Volk. Jaargang 1

[p. 61]

Dirk Vansina: Gerard Walschap aan het woord
Of: de Verschaevenianen aan den schandpaal.

Geleerde mannen moet men eeren
ook zelfs wanneer zij niet doceeren.
Hun los gezegde, ieder woord
't is leerboek, leerboek wat men hoort!

(Uit de spreuken van Bhartrhari, broeder van den koning van Oejjayini).

Gerard Walschap is, naar aanleiding van mijn monographie over Verschaeve, ten strijde getrokken tegen het ‘Verschaevianisme, een der meest typische facetten van de vlaamsche kultuur’ (sic). Hij doet het weliswaar met een zekere gelatenheid zooals een moeder de kinderziekten bestrijdt waar toch niet aan te ontkomen is. Hij maakt zich niet ongerust. Hij heeft blijkbaar voldoende levenservaring om het ongevaarlijke van het ziekteproces en het overbodige van zijn verzet in te zien. Hij had dus evengoed over mijn boek kunnen zwijgen en ik heb reden om hem dankbaar te zijn voor de propaganda die hij desondanks in Forum en Hooger Leven ten mijnen bate heeft gevoerd.

Maar ik wil voor eenmaal even cynisch-nuchter zijn als hij en hem niet van een edelmoedigheid verdenken die hem wellicht ongepast voorkomt. Hij waardeert klaarblijkelijk de voldoening die ‘de bevrediging van een zeer natuurlijke behoefte schenkt’. De lezer vergeve me de scatologische uitdrukking, maar het komt er ditmaal vóór alles op aan, door Gerard Walschap begrepen te worden, en het veiligste zal dan wel zijn, mij van zijn eigen uitdrukkingen te bedienen.

Hoeft een Verschaeveniaan ‘met starre oogen straf door te spreken’ en, zij het onbeholpen, Pegasus te berijden, zoo moet willens nillens Gerard Walschap de Augiasstal zuiver houden. Het is een kwestie van roeping. Si chacun reste à sa place il y aura de la place pour tout le monde.

Het is steeds aangenaam te praten met een man die u volkomen begrijpt, want een mensch die begrijpt is het verontschuldigen zeer nabij. Ware er dat alles-goedmakende begrijpen niet, dan zou ik mij, als Verschaeveniaan erg op mijn ongemak voelen want het is fataal dat mijn constitutioneele kleinburgerlijkheid mij parten spelen zal. Walschap heeft mij mijn laatste beetje zelfvertrouwen ontnomen, nu hij mij van een gebrek

[p. 62]

heeft bewust gemaakt dat de Verschaevenianen eigen is, namelijk slechts te beschikken over ‘een uiterst beperkte gevoeligheid voor het fijne, schrandere, het levensechte, het scherpzinnige’. Het is ontzettend, te bedenken dat menschen van dit soort de pen voeren en hun invloed laten gelden. Maar vinden zij geen voldoende tegenwicht in Gerard Walschap? Een enkele aristokraat van dit gehalte weegt toch rijkelijk tegen zoo'n boersche bende op. Hij hoeft enkel naar voren te treden en het grievend verwijt dat zij tot hun tegenstanders richten keert zich tegen hen. Want dan zijn zij het die: ‘met hun neus vlak voor het geniale gezet’ het nog niet zien.

Ziezoo. Walschap heeft de dorheid van zijn opstel met subtiele geestigheden gesierd die ik hem, met wat prikkeldraad tot een ruikertje samengebonden, hiermede terugzend. Nu kunnen wij zonder achterdocht verder praten. Laat ik hem vooreerst in ernst zeggen wat de Verschaevenianen van hun tegenstrevers onderscheidt. Enkel en alleen dat ze Verschaeve hebben gelezen. Dit is de reden waarom ze, aan wie het niet gedaan hebben, het recht ontzeggen over iets meè te praten waar ze niets van af weten. Het is de reden waarom ik het anekdootje van den jongsten universitair en de miltziekten, door Walschap aangehaald, niet op hem zelf toepasselijk maken kan, daar die niets begrijpende toehoorder, zij het ook laattijdig, om opheldering vroeg, terwijl onze onstuimige kritikus, in dergelijk geval, met den leeraar debatteeren zou. Dat hij zich niet verweere met de solemneele verklaring dat hij Verschaeve wel kent, want dan vraag ik hem, die sinds vijftien jaar aan literaire kritiek doet, waar dan wel zijn besprekingen te vinden zijn van de werken die de dichter-denker in die tijdspanne liet verschijnen.

In het Forum-opstel luidt zijn oordeel over Verschaeve als volgt: ‘Het is niet noodig een dichter als Verschaeve te kleineeren. Hij lijkt mij een romanticus van hooge vlucht, gehandicapt door zijn gemis aan taalgevoel; een breedademig dramaturg, door onmacht tot beheersching steeds twee tonen te hoog sprekend. De ontleding van zijn essays door Dirk Vansina toont aan dat hij een zeer conventioneele, half philosophische, half mystieke theorie voorstaat in zeer sibyllijnsche formulen. (sic) In zijn Uren Bewondering zijn sterke bladzijden te vinden die iets meer den naam meesterlijk verdragen. Voor de Vlamingen in hun strijd om recht is hij bovendien een zeldzaam onkrenkbaar figuur tusschen een bende arrangeurs’.

De lezers kunnen hier de kunst bewonderen waarmede Walschap het levenswerk van Verschaeve reduceert tot enkele prozabladzijden. Het is waar dat hij inzet met de verklaring dat: ‘het niet noodig is een

[p. 63]

dichter als Verschaeve te kleineeren...’ Voor zijn fijne, schrandere, levensechte, scherpzinnige gevoeligheid is Verschaeve immers klein genoeg.

Walschap dweept niet. Walschap kan ‘rustig waardeeren’. Hij pakt uit met zijn nuchterheid, en schijnt niet te beseffen dat zij hem tot inleven onbekwaam maakt. Ik raad hem ten zeerste de lektuur van Schopenhauer aan. Hij zal er, onder meer, in leeren dat men een genie beoordeelen moet naar zijn hoogtepunten, en niet naar zijn inzinkingen, en dat de graad van erkenning door tijdgenooten, een maatstaf geeft voor de beoordeeling dezer tijdgenooten. Hij zal er de karakteristieken van het genie in aangegeven zien, en meteen begrijpen waarom de Verschaevenianen niet aarzelen dit groote woord met betrekking tot Verschaeve te gebruiken. Hij zal er leeren dat een genie een doel nastreeft dat zijn scherpzinnige schranderheid niet eens zien kan; dat een hoofdkenmerk van het genie is: ‘im einzelnen stets das Algemeine zu sehen’ waartoe hij totaal onbekwaam is, en de verklaring vinden waarom: ‘kein nüchtemer Mensch ein Genie sein kann’.

Nog een paar terechtzettingen alvorens te eindigen. ‘Het Verschaevenianisme heeft gevolgen voor onze auteurs; het bepaalt den kijk van Vansina op onze letterkunde en kunst’. Verschooning. Hiermede heeft het Verschaevenianisme als zoodanig geen uitstaans. Wel het bewustzijn van het wezenlijk onderscheid tusschen kultuur en civilisatie. Zooals Prof. de Bruyne het zoo pas in Elckerlyc schrijft, heeft men daar in Duitschland sinds jaren nadruk op gelegd. Walschap's verwondering naar aanleiding van sommige mijner uitlatingen pleit niet voor de schranderheid van den kritikus. Als Spengler vaststelt dat kultuur uiteraard religieus is, spreekt Prof. de Bruyne van ‘geniale intuïtie’, en als ik het Spengler nazeg vindt Walschap dit ‘een verstommende conclusie’. Het is maar jammer dat die verstomming zich niet letterlijk heeft voorgedaan. Dan hoefden wij ons nu niet af te vragen of Spengler en de Bruyne ook al met een beperkte gevoeligheid zijn belast, want Walschap zelf mogen wij hier toch niet van verdenken. In zijn rekwisitorium beweert hij ook dat de twee eerste bladzijden van mijn boek de grondbeginselen van het Verschaevenianisme aangeven. Bedoelde bladzijden geven de grondbeginselen aan van een wetenschap die ik hier niet vernoemen zal maar die een normaal ontwikkeld mensch op eerste zicht zal aanwijzen. Er is dus blijkbaar nog veel ‘in hemel en aarde’ waarvan het kritisch proza van Gerard Walschap ‘geen ver vermoeden bevat’. Het bevat in elk geval meer dwaasheden dan wij, van een zoo bazig man, ooit hadden durven vermoeden.