Volk. Jaargang 3

[p. 198]

R.L.: Hoe de boeren te Achtel-Heiluizen met Sint Antonius de Alvermannekens vieren

Eiluizen, heiluizen, welk een lokkend aas voor oudheidkundigen en folkloristen. De eenen beweren dat het moet voorkomstig zijn van 't afluizen van eieren, en het kon best zoo zijn, maar die van Achtel willen er niet eens over twisten, ze houden trouwens niet aan twisten. Met hun verstand-op-de-hand hebben zij reeds lang hun stelling genomen in het vraagstuk, en ze houden wat ze hebben.

Voor hen staat het vast, lijk een paal boven water, dat het heiluizen is en moet zijn. - Si non e vero - De heiluizen zijn die arme luizen die op de hei dwalen, op ‘de zwarte bosschen’ en de ‘Nering’. Zie, daar hebt ge man en paard. Het zijn de kabouters die de menschen helpen. Wilt ge uw blokken geschuurd hebben proper als een tafelberd, of is er een ‘slag’ in uwen koffiemeulen, of is het dat de pollepel lekt, en het verket aan zijn tanden lijdt. Is het een bezemsteel, of een gaanstok of eender welk ander ‘kleuterwerk’, leg het gerust 's avonds voor de deur, maar 's avonds, goed verstaan! en de kabouters schuren, vijlen, soldeeren, kloppen, kerven en snijden 's nachts zoolang tot alles hersteld is en 's morgens weer op zijn plaatsken ligt netjes en vernieuwd. Wat eten of geld niet te vergeten den volgenden avond! Maar nu worden daags na Sint Antonius die goede geesten herdacht, - noblesse oblige - en bedeeld met spijs en drank in overvloed, kruimels die van de tafel vielen, als daar zijn: bier, een dun wijntje of een teugje ‘Franschen’ aan den eenen kant, en al de wisselstukken der nooit volprezen verkens, aan den anderen kant.

Zie, daar zijn ze bij Gust Steek vergaderd, waar ter wereld kan men nu toch vergaderen tenzij bij ‘Steek’. Men kan het van buiten zien, want op al de vensterdorpels zitten de school-snaken met de neuzen tegen de ruit, en maar kijken. Het zijn nog alleen maar ‘snaken’ want de ‘school’ hebben ze respectievelijk gelaten waar ze hoort: bij Meester Heydendal te Rijkevorsel langs den eenen kant en bij Meester Soetewey te Hoogstraten langs den anderen kant. Zie, daar verschijnt de hoornblazer, het is ‘Steek’ in hoogsteigen persoon, maar wie zou hem daar uit halen! Hij, met zijn moderne getten, hemdsmouwen en rooden-bollekens neusdoek, de harmonika, de eeuwige harmonika aan den riem.

[p. 199]

Hoort, hij blaast! Ze bortelen nu naar buiten, de alvermannen, de deurkens van al de huizen draaien en iedereen staat in het gebint te kijken, te kijken naar die fantastische scheppingen die de boerenzoons hebben gedacht en uitgevoerd naar ‘allerindividueelste expressie’, kostuums wier beteekenis alleen aan duidelijkheid niets te wenschen over laat voor ingewijden. Zij verbeelden allen een kabouter. Daar hebt ge parmantig de Pie met Lowie van Tisjes met hun getten van geribbeld karton en diemit. De Lauwer, De Nassen en den Tug in rooden baai, in strooien zeelen gewonden en de trekmuts op. Dan is daar nog De Waag, Neltje en de Koerel, met blauwen kiel, ketens en koehoornen, 't Smanske, kijk eens aan, den Heps. 't Schalkvaart Sjarel van den Lodderhoek en not least Sus Mop die steekt in een geitenvel waarachtig, Djemenies Maranten en daarachter nog Tines en Merten, Koob en Jaak met nog een heele bent. Het wemelt van blauwen en rooden baai, rozenpapier, een gordijntje hier en een stuk van een oude gildevlag aldaar, alhier... aldaar... Zoo gaat het nu de straten door met de bengels natuurlijk achteraan en die broekvent daar rept ook al zijn kromme beentjes... om bij te blijven. Pieter Breugel ‘de oude’, Pieter Breugel ‘de boer’.

Zie hoe ze de beenen slaan. Er komt iets zeer oud en iets zeer groot naar boven in deze boeren: het is de roep van oude geslachten dien ze beantwoorden. Een dichter fluisterde daar iets maar ik kon het niet verstaan - het was in alle geval een ‘hoog’ woord.

Het klinkt en kleurt en rept in dit schoone kader van rustende stroodaken, bergenhooge schuren die al donkeren tegen de late zon, watergrachten, en wilgen, met de kapel in 't midden.

De kapel, - er is er maar één kapel, want er is maar één Sint Antonius en dat is die van Achtel.

Moest daar ooit iemand aan raken, zei er een, en zijn vinger ging op, aan Sint Antonius - die hadde er gelegen.

Nu geeft de kapitein, Bert van Stoffels, met zijn staf, de 3 ritueele slagen op de deur. Een rechts, een links en een van boven en heel de zingende bent sliert binnen in den haard, en danst met den boer, danst met de boerin, danst met de jongens, danst met de meiden danst met... ja met alles op 't klaagliedje van de eeuwige harmonika:

In ons land daar mest men verkens,
In Holland rotte visch
Zes dagen moeten we werken,
Eer het onze Zondag is.

[p. 200]

En de vrouw van den huize brengt haar brokje bij, een kermenij, frikadellen, ooren, pooten, een tong, pens en beuling en alles wat des verkens is. Fons van Janneke van Koob en Frans Cosse dragen de mand aan een staak op hun rug: het is de druiventros van Chanaãn, zie hoe hij zwaar bengelt van vele goede resten van Sint Antonius' Kermis van gister.

Daar gaan ze weer, hier er in, daar er uit en de schenker presenteert een schamel wijntje, één teugje voor iedereen, uit den ijzeren pollepel die rondgaat lijk de pijp der Indianen. Als de winterzon achter de zwarte hooimijten doorgaat, klinkt het nog van ver:

Tiereliere verkensnieren,
Magere Peerkes zijn niet vet,
En wij gaan op zwier (bis)
En maken veel plezier.

En dan begint de Kermis 's avonds altijd maar bij ‘Steek’. Steek komt van steken, niet met messen of met rieken, maar met verketten die halen en gaan terwijl de pijpen al smooren, zóó dat de hospes een stuk uit den zolder moet halen om te verluchten, en met de deuren open herleven daar nog eens de oude dansen, niet voor een kongres of voor een folkloristische jury, maar ze herleven alleen maar omdat ze nog niet dood zijn: De Kadril van een uur lang,

De Polka Salewee
Mieke Stout
en Jan Smet

in eer en deugd, dat moogt ge goed weten, zei de kapitein, terwijl het oude gehucht rechtvaardig slapen gaat en de koeien met hun ketens rinkelen in de warme winterstallen.