Volk. Jaargang 3

[p. 323]

Nieuwe boeken

Geschiedenis van de Vlaamsche kunst. - Uitgave: De Sikkel. Antwerpen. - Afl. 6. 7. 8. 9.

In de zesde aflevering zet Prof. Roggen zijn studie voort over Sluter en de beeldhouwers der 14de en 15de eeuw. Het probleem Sluter werd hier op grondige wijze behandeld en schrijver neemt de gelegenheid te baat om den meester voor de vlaamsche school op te eischen. Ons inziens op goede gronden. Het staat immers vast dat Sluter die te Haarlem geboren is geruimen tijd te Brussel verbleef, te Dijon in dienst was van Filips van Bourgondië graaf van Vlaanderen, dat hij bij Marville slechts vlamingen aantreft en hijzelf als leiders van de werkplaats bijna uitsluitend op Brabanders beroep doet. De literatuuropgave die, zooals ook elders in dit standaardwerk, ook hier achteraan het artikel werd opgenomen, doet den lezer het middel aan de hand om, zonder lastige opzoekingen, zich volkomen op de hoogte te stellen van de behandelde onderwerpen die hem aanbelangen. Daarna zet Prof. Leurs zijn groote studie in omtrent de Hoog- en Laatgothiek, onderverdeeld is: De brabantsche gothiek; A Kerkelijke en B Burgerlijke architectuur; C. de Kleinarchitectuur; D De bouwmeesters; E de regionale bouwscholen. Tot de behandelde periode behooren onze meest beroemde torens. Om deze studie alleen reeds is deze geschiedenis der Vlaamsche kunst als onmisbaar in de bibliotheek van een vlaamsch intellektueel te aanzien. Leurs geeft ons geen schitterend lyrisme maar nuchtere, zakelijke wetenschap, klaar en duidelijk uiteengezet. Het meesterwerk van alle dietsche torens zou deze van St. Rombouts te Mechelen geworden zijn ware hij voltooid geworden. In den ontstanen onderbouw werd het gothisch princiep in den torenbouw konsekwent doorgedreven: de oplossing der massa in hare actieve bestanddeelen. Evenmin als te Mechelen gelukte men er te Zierikzee in de toren te voltooien en bleef ook de wondermooie bekroning een projekt op papier. Wij mogen ons nog gelukkig achten dat er van de stoutste scheppingen onzer bouwmeesters toch nog enkele documenten in archiefstukken bewaard bleven. Prof Leurs constateert dat enkel de meest bescheiden dier steenen droom onzer brabantsche torenbouwers werkelijkheid werd, namelijk deze van Antwerpen.

De kathedraalkerk te Antwerpen wordt aan een scherpe kritiek onderworpen en de indruk, die zelfs een leek er ondergaat, hier voor minder zuivere gothiek te staan wordt er naar zijn oorzaken verklaard. Even aandachtig wordt de schitterende groep: St. Jan te 's Hertogenbosch, Sint Pieter te Leuven en Sint Waltrudis te Bergen besproken. Leurs noemt de sint Jans kerk de primus inter pares der groote brabantsche kerken. Ongetwijfeld is zij de zuiverste en mooiste verwezenlijking der gothiek in onze gewesten. Al hoeft men den lof van deze kerk niet meer te maken, toch is zij door onze landgenooten nog niet voldoende gekend.

Een andere, op basis eener gemeeenschappelijke binnenordonnantie gevormde groep, is de kerk van Lier, deze van Breda, Onze Lieve Vrouw over de Dijle te Mechelen en het koor van Sint Rombouts aldaar, terwijl ook het schip van Sinter Goedele, de Zavelkerk te Brussel en de groote kerk te Veere bij dezen groep kunnen aansluiten. Een groep op zichzelf vormen: Bergen op Zoom, Goes, Oudenaarde en Hulst. Ook de antwerpsche kerken Sint Jakobs, Sint Walburgis (gesloopt), Sint Andries en Sint Paulus behooren bij mekaar, waarbij de kerk van Aalst aansluit. Prof. Leurs

[p. 324]

constateert een uitgesproken stijleigen bij de kerken uit het Hageland waarbij dezen der zuidelijke Antwerpsche Kempen aansluiten. Hier vertoont zich voor het eerst de kapiteellooze zuil zoodat de Brabanders als voorloopers te beschouwen zijn voor wat het scheppen van de laatgothische vorm betreft.

Prof. Leurs gaat dan verder de Brabantsche invloed in Holland opsporen maar treft hem vooral in Zeeland aan. Hij stelt hem verder in het oostelijk gedeelte van het graafschap Vlaanderen vast en in 't dietsche gedeelte van 't graafschap Henegouwen. Het hoofdstuk over de burgerlijke architcktuur is niet minder belangrijk. Het meerendeel onzer raadshuizen komen nu aan de beurt: Brussel, door den auteur het monumentaalste van de schitterende Brabantsche reeks genoemd en in verband gebracht met de hallen van Ieper; Leuven waar de Brabantsche prof aanbouw haar hoogtepunt bereikt, Oudenaarde dat als de harmonieuze eindsynthese van het Brabantsche XVde eeuwsche raadhuis te aanzien is; verder het Broodhuis te Brussel, de stadhuizen van Middelburg en Gent. Na de studie der tweederang-stadhuizen wordt de invloed van den Brabantschen stadhuisbouw buiten de grenzen onderzocht. Daarna komen de andere burgerlijke gebouwen van belang aan de beurt, in hoofdzaak kasteelen. Bij wat ons overblijft van de werken der kleinarchitektuur zijn vooral de doxalen van belang.

Er zijn heel wat betrouwbare gegevens voorhanden omtrent de architekten die deze wonderwerken der Brabantsche school hebben gebouwd. Wel kennen we niet altijd de naam van den man die het monument heeft geconcipieerd maar in vele gevallen is minstens een naam van een architekt die op een bepaald oogenblik de leiding der werken in handen nam gekend. Zooals de Nederlanden menige schildersfamilie telden: zoo zijn ook architektengeslachten voorhanden. Het belangrijkste zal wel dit der Keldermansen zijn. Ook de naam De Waghemaker blijft met de bloeiperiode onzer Brabantsche school verbonden. Deze twee namen zouden even mondgemeen mogen zijn als de namen onzer vermaarde middeleeuwsche schilders. Naast de Brabantsche school maken de andere regionale scholen eerder een pover figuur. De hallekerken die in Vlaanderen veelvuldig voorkomen worden ook in Engeland, Holland en Frankrijk aangetroffen maar zij tellen geen monumenten van allereersten rang. Naast de architektuur van de kuststreek zijn ook de Kempische torens de aandacht waard: Bokstel, Hilvarenbeek, Hoogstraten worden hier gememoreerd; waarna de Maaslandsche gothiek aan de beurt komt waarbij Maastricht van overwegend belang is.

Ten slotte worden nog enkele, tot de Nederrijnsche kerkenbouw te rekenen, monumenten behandeld. Nergens werd een synthetische studie over het hier behandelde onderwerp geschreven die het ook maar van verre bij dit hoofdstuk van Prof. Leurs halen kan. Prof. De Lavalleye die daarna aan de beurt komt krijgt een dankbaar onderwerp te behandelen met het hoofdstuk ‘Van Memlinc tot Metsys’. Memlinc wordt uitvoerig bestudeerd en tamelijk streng beoordeeld. Ik kan er volkomen mede instemmen dat hij niet op een lijn met van der Weyden wordt gesteld, maar Memlinc die een totaal andere natuur was, heeft toch iets meer gedaan dan zijn leven lang op de verwezenlijkingen van Rogier voortborduren. Gerard David brengt het er beter af. Metsys wordt én naar zijn beteekenis in de geschiedenis der schilderkunst, én naar zijn waarde als kunstenaar goed gesitueerd. Terecht wordt veel aandacht besteed aan de figuur van Joost van Kleef die als religieuze voorstellingen niet van manierisme vrij te pleiten is. Na de lektuur van deze bijdrage doet het schitterend proza van Vermeylen weldadig aan. Wij zullen het uitvoeriger bespreken als bijdrage Van Bosch tot Breughel in haar geheel zal verschenen zijn.

D.V.