element is dat van de Sterke intrige. Zoals hierboven vastgesteld vertoont de thematiek daarvan eenheid, maar ook variatie. Het lijkt te moeilijk, ook maar bij benadering alle redenen voor het succes van ‘Asterix’ te kunnen aanvoeren. Maar de combinatie van herhaling, eenheid en variatie schijnt in het algemeen een doorslaggevende factor. De grondslag van de goede afloop van alle verhalen is de toverdrank van Panoramix, maar die is zo volmaakt niet of er konden vierentwintig ijzersterke beeldverhalen ontstaan.

De Nederlandse uitgever van ‘Asterix’ heeft nogal gerommeld met de volgorde van de verhalen. Deze is zeker niet wezenlijk voor goed begrip ervan, maar kennis van de juiste volgorde kan wèl iets bijdragen aan het leesplezier. Overigens zijn ook de jaartallen in de colofons niet altijd even betrouwbaar. Hieronder de vermoedelijk juiste volgorde, met vermelding van de Nederlandse nummering en de jaartallen van eerste Franse en Nederlandse uitgave.

[p. 42]

1	(1)	Asterix de Galliër	1961	1966
2	(10)	Asterix en het gouden snoeimes	1962	1967
3	(6)	Asterix en de Gothen	1963	1968
4	(9)	Asterix en de gladiatoren	1964	1968
5	(5)	Asterix en de ronde van Gallia	1965	1968
6	(7)	Asterix en Cleopatra	1965	1970
7	(4)	Asterix en de Britten	1966	1970
8	(3)	Asterix en de kampioen	1966	1969
9	(11)	Asterix en de Noormannen	1967	1971
10	(12)	Asterix en het eerste legioen	1967	1971
11	(2)	Asterix en het ijzeren schild	1968	1971
12	(14)	Asterix en de Olympische spelen	1968	1972
13	(8)	Asterix en de koperen ketel	1969	1973
14	(15)	Asterix in Hispania	1969	1972
15	(13)	Asterix en de intrigant	1970	1972
16	(16)	Asterix en de Helvetiërs	1970	1973
17	(17)	Asterix en de Romeinse lusthof	1971	1973
18	(18)	Asterix en de lauwerkrans van Caesar	1972	1974
19	(19)	Asterix en de ziener	1972	1974
20	(20)	Asterix op Corsica	1973	1975
21	(21)	Asterix en het geschenk van Caesar	1974	1975
22	(22)	Asterix en de grote oversteek	1975	1976
23	(23)	Asterix en Obelix & Co.	1976	1976
24	(24)	Asterix en de Belgen	1979	1979

Dit alles natuurlijk onder het grootste voorbehoud.