Vooys. Jaargang 1

[p. 17]

Aan het bestuur van de Faculteit der Letteren

Zeer geacht Bestuur,

Hierbij heb ik de eer U een persoonlijke reactie te doen toekomen op het rapport van de Werkgroep Reorganisatie Onderwijs en Onderzoek.

Allereerst gevoel ik de behoefte mijn volledige instemming te betuigen met het beleid dat het Faculteitsbestuur ten aanzien van de instelling van de Werkgroep en de openbaarmaking van het rapport heeft gevoerd.

Vervolgens wil ik graag verklaren dat ik het rapport van de Werkgroep beschouw als een eerlijk en consistent werkstuk, waarin een van hogerhand opgelegde maatregel op een rationele en controleerbare wijze wordt ‘vertaald’ in een reeks concrete voorstellen. De tenuitvoerlegging van deze voorstellen zou/zal consequenties hebben die voor velen in de Faculteit rampzalig zijn - gegeven de aard van de ministeriële maatregelen zijn consequenties van deze aard mijns inziens echter onontkoombaar. Ik heb groot respect voor het plichtsbesef van de samenstellers van het rapport, die de buitengewoon ondankbare taak op zich hebben durven nemen, deze voorstellen te formuleren. Als ik in het onderstaande kritiek op de voorstellen van de Werkgroep oefen, dan is deze kritiek uitdrukkelijk constructief bedoeld. De kwaliteit van de Werkgroep is voor mij niet in het geding.

De Werkgroep baseert haar voorstellen op een zwakte/sterkte-analyse van het wetenschappelijk personeel van de ‘vakgroepen’ en komt op grond hiervan tot een voorstel, een aantal ‘studierichtingen’ af te stoten. Ik aanvaard het beginsel van de zwakte/sterkte-analyse en zijn gevolgen, inziende dat andere wegen - bijvoorbeeld die van de inlevering van een substancieel percentage van het salaris door àlle leden van het wetenschappelijk personeel, of die van een evenredige inkrimping van àlle vakgroepen - onbegaanbaar zijn. Het staat voor mij echter niet vast dat het principe van de zwakte/sterkte-analyse moet worden toegepast op ‘vakgroepen’, en niet op ‘individuele leden’ van het wetenschappelijk personeel. De gekozen werkwijze leidt mijns inziens tot resultaten die mij in een aantal gevallen onrechtvaardig toeschijnen en in het algemeen van te weinig visie op de toekomst getuigen.

Onrechtvaardig lijken mij de consequenties van de voorstellen vooral ten aanzien van individuele personeelsleden van de Faculteit. Een personeelslid dat als onderzoeker èn als docent een sieraad van de Faculteit mag heten, wordt met ontslag bedreigd als hij of zij het ongeluk heeft aan een als geheel

[p. 18]

matig of slecht functionerende vakgroep verbonden te zijn. Een personeelslid dat teleurstellende prestaties heeft geleverd, wordt daarentegen voor ontslag gevrijwaard als hij of zij het geluk heeft, deel uit te maken van een goed of redelijk functionerende vakgroep. Naar mijn mening zou de Faculteit alles moeten doen om onrechtvaardigheden van deze aard te voorkomen.

Van te weinig visie op de toekomst getuigen de voorstellen van de werkgroep mijns inziens in hun consequentiesten aanzien van bepaalde studierichtingen en interdisciplinaire samenwerkingsmogelijkheden. De voorstellen zijn gebaseerd op een momentopname van het facultaire potentieel; overwegingen van wetenschappelijke traditie en wetenschappelijke en onderwijskundige toekomstperspectieven worden in het rapport vrijwel geheel buiten beschouwing gelaten. Belangrijke criteria zijn de wetenschappelijke produktiviteit van de zittende personeelsleden en de in het recente verleden gebleken belangstelling van studenten voor bepaalde studierichtingen. Hierdoor dreigen wetenschappelijke veranderingsprocessen die vaak een looptijd van vele generaties vertonen, bruutweg te worden verstoord, en toekomstige, wenselijk geachte (en door de Faculteit in beginsel beïnvloedbare) ontwikkelingen in de kiem gesmoord. Het afstoten van een studierichting als Klassieke Talen, die in Utrecht vanaf de stichting van de Universiteit op een indrukwekkende traditie kan bogen, betekent in concreto dat de broodnodige samenwerking tussen classici en onderzoekers op het terrein van de westerse litteraturen sinds de Middeleeuwen onmogelijk wordt gemaakt of tenminste ernstig wordt bemoeilijkt. Eveneens zorgwekkend - zij het om andere redenen - zijn de consequenties van de opheffing van in Utrecht nog relatief jonge studierichtingen als Slavisch, Italiaans en Skandinavisch. Afstoting van deze studiemogelijkheden werkt een gevaarlijk wetenschappelijk en cultureel provincialisme in de hand - een provincialisme dat de Faculteit juist zou moeten bestrijden.

Is de hierboven aangeduide onrechtvaardigheid te vermijden? Is het mogelijk in de gegeven omstandigheden een meer op de toekomst gerichte visie te ontwikkelen en daarnaar te handelen? Na lange aarzeling waag ik het erop, U het volgende denkbeeld voor te leggen, dat uitdrukkelijk niet meer wil zijn dan een allereerste aanzet tot gedachtenwisseling.

Naar mijn mening heeft de Werkgroep niet voldoende gebruik gemaakt van de mogelijkheid die de recente wetgeving ten aanzien van de Tweefasenstructuur haar biedt. Tengevolge van de invoering van de Tweefasenstructuur zal het traditionele begrip ‘studierichting’ over enkele jaren veel van zijn thans nog dwingende ‘kanaliserende kracht’ hebben verloren. Studenten zullen hun studie weliswaar binnen het kader van een bepaalde studierichting aanvangen, maar na een elementaire propaedeuse en een betrekkelijk kort zogenaamd gefixeerd pro-

[p. 19]

gramma, wordt hun een grote mate van vrijheid gegund bij het samenstellen van een studiepakket dat aan hun persoonlijke voorkeur beantwoordt. Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat zij hierbij de grenzen van de traditionele studierichtingen overschrijden en hun keuze maken uit het ‘facultaire’ aanbod aan onderwijsvoorzieningen. Nog veel meer dan thans al het geval is, zullen studenten afstuderen bij een docent van hun keuze, de docent namelijk die het hoofdonderdeel van hun doctoraalstudie, de scriptie, heeft begeleid. Deze docent behoeft niet te behoren tot de vakgroep die het onderwijs in de oorspronkelijk gekozen studierichting verzorgt. Facultaire ontwikkelingen in het recente verleden, zoals de totstandkoming van multidisciplinaire samenwerkingsverbanden (Mediëvistiek, Renaissance-studies) lopen reeds op de nieuwe situatie vooruit.

Mijn denkbeeld nu komt in het kort hierop neer. Alle bestaande vakgroepen in de Faculteit worden opgeheven; het volledige wetenschappelijke personeel krijgt ontslag aangezegd met als motivering: reorganisatie wegens invoering van de Tweefasenstructuur. In plaats van de bestaande vakgroepen wordt een beperkt aantal veel grotere ‘vakgroepen’ ingesteld, bijvoorbeeld vijf: Geschiedenis, Kunstwetenschappen, Klassieke en Oosterse Talen, Westerse Talen, Westerse Literaturen. Het ontslagen personeel wordt in de gelegenheid gesteld intern naar functies binnen deze nieuwe vakgroepen te solliciteren, met dien verstande dat slechts 85%, of zoveel meer als mogelijk dan wel zoveel minder als noodzakelijk blijkt, kan worden aangenomen. Daarmee is de noodzakelijke bezuiniging gerealiseerd, en heeft de Faculteit tegelijkertijd een nieuwe op de Tweefasenstructuur afgestemde structuur gekregen. Binnen (en tussen) de nieuwe vakgroepen kan namelijk een in beginsel onbeperkt aantal ‘werkgroepen’ (in de zin van de W.U.B.) functioneren, die bij voorkeur, maar niet noodzakelijk, een interdisciplinair karakter dragen. Deze werkgroepen voeren (interdisciplinaire) onderzoekprogramma's uit en worden door de vakgroepen belast met het onderwijs, zowel met de initiële onderdelen daarvan (propaedeuse en gefixeerd deel van het programma) als met de keuze-onderdelen. De vakgroepen stellen examencommissies in die het recht krijgen examenbullen voor in het Academisch Statuut genoemde studierichtingen uit te reiken.

Gesteld dat de Faculteit bereid en in staat zou zijn, de zojuist in zeer ruwe lijnen geschetste reorganisatie ten uitvoer te brengen, dan zou het resultaat daarvan, naar het mij voorkomt, enerzijds de hierboven genoemde onrechtvaardigheid kunnen wegnemen, of althans beperken, en anderzijds een structuur opleveren die beter dan de huidige is toegesneden op de toekomstige situatie.

[p. 20]

Wellicht is het nuttig, dit denkbeeld met een concreet, zij het geheel verzonnen, voorbeeld te verduidelijken. Laten wij aannemen dat onze Faculteit sinds 1925 een studierichting Afrikanistiek rijk zou zijn. Er is een instituut met een kostbare bibliotheek; in de loop der jaren heeft de Utrechtse Afrikanistiek internationaal een goede reputatie weten op te bouwen. In 1982 blijkt de situatie echter weinig rooskleurig te zijn. De formatie telt drie personeelsleden: een hoogleraar die de belofte op grond waarvan hij is benoemd, in genen dele heeft waargemaakt, een oudere hoofdmedewerker in wie het heilig vuur al sinds lang geblust is, en een jonge medewerker die naam heeft gemaakt met een belangrijk proefschrift over morfologische aspecten van het Swahili. Het aantal studenten vertoont een duidelijke stijging, maar overschrijdt de 30 niet. - Nu slaan de bezuinigingen toe. Een facultaire commissie stelt voor de studierichting Afrikanistiek op te heffen. Dit voorstel wordt overgenomen; de hoogleraar wordt ontslagen; de hoofdmedewerker opteert zonder terughoudendheid voor de V.U.T.; de jonge medewerker komt op straat te staan. De bibliotheek van het instituut wordt verkocht aan de universiteit van Johannesburg. Utrecht zal nooit meer een rol spelen bij de ontwikkeling van de Afrikanistiek.

Hiertegenover stel ik mijn variant op de voorstellen van de Werkgroep. De studierichting wordt opgeheven. De drie personeelsleden solliciteren naar functies in de nieuwe vakgroepen. De hoogleraar en de hoofdmedewerker worden niet benoemd, maar de jonge medewerker verwerft een aanstelling bij een van de vakgroepen, bijvoorbeeld Westerse Talen. Binnen dit kader participeert hij in een multidiscilpinaire werkgroep ‘Morfologie’. Daarnaast wordt hij belast met elementaire colleges in de Algemene Taalwetenschap, biedt hij een onderdeel ‘Inleiding tot de morfologie van het Swahili’ aan voor studenten die zich voorbereiden op een taalkundig doctoraal, begeleidt hij scripties, en wordt hij betrokken bij de totstandkoming van proefschriften. Als zich ooit weer betere tijden aandienen, kan de Utrechtse Afrikanistiek zonder tijdrovend ontginningswerk opnieuw tot bloei worden gebracht.

Ik ben mij ervan bewust dat het hierboven ontvouwde denkbeeld in zijn consequenties rijkelijk revolutionair is. Maar de Faculteit staat voor beslissingen die wellicht de moeilijkste zijn die zij sinds haar instelling heeft moeten nemen. Die beslissingen moeten naar mijn vaste overtuiging op grond van een zo onbevangen mogelijke uitwisseling van ideeën tot stand komen. Radicale ingrepen moeten koelbloedig onder het oog worden gezien. In het bovenstaande heb ik hiertoe mijn bijdrage trachten te leveren. Natuurlijk ben ik graag bereid een en ander nader toe te lichten. Ik besluit met het Faculteitsbestuur sterkte en wijsheid toe te wensen.

Utrecht, 25 oktober 1982.

Met de meeste hoogachting en vriendelijke groet teken ik,

W.P. Gerritsen