Volk. Jaargang 4

[p. 124]

Ernest van der Hallen: Inleiding tot het werk van kunstschilder Jos Tilleux

REDE BIJ DE OPENING DER TENTOONSTELLING VAN ZIJN WERK IN DE ZAAL DER VLAAMSCHE CLUB TE BRUSSEL OP MAANDAG 16 JANUARI 1939.

Ongetwijfeld is bij velen onder u de bedoeling wakker geworden - toen ze de aankondiging dezer tentoonstelling onder oogen kregen, met de vermelding erbij dat uw dienaar het werk van Jos Tilleux zou inleiden - dat het kleinstads-chauvinisme nog niet dood is in dit land, en in dit geval, het zeer speciaal chauvinisme der artistieke zelfoverschatting, waarvoor de bewoners mijner vaderstad de reputatie voeren, immer een zwak gevoeld te hebben. Ik mag u in dezen echter volkomen geruststellen, mij beroepend op het dubbel feit dat ik immer, in meerdere mate dan van mij verwacht, en in dit geval gedoogd werd, verzuimd heb tegemoet te komen aan de artistieke pretenties mijner stadsgenooten, en op dit ander feit dat kunstschilder Jos Tilleux slechts naar sympathie en werkatmosfeer, echter niet krachtens zijn geboorte, een burger der Nethestad kan genoemd worden. Voeg daarbij dat onze ontmoetingen immer eerder schaars waren, en de gemeenschappelijke liefde tot de schoonheid van mijn vaderstad, de blijmoedige vredigheid en rust welke het leven aldaar aanvaardbaar maken, en de landschappen welke de Nethelandouwen tot een verrukking maken voor wie het oog van den schilder of het hart van dichter voert, ons slechts sporadisch bij elkaar bracht, - en ik acht meteen deze vrijheid die ik nam om het werk van schilder Jos Tilleux bij u hedenavond te introduceeren, voldoende verantwoord. Meteen heb ik u reeds van meet af de hoofdzakelijke karaktertrekken van het werk van Jos Tilleux geteekend: hij is een dichter-schilder, waarvan het ceuvre een hulde is aan de liefelijke arcadische landschappen van het Netheland, in zooveel hoofdstukken als zijn werk uit doeken bestaat, en een aandachtig waarnemer van het kleine, afgeperkte en hartstochtlooze leven binnen de kleine stad. Hij is tegelijk een luminist in den geest van den anderen al te vroeg gestorven Lierenaar Raymond Delhaye, de vader der lichtschilders uit het Brabantsche land altegader, en een anecdotisch verteller in den stijl waarmee Timmermans, Jos Arras en Anton Thiry hun vaderstad beroemd, om niet te zeggen: berucht gemaakt hebben. Jos Tilleux weet hoe verrukkelijk de kleur der boterbloemen in de beemden langsheen de Nethedijken wisselt van solfergeel naar citroengeel of het oranje van het maanlicht in vroege lentenachten. Het wit der wolken staat als een bezonde vlag of een glanzende sneeuwberg gespannen over dit vlakke land. Het water is blauw als een vochtige hemel of grauw als het leien dak van een dorpskerk, of zilverwit, of het heeft de kleur van honig, of er bliksemen tienmiljoen zilveren vonken door als de palingvisschers hun net ophalen uit de Nethe. De dijken zijn bruin als de hand van een oude vrouw, en hun flanken kennen de groenheid van natbedauwd gras dat versch is en frisch als het lachen van een kind. Overal is in zijn werk de zin voor de wijdheid en de diepte merkbaar, het wonderbare element dat mij bij de schilders van het Vlaamsche landschap altijd het meest aangetrokken heeft en dat de Vlaamsche schilders door alle eeuwen heen gered hebben. Hij ziet God zij dank het land en de menschen in dit land nog gaaf en krachtig; ik zou haast

[p. 125]

zeggen: nog realistisch. Ik geloof dat men in dit verband in stieltermen het woord picturaal gebruikt. Den boom is een boom, een boot is een boot, een huis is een huis en, nogeens God zij dank: de mensch is een mensch in zijn werk, en geen decoratief motief noch een lijder aan misvormende en nimmer te boven te komen decadentie des lichaams en des geestes. Bovendien is zijn werk anecdotisch. Het is literatuur zou men in sommige middens zeggen, wat ik, ramspoedige onkundige van het discrediet dat in dit woord naar het schijnt besloten ligt, geestdriftig zou beaamd hebben, moest iemand dit ten overstaan van het werk van Tilleux in den mond genomen hebben. Elk mensch is hier een vertelling, elke boer op zijn doek; de ‘paardenkeuring’, elke visscher op de Nethe, elk kind langs den weg. En nu kan men veilig decreteeren - men doet het, geloof dat van mij, vriend Tilleux, die, dank er den hemel om, onwetend zijt van de eischen die de kunstcritiek ons, kunstenaars, stelt, - men kan veilig decreteeren zeg ik dat de vertelling in de kunst slechts als derderangs-waarde kan gelden; geloof van mij dat de vertelling, samen met de emotie, behoort tot de essentie van alle kunst. De vertelling en de zin voor het pittoreske détail heeft onze primitieven en onze groote barokschilders, heeft van Eyck en Memlinc, Breugel en Bosch, Rubens en Brouwer - och, laat ik hier niet beginnen met namen neer te schrijven - hun werk en Vlaanderen onsterfelijk (het is een groot woord, maar ik herhaal het toch nog eens omwille dergenen die gelooven dat we ons altijd overschat hebben, en enkel wat van over de grenzen der historische kultuurvolkeren komt, met dit woord verdient gequalifieerd te worden), onsterfelijk gemaakt.

Realisme, luminisme, het zijn historische termen die elk een eigen visie oproepen. Ik moet echter slechts terugdenken aan uw beide straatzichten uit Montmartre die glanzen in het glorieuze sidderende licht dat men enkel in de Provence over de dingen ziet stralen, of tijdens een lentedag in een der grenslanden bezuiden de Middellandsche Zee; het zeer mooie Begijnhof onder sneeuw, een zicht op de stad van op de Molbrug, dat mij niet meer uit het hoofd wil gaan sedert ik het den eersten keer zag op uw atelier; de zeer merkwaardige Begijnhofzichten die, God zij dank, niets meer te maken hebben met het conventioneele postkaartgenre waaraan het Liersche Begijnhof het aanzijn gegeven heeft. Uw binnenzicht van Sint Gommaruskerk met den gulden glans van het namiddagsche westerlicht, waarvan geen mensch ter wereld de glorie en de mysterieuze wijding kan vermoeden, die dit uur niet heeft meegemaakt in dit epos van gothische vluchtlijnen, diepte en nuances, van licht en schemer. Overal is dit licht fijn, zuiver en diafaan, ontdaan van de zware zalfachtige verfmassa's die de mode en de z.g. Vlaamsche traditie een tijd lang verplichtend maakten voor de VI. schilders. Wat de inhoud van dit werk betreft - het weze me toegelaten te spreken van ‘de inhoud’ der kunst - men hoeve slechts te kijken naar het merkwaardig doek ‘De Geschiedenis van Lier’ en de daareven genoemde ‘Paardenkeuring’. De formule van deze Liersche geschiedenis is misschien niet absoluut origineel, de realisatie is het eerste meer; het is wat men zou kunnen noemen het défilé van de historische grootheid en de epische traditie van de kleine stad, en haar tot typiekerigheid en kleinburgerlijkheid verworden heden. Het is het prentenboek over het leven en de geschiedenis der kleinstad, in een genre waarin de plaatsnijders en graveerders van de laat-middeleeuwsche doodendansen, Reynaert-sagen, Ahasveruslegenden en leven-en-dood-Christi-verhalen zoozeer hebben uitgeblonken, en dat hier nieuwen vorm en gestalte, en voor hem die de teekens dezer dingen begrijpt, een nieuwe symboliek krijgt.

Jos Tilleux, gij stelt vandaag uw werken ten toon te Brussel, de stad van zooveel

[p. 126]

grootheid en trotschen zin, die helaas historisch zijn, en zooveel kleinheid die helaas actueel is. Gij zijt een klein deel der levende kuituur van Vlaanderen die deze hoofdstad en dit land - zegde ik: dit land? Ik bedoelde te zeggen: de wereld! - moet heroveren. In het werk zijnen zonen is Vlaanderen groot, ook nu nog. Ik heb de straten van menige groote stad bewandeld, en menige kunsttentoonltelling bezocht te Rome en te Madrid, in Venetië en in Amsterdam, in Athene en te Parijs, en ik kan getuigen dat veel van wat in deze internationale kunstcentra met nationalen trots en zelfbewustzijn als belangrijk en representatief werd vooropgesteld, bij ons in Vlaanderen in de lokale tentoonstelling van een provinciestad als te weinig beduidend zou geweerd worden. Ik moet telkens over de grenzen gaan om te leeren trots te zijn over wat wij verwezenlijken. Vlaanderen in het aanschijn der wereld, dat zijn niet onze politieke of ekonomische prestaties. Vlaanderen, dat is hetgeen hier verwezenlijkt wordt op het terrein der schoonheid en des geestes. Ook gij hebt hieraan uw aandeel. Uw werk is de eerlijke arbeid van den goeden ambachtsman. Goed eerlijk ambachtswerk echter, dat is iets groots. Het vereert den ambachtsman en het vereert het volk waarvan hij kind is. Ik ben er gelukkig om, vriend Tilleux, schilder van het Vlaamsche volk en het Vlaamsche landschap, dat ik uw werk vanavond mag voorstellen aan de Vlaamsche elite der hoofdstad.