Volk. Jaargang 3

[p. 84]

Het katholicisme in Duitschland
Ervaringen van een Vlaming die verscheiden jaren in Duitschland verbleef.

Het gaat niet op de toestanden in Duitschland vanuit een eenzijdig standpunt te beschouwen en alles wat er gebeurt onder de rubriek ‘Kerkvervolging’ te rangschikken⁽¹⁾ hoewel de verhouding tusschen Kerk en Staat momenteel zeer scherpe vormen aanneemt en schreeuwende onrechtvaardigheden huldigt. Voor dat ik echter beproeven wil uit eigen, persoonlijk beleefde ervaringen een beeld op te hangen van de tegenwoordige toestanden op dit gebied, is het noodig, vooraf als katholiek een onderzoek in te stellen naar het verleden van het Katholicisme in Duitschland. Wie iets of wat van de heerschende toestanden op de hoogte was, moet toegeven dat ook daar het katholicisme op menig gebied mank ging aan formalisme; dat b.v. Karl Sonnenschein weinig navolgers kende, en de katholieke partijpolitiek van het Centrum ook daar veel van het levend geloof gedood had. Na de ‘Machtübemahme’ door Hitler in 1933 waren er dan ook veel katholieke jongeren die zich hartgrondig verheugden en hoopten op een beteren tijd voor het niet partijpolitisch-levend katholicisme. De lamme en laffe houding van het Centrum in zijn samenwerking met de sociaal-democraten had veel katholieken naar het nationaal-socialisme gedreven, of in elk geval hun van het Centrum afkeerig gemaakt. Hoe dikwijls heb ik in die jaren, vrienden uit het Rijnland hun hoop en vreugde hooren uitspreken over de mooie toekomst welke ze voor het van de partijpolitiek verloste katholicisme droomden. Vóór 1933 werd het Nationaal Socialisme regelmatig vanaf den kansel bestreden en de banbliksems ontbraken niet. Die voorgeschiedenis van strijd tusschen Nationaal Socialisme en partijpolitiek Katholicisme kan dan ook zekere wrijvingen verontschuldigen welke zich onmiddellijk na 1933 voordeden.

Maar terwijl in 't begin de strijd vooral ging tegen overblijfselen van het Centrum, en als doel had aan de katholieken elke politieke actie te ontnemen, evolueerde de activiteit van het Nationaal Socialisme op dit terrein langzaam naar een meer principieel gebied. Nu werden ook de Protestanten erbij betrokken, de protestanten althans welke nog in zekere mate hun godsdienst beleefden. Het is namelijk een feit dat voor de meeste protestanten in Duitschland gansch het religieuze leven beperkt blijft bij een zuiver formalisme: zich laten doopen, vormen (confirma-

(1) Deze bijdrage werd geschreven vóór het verschijnen van de encycliek over de Kerkvervolging in Duitschland. Nota v.d. redactie.

[p. 85]

ties), huwen en begraven door hun Kerk. Ook de protestanten, welke toch op het gebied van geweten en dogma heel breed zijn, voelden het aan dat er iets niet meer in orde was.

Terwijl in de zuiver katholieke gouwen nog altijd een min of meer groot heimwee naar het Centrum bestond en de verhouding Katholicis-me-staat daardoor vertroebeld werd, was dit in protestantsche streken als Saksen, en in sommige gedeelten van Pruisen, de zoogenaamde diaspora, waar het Centrum nooit bestaan had, niet het geval. Daar werd dan ook de strijd meer principieel aangevoeld en waren de verhoudingen scherper afgelijnd. Wie geruimen tijd van nabij de evolutie medegemaakt heeft, wie met allerlei strijders uit die jaren die in 1933 vol geestdrift waren en nu heelemaal ontmoedigd zijn, voortdurend kontakt heeft gehouden, moet bekennen dat de tegenwoordige handelwijze van het staatsapparaat in Duitschland tegenover het katholicisme inderdaad beneden alles is; terwijl aan de eene zijde van de christelijke wereldbeschouwing althans geestelijk een soort eenheidsfront gemaakt wordt door katholieken en goedmeenende protestanten, staat aan de andere zijde de groep Rosenberg, Baldur von Schirach, Streicher, Ludendorf enz. Het past hier niet een overzicht te geven van scheld- en schimpartikels welke regelmatig in de ‘Stürmer’ (blad dat geen mensch, die zich zelf respekteert, nog leest), ‘Das Schwarze Korps’, de bladen van Ludendorf enz. verschijnen en welke door geen enkel van de nog bestaande katholieke parochiebladen vrij mogen weerlegd worden.

Maar het kan zijn belang hebben, even van dichtbij de geestesverhouding van sommige leiders van het N.S. tegenover het Katholicisme te leeren kennen. Een verwijt dat men veel hoort is dat in het katholicisme het heroïsche ontbreekt; de katholieken hebben geen heroische levenshouding; hun deemoed is enkel een vorm van lafheid (is dit overigens soms niet gedeeltelijk waar?) Daartegenover stellen zij de heroïsche Germaansche mensch, een soort übermensch in wiens levensbeschouwing het heroïsch denken en handelen het hoofdmotief vormt. Dat is een der redenen waarom het katholicisme als vreemd aan de germaansche ‘Weltanschauung’ aanzien wordt.

Die z.g. ‘vreemde’ godsdienst is bijgevolg een beletsel voor de volledige ontplooiïng van het Germaansche ras, als zijnde een rasvreemd element. De dwaze argumenten van Joodsche invloed door en in het katholicisme worden hoofdzakelijk door den ‘Stürmer’ en Ludendorf gepropageerd. Dit verwijt van het gemis aan heroïsme is helaas ten deel gemotiveerd door de lamme houding van de katholieke leiders van voor 1933, doch over de heroïsche martelaren en

[p. 86]

duizenden helden der Kerk wordt nooit een woord gerept. In een van de laatste artikels van het verboden jeugdtijdschrift ‘Michaël’ (1935) is een klinkend antwoord verschenen op de bewering dat het katholicisme de ontwikkeling van het Duitsche ras belemmerd had. Daar werd bewezen dat integendeel de geheele Duitsche kultuur enkel onder invloed van de kristene wereldbeschouwing gegroeid was. Er werd aangetoond wat de Duitsche bouwkunst der heerlijke kerken van Worms, Speyer, Bonn, Frankfurt, Bamberg enz.; wat de Duitsche muziek, wat de Duitsche schilders: Dürer, Granach, Grünewald, aan het Katholicisme te danken hadden. Het besluit luidde: als ge het Katholicisme verloochent dan verloochent ge ook de bloeiperiode van de Duitsche kultuur en haar mooiste uitingen. Buiten deze ideeële tegenstellingen zijn er nog andere van meer praktischen aard: zooals uit redevoeringen van Goebbels en andere vooraanstaande figuren blijkt, kan het Nationaal Socialisme niet dulden dat in den staat zich een soort organisatie ontwikkelt die bevelen van het buitenland ontvangt, in casu hier de Kerk en de Paus, Daarom ook de strekking een staatskerk te stichten en het steunen van iedere poging om scheuring te brengen bij de katholieken. Die tegenstellingen in zake levensbeschouwing zijn tot uiting gekomen in al de botsingen en wrijvingen uit de laatste jaren: de devisenprocessen, de zedenprocessen, de verradersprocessen, de verdachtmakingen enz. Zelfs indien al deze processen echt waren en al de aangeklaagden schuldig bevonden werden, toch is de toon van de perscommentaren en van de systematische ‘Hetze’ daarrond moreel niet goed te praten. Feiten waarover bij ons enkel de socialistische kranten schrijven, verschijnen dagelijks in de dagbladen en dat met berekende regelmatigheid en met vermelding van de meest geraffineerde détails, De bedoeling is ook duidelijk: het Katholicisme bij de bevolking volledig te discrediteeren.

Het hoeft gezegd dat uiterlijk alles in orde is en dat bijvoorbeeld niemand eenige moeilijkheid in den weg gelegd wordt, bij het uitoefenen van zijn Katholieke plichten.

Tegen de vele aanvallen in de pers is geen openlijke verdediging mogelijk, maar niettegenstaande dat wordt er door de eenigszins ontwikkelden weinig geloof gehecht aan die perscampagne, daar de bedoeling al te duidelijk is.

Het gevaar ligt niet zoozeer in de onmiddellijke resultaten welke door de anti-katholieke beweging bekomen worden; die zijn betrekkelijk miniem, maar wel in het feit dat juist de leiders van de anti-katholieke actie de jeugdvorming volledig in handen hebben en de jeugd in die levens-

[p. 87]

opvatting systematisch opleiden. Leerkrachten welke ‘religiös veranlagt’ zijn, die dus als uitgesproken katholiek bekend staan, worden geweerd of van elke bevordering uitgesloten. Als men in discussies te hooren krijgt: ‘Athen brauchen wir nicht, Sparta genügt’ dan kan men zich afvragen of er bij velen onder deze leiders nog een groote afstand is tusschen hun houding en het zoozeer gewraakte materialisme. Geen materialisme van de zuivere techniek en de machinen, maar een materalisme van ras en bodem met een geestelijk tintje van Germaansche mythologie.

Toch schijnt de toestand mij niet wanhopig toe; er is namelijk bij de katholieken een betere geest ontstaan, een geest van reiner en sterker geloof. Ook bij de Hitlerjugend, die van idealisme droomt, zal eens de ontnuchtering komen en het klaar besef dat de theorie van ras en bodem in den grond een zuivere materialistische stelling is.

Voor Duitschland zelf hopen we dat de heerschers in dit land tijdig de steven mogen wenden, want in hun strijd tegen het Katholicisme en de kristelijke wereldbeschouwing ligt zeker de splitzwam welke het uiterlijk zoo sterke ‘Dritte Reich’ zou kunnen ontwrichten.