Volk. Jaargang 3

[p. 3]

Michiel De Ghelderode: Vlaanderen is een droom

Wanneer iemand ‘Vlaanderen’ zegt, dan heeft dit woord den klank van een strijdkreet uit oeroude tijden en tegelijk van een dichterlijke tooverformule. ‘Vlaanderen!’ het klinkt als die andere kreten uit voorbije eeuwen: ‘Bretagne’ of ‘Bourgogne’, die met één woord een vizioen opriepen van gansch 'n heerlijk verleden van strijd. Waar dit brandende woord als een kreet door de lucht slaat, herrijst voor onzen geest dit adellijk land met zijn machtige geestelijke beschaving, als een stralenden droom vol glans en geweldige kracht. Er zijn nog van die tooverwoorden die, wanneer men ze stil voor zich uitspreekt, een stortvloed van kleurige beelden en glanzende herinneringen in een flits voor ons oproepen. Iemand zegt ‘Vlaanderen’, en plots slaat een luik open en ik zie: het bleeke licht van een purper-omkringden morgen met matgouden glanzen; daaronder een massa duistere wolken waardoorheen sidderende violette stralen lichten: - de hemel en de hel met diafane engelen en kortharige duivels; tusschen die twee in schrijdt de mensch zijn lot tegemoet; een pijpende dood volgt hem op de hielen. In de fijne barstjes van het landschap, in een bloemendal of in den opalen glans der heuveltoppen merkt ge de Zonde en het Zoenoffer: het offer der vruchten en de oprichting van het Kruis. Het geheel is gesierd met gestyleerde vogels, terwijl was-bleeke handen in het verstarde gebaar van een gebed, voor eeuwig verstild zijn aan de grenzen der tastbare en der metaphysische wereld. Weldra zal deze zalige stilte die als een echo is uit de wereld der middeleeuwen, verbroken worden: met dreunend hoevengestamp rukt in de verte een kudde kentauren aan; ze opent de baan voor een dwazen stoet van zwaarlijvige goden en donkere godinnen, en de glanzende hemel sluit zich langzaam als het gordijn voor een verbleekend slottooneel.

Velen meenen dat het genie der Vlamingen weg schrompelde tjdens de ineenstorting van het Groot-hertogdom van het Westen, om geheel ten onder te gaan in de schemering der renaissance; misschien is dit ook zoo, hoewel het feit dat Vlaanderen op dit oogenblik nog de grootste schilders der wereld voortbrengt - al wil men ze ook als ‘Belgische schilders’ doen doorgaan - voldoende getuigt voor de onsterfelijkheid van zijn genie. Maar op dit oogenblik is Vlaanderen inderdaad slechts een droom meer, vermits het slaapt, en wie slaapt wordt immers zelf als een droom. In dit nachtelijk uur van zijn geschiedenis is Vlaan-

[p. 4]

deren nog slechts een verre kreet zooals men er soms meent in den droom te vernemen; een hooge dunne kreet dien het enkel de dichters gegeven is te vernemen en verder te roepen zooals de wachtposten dit doen in den nacht. Het is niet eens noodig dat deze kreet een afgelijnden zin heeft, want voor de meesten heeft het woord ‘Vlaanderen’ thans enkel nog de beteekenis van een geografisch-afgelijnde plek, een samenvoegsel van twee administratieve provincies die verdeeld zijn in kieskantons. Maar er zijn er voor wie Vlaanderen een magisch land blijft, een hof vol geestelijke geneugten waar nog steeds de onsterfelijke Reinaert rondwaart, en ergens aan een boomtak de eeuwige Tijl schijnbaar opgeknoopt te schommelen hangt tusschen beursch en onrijp fruit...

Ieder van ons kent de weg dien hij te gaan heeft, maar er komt soms in het leven een oogenblik dat men op zoek gaat naar een zedelijk vaderland, wanneer het natuurlijk vaderland plots te kort schiet. De zwerver en pelgrim maakt zichzelf dan wijs dat hij een ‘toerist’ is, een voorwendsel voor zijn onrust om de verte tegemoet te reizen, op zoek naar een of ander ingebeeld belofte land, op zoek naar ruïnen en graven of andere herinneringen, maar in den grond slechts heimelijk bekommerd om de plaats te ontdekken waar het leven van zijn stam zijn oorsprong nam. Zijn we niet allen zóó in den grond van ons hart? Tusschen de drukbegane wegen in, die doodloopen in den oceaan of zich slingerend en golvend verliezen in het Harzgebergte, liggen de stille paden die naar Vlaanderen leiden; eens de Schelde overschreden die zijn grondgebied aan de zee snoert, trekt dit land zich als 't ware terug op zichzelf, en laat zich niet meer benaderen. Men heeft zooveel over Vlaanderen geschreven en zijn uiterlijk wezen zoo dikwijls getracht op het doek te brengen, dat het door de fout van allerlei bekrompen schrijvers en onbeholpen kladschilders, totaal onbegrepen gebleven is, bezoedeld met inkt en banale verf. Wanneer men voor den eersten keer in dit land reist, wordt het schijnbaar een ontgoocheling. Schijnbaar, want een land als Vlaanderen geeft zich niet dadelijk aan wie er bezit van neemt; het wil veroverd worden. Men moet het benaderen met een aandachtig en speurend oog, om zoo te zeggen: op een abstracte wijze en met een open, ontvankelijk gemoed. Er is altijd kans dat het oog niets ziet van alles wat hier zoo intens door het licht bestraald wordt, want hier zijn we als op een terras aan het strand van de zee, een terras dat noordwaarts gekeerd staat, en waar alle dingen een scherp relief hebben. Daarover koepelt de hemel die wijd en diep is, waarin witte bolle wolken vanuit Engeland aanschuiven, en de wolken

[p. 5]

die uit het Zuiden komen aanzetten op sleeptouw nemen. Aan de einders vechten de donkere silhouetten der steden waarvan ge de schatten enkel na langen tijd ontdekken kunt; steden die niet bereid zijn u in een vluchtige doorreis het geheim van hun innerlijk wezen bloot te geven, en die u, eens terug in het vlakke veld, bijna spottenderwijze een handvol klokkentonen in den rug werpen. Want in Vlaanderen gaat alles langzaam en bedachtzaam; het goed vertrouwen dat de harten en de deuren van de huizen omsluit, wordt u daar niet automatisch op verzoek toegestaan zooals benzine in een garage. En nochtans, hoevele wegen openen zich niet in dit Dietsche landschap dat zoo karig is met het uitstallen van zijn schoonheid! Ge vertrekt uit het donkere, harde en stugge Gent dat bewaakt wordt door zjin klauwenden draak, Gent met zijn middeleeuwsch gelaat, zijn somber Steen en zijn trotsch Gravenkasteel. Gent dat den oppervlakkigen toeschouwer onvermijdelijk mishagen zal, zoowel wegens de ontzetting die nog altijd over deze stad is uit de jaren van zijn bloedig en rumoerig verleden hetwelk uit zijn gebouwen spreekt, als om de trotschheid van zijn levensstijl die in deze stad uitstraalt in tijd en ruimte. Want men heeft al te dikwijls verklaard in verzen en in proza dat de steden van Vlaanderen iets goedig en seniel over zich hebben zooals aftandsche ouderlingen, - een vergissing die men spoedig genoeg ervaart. Herinner u hoe Brugge sedert lang geldt als een doode stad, versteend en verstard in het pantser van zijn archeologisch kader, terwijl ze in den grond niets anders is dan een tot kalmte, bezinning en rust gekomen wereldmetropool. Ze leeft haar leven van schoone slaapster in stille afzondering; ze zondert zich af in een aristokratisch isolement en voert terecht den trotschen waan dat wie haar lucht inademt ook den invloed van haar adellijk wezen ondergaat. Maar in feite is Brugge een der meest pathetische oude kultuursteden die leven onder het prinselijk licht van den noorderhemel, dat zoo glanzend en feestelijk is dat het zelfs de namaak doet aanvaarden; die een onuitsprekelijke levensvreugde om zich heen spreidt en de donkerheid van de politieke tragedie helpt vergeten. Inderdaad geeft deze stad iets van het afwezigheidsgevoelen en de hypnose-stemming die een slaapwandelaar ondergaat. En wanneer men uit deze lethargie terugkeert tot de realiteit, is men plots bij Memling: het pasvoltooid schilderij riekt nog naar verf en olie. Er is in Brugge voordurend iets dat eindigt in iets wat begint: de droom. Men ruikt deze droom, hij heeft gestalte in allerlei geuren en reuken; geuren van iets dood, de reuk van iets heilig. Men ondergaat eveneens de dood en de ontbinding in het volle zonnelicht dat over het oude Damme gespannen staat, wanneer men

[p. 6]

hier naar water zoekt en naar de masten der schepen, waar thans niets meer is dan zand en herinneringen.

Te Lissewege zoekt ge de monniken. En vermits elke reis niets anders is dan een zoeken naar een beter en schooner verblijf, welke zin heeft het zich te verzetten tegen de aantrekkingskracht van de zee die langs de kust bruist, van Cadzand tot aan Duinkerken? Vanop den top der heuvels die de kleur hebben van de rijzende maan, ontvouwt Vlaanderen de volheid van zijn wezen, zijn wezen dat oneindig is in zijn sidderend leven als de lucht en de zee. Vlaanderen sluimert op het rythme van zijn wiegende golven. Dit hier is het land waar groote droomen, waanideeën en begoochelingen ontstaan. Naar Veurne toe glijden de schaduwen der zwartgepijde penitenten die zijn als tragische ouderlingen welke langzaam naar hun graf tijgen, - terwijl in de richting van Knokke zilveren vliegtuigen sierlijk door de lichtende lucht glijden, vol keine kinderen. De zee droomt in een glans van blauw licht en zilver schuim. Het is aan die zee dat Vlaanderen zijn balsem-goedheid ontleent, de verrukking van zijn droomen voor al die lijdt onder de bittere ontgoocheling van het heden...

Vignet
FRANS MERTENS