Volk. Jaargang 4

[p. 99]

Ferdinand Vercnocke: Volksche Letteren

Boven negen eeuwen Dietsche letterkunde rijzen drie groote gestalten op, ontgroeid aan drie groote, door honderden jaren gescheiden kultuurkringen. Ruusbroec, de Middeleeuwer, Joost van den Vondel, het volledigste Woord uit Holland's Gouden Eeuw, Guido Gezelle, een der grooten uit de XIXe, eeuw. En wij stellen met verbazing en ontroering vast, dat een wonderbare eenheid aan deze drievoudige verscheidenheid ten gronde ligt, een eenheid, die boven tijd en ruimte getuigt voor het volk waaraan zij ontsproten. Zij zijn zieners, doch ook leeraars: zij zijn Godzoekers, doch leven bewust en met rustelooze overgave op de aarde; zij zijn kunstenaars, doch ook strijders. Zij dienen: Ruusbroec is zieleleider; Vondel schrijft strijdverzen en hekeldichten; Gezelle dicht zijn tallooze rijmpjes, bezingt met opgetogenheid de wisselingen van den ‘tijdkrans’. Zij dienen. Doch dit alles is meer dan zorgloos geliefhebber, meer dan een gebaar, dan goedhartige dienstvaardigheid: dit streven beweegt in een grooter verband, het is de openbaring van een bewuste, tot weerbaarheid gedreven orde. En kunnen zij hun Zuid-Nederlandschen aard niet verloochenen, deze aard zelf pleit voor de oeroude gaafheid van hun Dietschen oorsprong; want het leven aldus overschouwen, aangrijpen, richten, dat kan alleen de mensch die uit het Noorden is geboren.

Daarom zien wij met liefde tot hen op - niet het minst naar den twee-en-twintig-jarigen Vondel, die aan een ouderdom, waarop de rijmelende jongeling alléén voor eigen, echt of ingebeelde wee oog en oor heeft, dichtwerken wijdt aan groote voorvallen uit het nationaal leven; die zelfs afdaalt tot het bezingen van wel en wee uit veel beperkter kring, tot een stadhuis door brand vernield, tot de dagelijksche zorgen van buren en geliefden; die er niet voor terugschrikt den Grooten van den dag zijn verontwaardigd woord in het gelaat te slingeren, ja, zijn heerlijkste treurspel ontwerpt, opdat het zou ‘ten klaren spieghel’ strekken ‘van alle ondanckbare staetszuchtigen’, en ten slotte in het Woord Vooraf tot zijn ‘Noach’ schrijft: ‘zoo kan het niet anders dan stichtzaam geschat worden, voorbeelden van God's rechtvaardige oordeelen ten nutten spiegel te aanschouwen, openbaar ten toon te stellen, om 't een en 't ander uit te wreken’.

Zoo voert ons dan de opgang van dit, in kunstvorm uitgesproken leven, tot een ontzagwekkende éénheid die aan het minste vers een ge-

[p. 100]

heiligde beteekenis geeft. Boven den jongen Hollandschen staat rijst zijn gebaar uit, vermanend, richtend, profetisch-groot. Een volk, in den strijd geboren en gestaald, al had het in dien strijd een volksdeel verloren, sleept in zijn jeugdigen roes, alle krachten mee in zijn vaart naar grootheid en schoonheid, zijn dichters vooraan. Eén vooral, gedragen op dit bruisend leven, verheft zijn bezielde stem, en groeit tot de volwaardigste gestalte die een dichter verwerven kan: hij wordt leider van zijn volk, ziener en aanvoerder tevens.

Doch eenmaal de dronkenheid van nationalen kamp en overwinning uitgewoed, verslapt de scheppingsdrang, nieuwe geslachten verbergen hun onvruchtbaarheid onder de oude roemrijke gewaden; en weldra blijft er van Holland's Gouden Eeuw niet veel meer over dan de vergulde plaastergevels.

Hoe wonderbaar is de wording der tijden, hoe wonderbaar het leven der volkeren. Op dat oogenblik, twee eeuwen na Vondel's laatste woord, vindt het vergeten Vlaanderen in den kamp voor zijn Dietsche bestaan, zijn ziel terug. Het Koninkrijk der Nederlanden was een feit geweest, en de krachten die uit dezen kortstondigen volksstaat waren toegestroomd, hoe bloedarm ook, hadden in het Zuiden het weg-eb-bend leven weer opgewekt. De omwenteling van 1830, naar het woord van Vermeylen, ‘de onnoozelste welke ooit buitenlandsche invloeden opstookten’, slaagde er bijna in dit weifelend jong leven in den kiem te wlurgen, doch toen werd het Dietsche Zuiden gered, zooals alle volkren op den rand van den dood, door zijn dichters. Een eenmaal den dood overwonnen, groeide het leven met den weerstand zelf. Toen Rogier zijn politiek met een slagwoord samenvatte: ‘détruire l'élément germanigue en Belgique’, bleef het antwoord van Conscience nieu uit: ‘Wij Teutonen, wij kinderen van het Noorden, wij hebben den steen van het graf onzer vaderen weggeschoven’.

Een man, een Vlaming, had in zijn jeugd de sterkende lucht van het vereenigd Dietsche Rijk ingeademd, Jan Frans Willems, een dichter; en in de ballingschap van den Belgischen Staat was het heimwee naar een vaderland geboren. Hij stichtte de ‘Vlaamsche Beweging’. Conscience kwam, Conscience, die zijn volk leerde lezen; leerde lezen. In Vlaanderen was alles te herbeginnen. Het volk, ongeletterd en zonder steun van boven of van buiten, moest eigenhandig zijn toekomst veroveren. En het kende geen ander Wapen dat het woord, het gedicht, het boek. En de dichter werd wezenlijk een dichter, d.w.z. een bezieler, een volksleider. Conscience was een baanbreker; zijn taal, het werktuig van den voortrekker, was schamel en ontoereikend.

[p. 101]

Doch daar in het vergeten West Vlaanderen was een vinder aan het zingen gegaan, een arme hovenierszoon, opgegroeid te midden van planten en bloemen, en zijn taal was frisch en volksch, bewogen op rustelooze nooit gehoorde maat; en dit, spijt den veelwetenden glimlach der Alexandrijnen-koningen. En meteen was de oeroude onderstroom van Dietsch leven in West-Vlaanderen zoo diep maar onbesmet verborgen bruisend uit de aarde opgesprongen. Hoe zuiver was deze verschijning. Al wat hij deed was ‘blomme zijn’. En zijn stem had een volksverbonden, bewust-Dietschen klank.

‘Jordane van mijn hert
en aderslag mijns levens,
o Leye, o Vlaamsche vloed...’

Hier was weer gemeenschapskunst geboren, in uitgesproken nationalen zin. Een kunst die een wijder vergezicht oproept dan den dorptoren of de achterbuurt. Zijn zuivere natuurverbondenheid, zijn rustelooze hunkering naar eeuwigheid, zijn volksche argelooze woord, zijn ongeveinsde rechtzinnigheid, zijn volkstrouw, zijn strijdlust - dit alles is het beeld en inschrift van den Noordschen mensch.

Wij schrijven ook: zijn strijdlust. Het is een dwaling geweest van zoeterige Gezelle-bewonderaars, niet het minst in het Noorden, dezen dichter met liefkoozende en sussende benamingen tot ‘zoetgevooisden’ zanger te veroordeelen. Gezelle zou geen zoon van West Vlaanderen zijn, was hij geen kamper. Hij Was uit geheel andere stof gesneden dan de suikergoed Franciskus, die alleen voor ‘meezekens’ en ‘schrijverkes’ te preeken wist. Hij kon ook vechten, dapper vechten; en menig strijdlied, driftig gebald en geeselend, verraadt ander metaal dan het zwaard van den tooneelheld. Wij noemen in dit verband een stormlied als ‘Groeninge’ dat, op de trotsche muziek van Van Hoof, in Vlaanderen geldt als een tweede nationaal lied. Aldus is de grootste dichter van Zuid-Nederland de schepper van het moderne Dietsche strijdlied. En voor wie peilt naar de wezenheid van de Dietsche dichtkunst, is deze vaststelling van groot belang; zij wijst op het nationaal kenmerk van het dichterschap hier in de Lage Landen. Het staat buiten twijfel, dat deze zijde van Gezelle's persoonlijkheid te veel in de schaduw werd gelaten. De dichter van ‘Ego Flos’ had een vurige, kampvaardige ziel - het kenmerk van een waarlijk groot mensch. En bij den Dietschen dichter, kind van een strijdend volk, is het strijdlied het getuigschrift van volwaardig dichterschap. In Rodenbach wordt dit dichterschap met een nog grootmenschelijker

[p. 102]

diepte herboren. Hij was de langverwachte. Had Gezelle de natuur ontdekt, de duizenderlei verschijningen van haar eenheid bezongen, Rodenbach had een andere geheimenis bevroed en gepeild den mensch. En welken mensch.

‘Ter Waarheid streeft mijn weifelend gedacht’...

En hij stort zich in de branding van het volle leven, blindelings, overmoedig, omdat hij weet dat één gebaar van zijn hand den storm kan beheerschen.

‘Beheersche Waarheid in den vroedend voorhoofd
gerust en kalm gedragen drift en daad, dicht en zang...’

Een jeugd ontwaakt tot het leven, en uit het moeras van een tegennatuurlijk bestaan - de Vlaamsche Coleges, ‘vangenissen’, zuchtte Rodenbach, konden evengoed in Frankrijk als op Dietschen grond gelegen zijn - rijst haar heimwee op naar bevrijding, een hartstochtelijk streven naar natuurlijke vrijheid, naar een op-gezonde-grondvesten-gebouwde orde: en deze zielekreet, gedragen op offervaardige strijdlust, wordt tot een oorlogskreet. Jeugddroomen zijn heldhaftige droomen, en deze jeugd, geketend als zij was, vroeg niets minder dan het ideaal. En is deze heroische levenshouding, die eerst in het ‘sneven’ zelf haar hoogste volkomenheid bereikt, niet de hoogste boodschap van het Noorden?

Wien kan het verwonderen dat deze krijgshaftige zanger stichter werd van de Vlaamsche studentenbeweging, dat hij met geheel zijn wezen een Dietscher was, hij die de waarheid diende, en niets dan de waarheid? En hoever staan wij hier van de zoogenaamde taal en kultuur-flaminganterij af. Het gold geen wetten, geen uithangsborden, geen straatnamen. Om het wézen van het volk was het te doen, het volk één met zijn verleden, zich in volheid uitsprekend in zijn kunst, een kunst van nationale volwaardigheid. En laten wij de letterkundige scherprechters hun zin hebben. Neen, Woord-kunstenaar was hij niet, de dichter van ‘Abyssus abyssum invocat’, hij die evenals Pascal, in den afgrond had geschouwd, hijzelf, een ‘afgrond duizenmaal woeliger en wilder’. Hoe had zoo'n stormende ziel, zelfs al had het leven hem meer dan vier en twintig jaren gegund, ooit woordkunst kùnnen voortbrengen?