Volk. Jaargang 3

[p. 334]

Gaston Duribieux: De groene Glaskogel

Edward wandelde op het strand van Lombardzijde en dacht aan Otto Rose, den Zeesoldaat. Opeens bukte hij zich en raapte een gekleurden glaskogel van den grond. Het was een van die glaskogels welke, tijdens de vroegere zeegevechten, de stalen netten ophielden, waarin de onderzeeërs gevangen werden. De storm sloeg soms de glazen bollen van de netten los en dreef ze naar de kust. Maar sedert meer dan vijftien jaar had Edward geen enkele meer van die glaskogels op het strand gevonden.

Er waren glaskogels van alle kleur. Deze was een groene en toen Edward den aanwas van lisch en schelpgedierte afschrapte en den kogel vóór het licht hield, ontwaarde hij zijn eigen beeltenis, diep weerspiegeld op een donkergroenen, geheimen achtergrond. Het deed hem onmiddellijk en hevig denken aan een droom uit zijn kindertijd, een wonderbaarlijken droom, waarin een monsterkrab hem vriendelijk, met haar knijper, bij de hand nam en hem onder de golven van de zee leidde. Hij had er angstige droom-avonturen beleefd en vizioenen gehad van een geluidlooze onderwereld die baadde in kleurig schemerlicht.

Er was niets eigenaardigs aan dien droom geweest, daar Edward kort tevoren, met zijn vader, een aquarium met onderzeesche landschappen had bezocht. Nochtans zou de indruk van dien droom nooit meer uit zijn geheugen wijken, alsof uit het gebaar van de krab of uit de kleur van het stille water of uit de onwezenlijkheid van het gansene avontuur een nieuw gevoelen in hem was ontstaan, waaraan de herinnering vasthield.

Wellicht ging ook het heele geval van Otto Rose met het ontwaken van een dergelijk ondoorgrondelijk gevoelen in Edward samen. Het duin dat het strand op diz plaats omzoomde, vormde een steilen, murwen rand, die gedurig door de zee werd afgeknot. Zoo had de zee, sedert 1918, meer dan honderd meter ingepalmd en uit de langzaam sluikende helling van het duin gleden al de verborgenheden van den oorlog, welke de aarde zinnens was voor altijd in haar schoot te bewaren: roestige granaten, beenderen van doode soldaten, verdorde uitrustingen en allerhande materiaal van oude schuilplaatsen. De zee nam alles, zonder eenig onderscheid, in zich op. Edward vestigde den glaskogel aan het stuur van zijn fiets en licht-

[p. 335]

te zijn machine op, om ze over den hoogen boord van het duin te dragen. Hij hijgde en zweette bij de beklimming en al mochten zijn inspanning en ook zijn herhaalde tochten naar de oude frontstreek, in zekeren zin, onnuttig en zelfs onzinnig lijken, toch hadden ze voor hem zooveel beteekenis, dat ze stilaan een noodwendigheid van zijn leven geworden waren. Bij poozen twijfelde hij er niet aan, of eens toch zou het heimweeïge verlangen dat hem naar hier dreef, een uitkomst krijgen, het zou hem gelukken het volledige figuur van Otto Rose samen te stellen, ten slotte diens waarachtig gelaat te kennen.

Het was slechts sedert een paar jaar dat Edward aldus de herinnering van den zeesoldaat opzocht, ofschoon deze in de eerste oorlogsjaren gevallen was. Op een avond, in Januari 1914, werd men bij Edward verplicht twee Duitsche krijgslieden van het Seebataillon te huisvesten, Het waren jonge mannen van twintig jaar en een van hen heette Otto Rose.

De joviaalste van beiden speelde piano en zong van Puppchen du bist mein Augenstern. Hij had een lachend gelaat, was vol guitige durf en scheen den huiskring erg gezellig te vinden. De andere, integendeel, keek strak voor zich uit, had een bleeke, matte gelaatstint en was eer droefgeestig van aard. Den volgenden morgen reeds trokken ze naar het front en Edwards moeder vertelde dat één van de twee bij het heengaan geschreid had en in haar oor gefluisterd: - Ik heb ook een goede, oude moeder thuis en daarom schrei ik! En hij die zoo sprak, hoe vreemd het ook voorkwam, was de vroolijkste van beide zeesoldaten.

Edwards moeder was toen al niet meer jong. Men zag in haar gelaat dat ze goedhartig was, en wat men er verderin zag, deed denken aan eigen leed. Zoodat zij steeds de vertrouwelinge werd van al degenen die bij Edward aan huis kwamen; waren het zijn vaders handelsmaten of zijn zusters vriendinnen, gold het huiselijke aangelegenheden of jonge liefdebekommeringen. Zijzelf sprak soms haar verwondering daarover uit, dat ze almaardoor de bewaarster moest zijn van andermans intieme geheimen.

Een week later kwam een der jonge zeesoldaten terug en vond moeder alleen thuis. Hij was mistroostig en stil, en daarom vroeg moeder dadelijk wat hem scheelde en waar zijn kameraad gebleven was. - Hij is ginds gebleven... Hij is dood - was het antwoord - na een onverwachten aanval in den nacht heb ik hem in onze schuilplaats uitgestrekt gevonden. Rose! Rose! heb ik gesmeekt, antwoord nog éénmaal!.. Spreek nog één woord!.. Maar hij heeft niet meer gesproken.

[p. 336]

Nadat hij de boodschap had gebracht ging ook de tweede zeesoldaat voor altijd heen. Maar niet vooraleer hij de vaarwelwoorden had gezegd die toen bij de soldaten in zwang waren: - Als ik nog leef, moedertje, dan kom ik zeker nog eens goedendag zeggen en kom ik niet meer, zoo weet ge dat ik dood ben.

Jarenlang had Edward die herinneringen laten rusten. Hij was nu de jongelingsjaren voorbij en gekomen tot waar het leven op een keerpunt staat, een terugblikken wordt geëischt en confrontatie met het verleden. Dan werd hem de geheugenis van Otto Rose opgedrongen, zoo heftig en zoo aanhoudend, dat er langzamerhand een groote verwarring in zijn geest ontstond.

Hoe hij zich ook inspande en zijn hersenen geweld aandeed, hij lukte er niet in het werkelijk aangezicht van Otto Rose uit het verleden te halen. Wie van beide jonge zeesoldaten was Otto Rose geweest? Was het de joviale of de droefgeestige jongeling? Wie was de overlevende van den nachtelijken aanval die aan moeder bescheid kwam geven over het sneuvelen van zijn kameraad? Hij die Puppchen zong of deze met het strakke gelaat?

Het ware zoo eenvoudig geweest het aan moeder te vragen, die wist het zeker! Vijftien jaar lang had Edward daartoe gelegenheid gehad en er geen belang aan gehecht. Nu was het te laat, want moeder was ook dood en al de kennis die ze had van het leven, tot zelf van dit kleine feit, had ze meegenomen in het graf.

Edward vorderde moeizaam tusschen de ruige oneffenheden van het duin. De warme lucht was als een vastheid die zijn voortschrijden stuitte. Hij ging als in een droom. Zijn blik, troebel van de hitte, vestigde zich op het zand der zonken, dat blonk als verbleekt goud. De witheid van sommige kruinen begon plots te gloeien, alsof ze de bewerking van metaal onderging, en werd dan opgezogen in de lucht. Toen hij zag dat aarde en hemel met elkander in aanraking waren, kwam een genoeglijke zekerheid over Edward. Het was altijd zijn wensch geweest de natuur te zien versmelten, zooals ook zijn gevoelens samenliepen. Zonder twijfel, zoo dacht hij, zal er dan een oogenblik komen dat het geheim van Otto Rose's wezen mij wordt verklaard. De aarde alleen, zoo dacht hij verder, al verbergt ze hier ergens zijn gebeente, is niet bij machte om de beeltenis van den zeesoldaat op te wekken.

Hij stond te midden van het oude krijgsveld; maar men had er zich met vlijt op toegelegd om de betonnen schuilplaatsen op te blazen en de

[p. 337]

loopgraven toe te werpen. De poldergrond langs het duin, die vier jaar lang zompig had gestaan, was gedroogd, geëffend en bebouwd. Zoodat er geen sporen meer te zien waren van het groote geweld. Doch het heimweeïge gevoelen dat Edward steeds naar die streek terug bracht, was niet gehouden aan zichtbare overblijfsels van den woeligen tijd.

Het was drie uur in den namiddag en de natuur was nagenoeg ingesluimerd en weerloos. Dan was het dat Edward een ongewone krachtinspanning deed om tot haar door te dringen. Hij was erg opgewonden en de vertoorndheid nabij. Het bloed rees naar zijn hoofd en het zweet dat uit zijn wenkbrauwen drupte benevelde zijn blik. Hij voelde zich door een bitsige ongedurigheid aangejaagd, en onophoudelijk kwam vóór zijn geest staan, de onzekerheid nopens het gelaat van Otto Rose. Dát was het eigenlijk dat zijn toorn aanvuurde. Telkens weer vroeg hij zich af of de droefgeestigheid van den éénen jongen het teeken was van een fatale voorbestemming, dan wel of het noodlot aan een tegenstelling hield en den vroolijkste van beide zeesoldaten had weggeruimd.

Met heftigheid stelde Edward de vragen aan het onvattelijke dat hem omringde. Ze waren voorbij, de zielige droomen in een duinzonk, waaraan hij tot dan toe genoegen nam. Thans moest hij antwoord krijgen. Hij richtte den blik op en zwoer: tot achter het gindsche bosch zal ik gaan en dan moet mij de ware gedaante van Otto Rose bekend gemaakt worden!

Er was een blake duine te doorkruisen, waarin vroeger ondiep begraven werd, want er lagen verkalkte beenen tusschen het schelpengruis. Het lage boschje, waar Edward heentrok had zwarte, door de hitte verkoolde stammen. Aan den voet der stammen vormde zich donkere teelaarde, die zich echter niet met het zand kon vermengen en er langzaam door verzwolgen werd. Het was Edward of men hem weerhield bij ieder stap, of de lucht een muur was geworden. Den ganschen tijd reeds maakte hij aan zichzelf opmerkingen in het Duitsch en hij mompelde bij ieder stap dien hij deed ‘Otto Rose, Köln! Otto Rose Köln!’ Ofschoon hij er niets van wist of Otto Rose wel van Keulen was.

Hij ging het boschje door en toen luisterde hij, met iets dat als een tweede gehoor van hem was, naar een vreemd en zenuwtergend fijfermuziek en naar het ritmisch gestommel van zware marschschoenen... alsof de Duitsche krijgsmachine van 1914 weer in gang werd gezet.

[p. 338]

Aan de overzijde van het boschje, voor het open duin, stond een man, met den rug naar Edward gekeerd, net alsof hij verlegen was of tranen verborg.

- Wat is er met u? - vroeg Edward, hem aandachtig beziende. Zonder zich om te keeren schudde de man met het hoofd als of hij wilde te kennen geven dat er niets met hem was.

- Zijt gij misschien Otto Rose? - vroeg Edward zacht, terwijl het kalm werd in hem en hij het zweet op zijn voorhoofd met een zakdoek afdropte.

De man wendde zich toen om en vooraleer hij een woord sprak had Edward den vroolijkste van de twee zeesoldaten herkend.

- Ja, ik ben Otto Rose. - hoorde hij dan zeggen.

Edward voelde een bevrijding in zijn hoofd en zijn bloed kwam heelemaal tot rust.

- Zoo zal men het altijd zien in de wereld! Het is met de vroolijksten dat het ongeluk gebeurt!

Van zoohaast hij zich die woorden had laten ontvallen, begreep hij dat hij iets ongeschikts had gezegd, dat daarbij nog betrekkelijk was.

- Dat zal wel zoo zijn. - sprak de man, die er op dat oogenblik niet bepaald vroolijk uitzag. Hij voegde er bij - Maar ik begrijp niet hoe gij zooveel van mij te zien krijgt?

- Ik heb lang naar u gezocht... - zegde Edward.

- Ik ben niet moeilijk om vinden. Mijn naam staat op de doodenlijsten en ik lig op het kerkhof van Middelkerke. Adolf Fischer en Frederick Watke zijn mijn naaste geburen. Wij zijn daar vierhonderd man die nog immer trouwe wacht houden an Flanderns Küste en wier beenderen vergaan van heimwee in het zand.

- Maar ik bedoel uzelf... - wilde Edward uitleggen.

- Ik heb niet zooveel tijd. - onderbrak Rose, ontwijkend - Ik moet nog eens mijn dood hergaan. Iemand heeft mij opgeroepen!

Hij bezag Edward met een vorschenden, doordringenden blik, maar plotseling spoedde hij zich verder. Hij droeg zijn shako op het hoofd en was in feldgrau uniform. Hij had het uitzicht niet van een dooden soldaat, tenminste op dat oogenblik niet.

Edward liep hem na, terwijl hij weer, ergens diep in de lucht, de muziek der fijfers gewaar werd en het gelijkmatige getrappel van krijgsbenden. Otto Rose ging met gebogen gestalte voor en nu hoorde Edward heel duidelijk het gefluit der granaten en het droge getokkel der machinegeweren.

[p. 339]

- Waarom doet ge dat? - vroeg hij, van zoohaast hij vaststelde dat de zeesoldaat die geluiden met zijn mond teweegbracht.

- Om er de gepaste stemming in te brengen. -

Tusschen de braamstruiken kroop Rose een helling op en wenkte Edward om bij hem te komen. Hij wees behoedzaam over den rand van het duin.

- Kijk eens voorzichtig naar het Walvischduin. Ziet ge ze liggen?

- Wie?

- De doode blauwjakken van het 5de Matrozenregiment. Ze rusten daar nu al maanden en niemand haalt ze weg. De Franschman houdt dag en nacht het duin onder vuur. Nu eens worden de arme duivels onder het zand bedolven en dan weer door den wind blootgelegd.

Edward staarde over de witte vlakte en aan den uitersten zoom lagen, althans in zijn oogen, niets dan eenige uitgedroogde, verwrongen stengels van duinbrem.

- Ziet ge ze? - hernam Otto Rose, ongeduldig.

Edwards oogen schemerden en dan zag hij ook de dingen heel anders.

- Ja, - zei hij, met overtuiging - ik kan ze zien!

- Nu moet ik onze stelling opzoeken, vooraan bij Villa Scolaire. Maar wees op uw hoede! Bij dat lage duin krijgt men gemakkelijk, van gindschen oever, een kopschot! - En Otto Rose duwde zijn shako dieper over zijn voorhoofd.

- Met een staalhelm is men veiliger, - dacht Edward luid.

- Een staalhelm? Dat ken ik niet. Maar een oponthoud op deze plaats is gevaarlijker, weiter! - En zij daalden naar den polder neer, op het vlakke land, achter de duinen.

Het verraste Edward niet meer dat Otto Rose zich in acht nam voor allerhande denkbeeldige gevaren; dat hij gebogen vooruitsloop; een tijdlang plat ging liggen en dan ineens, als door den wind gedreven, over een open ruimte ijlde. Eens stonden ze voor een diep veld met groen koren. Otto Rose ontweek het met schuwe oogen.

- Waarom gaan we niet rechtdoor? - vroeg Edward.

- Mensch! Wilt ge soms een natte broek en een kogel? Hier voor ons is de overstrooming van het Geleide-Water. Maar links, tegen gindschen berm is een doode hoek. - en hij wees naar een nieuwsteenen huis, dat op den dijk stond.

Toen voelde Edward ineens hoe de beelden van het verleden zich ook in hem geweldig begonnen te verdringen. Het berouwde hem, dit alles in beweging te hebben gebracht, en om Otto Rose eenigszins af

[p. 340]

te leiden van hetgeen hij begon te vreezen, zei hij - Dat was een guitig liedje, dat ge dien avond bij ons gezongen hebt!

- Ja, het is de laatste schoone avond dien ik gehad heb en het laatste deuntje dat ik zong.

- Moeder heeft ons dikwijls verteld van den vroolijken zeesoldaat, die bij het afscheid zoo treurig was en tranen in de oogen had.

- Dat is ook de laatste maal dat ik geweend heb. Uw moeder was daarvan getuige en ze was evenveel ontroerd. Het is een mensch met een goed hart.

- Zij is ook dood.

- Ook dood, ja. - Rose bleef een oogenblik nadenken, zonder een spoor van aandoening te laten blijken - Zij had het weeke gezicht en de gebroken oogen van iemand die uit eigen leed begrijpen kan en troosten.

- Uw kameraad is haar de boodschap komen brengen, toen gij gevallen waart. Hij voelde zich diep ongelukkig omdat ge aanstonds zoo stil had gelegen en geen woord van vaarwel meer had gezegd.

- Ja, dat was spijtig voor hem; maar ik kon niet meer, mijn ziel was heengegaan. - En dan sprak Otto Rose nog deze laatste woorden: Het is inderdaad alles veel te haastig gebeurd en het is allemaal niet gemakkelijk om begrijpen; daarover zult ge dadelijk bij uzelf kunnen oordeelen. Wij zijn op onze stelling gekomen en mijn tijd is nabij.

Het veld waarop ze stonden was reeds meermaal omploegd geworden, de laatste jaren; maar had men er met de hand kunnen over strijken, zooals over een huid, dan zou men de ruigheid van den grond aangeraakt hebben, als op de plaats waar een diepe wonde is toegegroeid. Er lagen hier en daar witte, bemoste betonblokken verspreid. Toen hoorde Edward weer duidelijk de fijfers en wat hij verder kon vermoeden van de geruchten welke een nachtelijken aanval vergezellen.

Otto Rose bleef plots pal staan. Zijn oogen gingen wijd open en de angst vestigde zich er in, voor immer. Hij maakte een paar gebaren; die van den krijgsman die zich te weer stelt, en dan zakte hij neer. Voor den blik van Edward verschenen gele vlekken, zooals bij iemand die in een verblindend licht heeft gestaard. Plotseling zag hij een kring van vuur rond den neergevelden zeesoldaat geslingerd. Wat hij toen binnen dien kring ontwaarde, vervulde hem met zulk een ontzetting, dat hij ten gronde stortte en bewusteloos bleef liggen, terwijl de volle zon op zijn aangezicht scheen.