Volk. Jaargang 4

Nieuwe boeken

Jozef Muls: Schilders van gisteren. - Uitg. De Schijnwerpers, Utrecht, Het Spectrum.

In het ‘Woord Vooraf’ verduidelijkt schrijver vooreerst zijn opschrift. Er zijn schilders die zooals Van Gogh, Jakob Smits, Rik Wouters, ook nog levende aanwezigheden zijn die ook onzen tijd beheerschen. ‘Er zijn ook schilders die nog leven onder ons, als James Ensor, Laermans, Frédéric, Jan Sluyters, wier werk, hoe baanbrekend en eerbiedwaardig het ook weze, toch reeds behoort tot een kunstrichting die haar plaats heeft in de geschiedenis, zoals wij het impressionisme, het neo-impressionisme, het symbolisme, het fauvisme thans situëren’. Onder de schilders van gisteren rekent de schrijver ‘zowel levenden als doden, en er wordt niets afkeurends mee bedoeld’. Deze indeeling is verdedigbaar; het wordt echter een zeer delicate zaak om uit te maken welk meester van gisteren eigenlijk nog tot vandaag behoort. De tijdgeest brengt het telkens weer mee dat én meesters én scholen uit de meest uiteenloopende perioden der kunstgeschiedenis momenteel tot vandaag behooren om enkele jaren later hun plaats, in allen ootmoed, bij de geklasseerde grootheden opnieuw in te nemen. In feite brengt het overzicht van Muls ons een stuk kunstgeschiedenis van Noord en Zuid, - en dit gezamenlijk behandelen van de kunstscholen in Noord en Zuid maakt dit werk hoogst interessant - vanaf het classicisme tot en met het neo-impressionisme, met weglating van Van Gogh en Wouters die als voorloopers van de naoorlogsche kunst kunnen beschouwd worden. Het is een handboek van groote verdienste. Een eenvoudige en klare uiteenzetting als hier geboden wordt, vermag maar hij te schrijven die zijn onderwerp en zijn uitdrukkingsmiddelen volkomen beheerscht. Met 'n paar woorden soms worden schilders juist en raak getypeerd. Jammer genoeg komen, behalve Vloors, de decorateurs niet tot hun recht. Van Delville, Montald, Ciamberlani, Knopff worden niets meer dan de naam vermeld. Charles Mertens wordt niet genoemd, en evenmin Degouves De Nuncques die toch ver boven de vernoemden uitstak door de kracht van een groote en sterke persoonlijkheid. Is hij tusschen zijn symbolische tijdgenooten niet de fijnstvoelende en heeft hij niet in zijn schilderwerk het meest poëtische waarden vermogen te leggen? Zijn schilderijen uit Majorca zijn door hun fel lyrisme éénig in onze schilderkunst en kunnen het naast Van Gogh uithouden. In zijn sneeuwlandschappen is hij een voorlooper van De Sadeleer, maar subtieler en meer ontaardscht. Ook de Hollandsche symbolisten en beoefenaars der monumentale kunst komen niet tot hun recht. Men kan aannemen dat de oorspronkelijkheid van Derkinderen niet erg groot was, maar om den rol die hij in de herleving der decoratieve kunst heeft gespeeld, verdient hij meer dan een vermelding. Ook bij den naam van Roland-Holst

[p. 320]

konden eenige typeerende adjektieven gevoegd worden. Wat echter absoluut onthutsend aandoet is dat ook Toorop, Thorn Prikker en van Konynenburg het met een vermelding doen moeten. Of zijn zij teveel van vandaag? Of zijn ze, zooals het met alle goede muurversierders sinds Giotto het geval is geweest, teveel teekenaar en te weinig schilder wanneer men ze met het oog van een olieverfschilder bekijkt?

Door de verwaarloozing van enkele der sterkste persoonlijkheden, is het fresco, dat Jozef Muls van de prae-oorlogsche periode heeft aangezet, heel wat grijzer uitgevallen dan anders het geval ware geweest.

Met sommige beweringen uit het laatste hoofdstuk: ‘Gisteren en Morgen’ zal niet eenieder vrede nemen. Waar hij schrijft: ‘De kunst der 19de eeuw, die met het classicisme begon, en, over het romantisme en het realisme, met het impressionisme werd afgesloten, is, “en bloc” genomen, een eeuw van navolging geweest’, dan heeft hij én gelijk, én ongelijk. Men kan zoo ongeveer tot Griekenland afdalen en voor elke eeuw beweren: ‘Elke nieuwe richting had hare voorbeelden’. Indien we Griekenland zelf van naderbij bekijken bemerken we hoe ook hier kan teruggegaan worden naar voorbeelden uit de oudere kultuurvolkeren uit Azië en Afrika.

‘De 19de eeuw is de eeuw geweest van de “goede smaak” beweert de schrijver. Zou het niet eerder een eclectisme van “slechte smaak” geweest zijn? Met wat schrijver over kuituur zegt kan ik mij niet vereenigen en evenmin met wat hij over het expressionisme verklaart. Dat dit laatste de grootste valschmunterij der kunstgeschiedenis is geweest, hoop ik wel eens te kunnen aantoonen. Op 'n paar uitzonderingen na hebben we in de beeldende kunsten met 'n bespottelijke parodie te doen gehad. Indien we onze indrukken samenvatten mogen we besluiten dat het een uitstekend handboek is dat den heer Muls ons gegeven heeft, wellicht het meest bruikbare in het Nederlandsch verschenen, dat echter enkele leemten bevat en waarvan de theoretische beschouwingen minder verantwoord zijn. Het staat in elk geval heel wat hooger dan de “Kunstgeschiedenis voor schoolgebruik’ van De Keyser en De Waele (uitgave De Standaard) die de vergelijking met dergelijke duitsche uitgaven niet doorstaan kan. Men kan er geen kwaad van zeggen maar men zou voor onze jeugd toch heel iets anders wenschen én als tekst, én als illustratiemateriaal.

D.V.

Stefan Pollatschek: Vlammen en kleuren. -

Amsterdam, Wereldbibliotheek. - Dit boek is een geromanceerd leven van Van Gogh. Het is een vertaling uit het Duitsch en verscheen in de Wereldbibliotheek. Het is een goed geschreven boek zonder meer; het is waard gelezen te worden; het is temperamentloos, het is lauw, Van Gogh zou het zonder den minsten twijfel gewoon uitspuwen. Het is geschreven volgens de formule van Maurois: men krijgt het leven van een mensch zonder dat we iets van het werk vernemen. Wij krijgen feiten en anekdoten, maar Van Gogh is niet tot gestalte geworden; er is niets verklaard, er zijn geen problemen gesteld, er is niets van het vuur dat den schilder verteerde. De schrijver heeft zijn onderwerp niet eens ingeleefd. Hij heeft evenmin getracht zijn boek te redden door milieubeschrijving. Over Noordbrabant vernemen we al evenmin iets essentieels als over Provence. Het relaas van de dood stemt niet overeen met het verhaal dat we gewoon zijn in de wetenschappelijke werken te lezen, ook niet in de laatst verschenen kunstboeken. Wie heeft hier gelijk? Zooals het past in het boek van een Duitscher door een Nederlander vertaald, wordt de Antwerpsche Beeldekensstraat er ‘Rue des Images’ genoemd.

D.V.