Volk. Jaargang 1

[p. 43]

Anton van de Velde: Tumulten
Fragment uit den roman ‘Het hart vecht’.

Nota: Marie, de vrouw waarvan hier 'n tragisch levensmoment wordt weergegeven, is destijds verprost geweest door 'n ‘engeltjesmaakster’. Geleidelijk is Marie physisch en moreel bergaf gegaan tot in volledige alliënatie...

Vooravond van Kerstmis. Er zit niet de minste romantiek in de lucht, want het heeft den ganschen dag gemotregend. De straten zijn pap en water: 't Decemberdekor voor veel ellende in de achterhoeken van de stad. Jon pletst door 't Waaigat. Ineens flapt 'n hoed vóór z'n voeten en scheert de modder in als 'n discus. Jon loopt er achter, krijgt 'm te pakken. 't Is 'n pastoorshoed. Danke wel, vriend. Tiens, de pastoor van z'n parochie. Ha - gij zijt, geloof ik, meneer Gerrits? Wel-e dat treft. Ik ben juist op bezoek geweest bij-e-hoe heeten ze ook weer - bij Nand Stultjes, of eigenlijk bij z'n sloor van 'n vrouw, want hij was niet thuis. O, zegt Jon, bij Marie, ja, en? Triestig, he, man, triestig. D'r zal weinig aan te doen zijn. 'k Zal er eens goed voor bidden. De pastoor doet twee stappen, draait zich om: Kom eens wat klappen? Misschien na Kerstmis? Liefst rond 'n uur of acht... Jon heeft alleen geknikt. 't Waaigat is geen oord voor conversatie, zeker niet op 'n Decemberavond. Verder gaat hij naar de Robbengang, naar Marie.

Wel, kind, bezoek gehad van den pastoor? Geen antwoord. 't Is ijskoud op haar kamer. In 't kacheltje vonkt, nauw merkbaar, 'n stuk houtskool. Jon bekijk even die zwijgende vrouw in den zetel. Ze is weggedoken in 'n deken; alleen 't geelwitte gelaat schemert uit den grauwkatoenen lap. De gaspit fluit ononderbroken; de vlam floept op en neer. Jon weet niet hoe en wat te zeggen. Hij zal eerst voor vuur zorgen. In 'n kist ligt nog wat schafeling; die steekt hij de kachel in. Kolen? Zijn er nog kolen, Marie? Geen antwoord. Hij loopt naar beneden; zoekt in de donkere gang naar 'n deur om het volk van 't gelijkvloers te vinden. Nee, dàt is de W.C... Hier, de kelder. Hier dan? Plots spoelt licht over hem. 'n Keuken en 'n ouwe vent, zoo'n soort afgemonsterde schipper. 'r Bromt iets uit die keel: Wa-wünschen sie? Zijn 'r geen kolen te krijgen, vraagt Jon. Ko-olen? Habe selbst keen zak meer. Türe dicht, verdammt! Hij staat krakend recht. Du nimmst mir alle Wärme draus! 'k Zal ze goed betalen, riskeert Jon, en meteen staat hij binnen en houdt

[p. 44]

ruggelings de deur toe. 't Haf-en-half-taaltje wordt zachter gevooisd. Was gebst für eenen emmer? Hoeveel moet ge hebben? Fier frank, krast de schipper. 't Is schandalig, maar nood breekt wet. Jon kan terug naar boven met 'n emmer gaskool.

't Kacheltje gloeit spoedig. De vrouw zit nog steeds wezenloos vóór zich uit te staren. Nu heeft ze haar hoofd wat zijwaarts gewend, naar de warmte, 'n bevroren ding dat smeltend wegzinkt en van vorm verandert. Marie, zegt Jon stil, heb je niets noodig? Zij kijkt hem niet aan, zucht diep. Geen lust om iets te eten? Geen antwoord. Waar is...? Hij stokt; 't is beter dat hij niet naar Nand vraagt. Jon ziet besluiteloos op haar neer. Wat kan hij hier doen?

Tegen den muur hangen 'n paar portretjes. Hij haakt er één van los. 't Is 'n communikantje. Misschien 'n kind uit de buurt? Krulletjes, wit vool, de gewone palatie en de gecommandeerde lach, jammer, maar 't is 'n mooi kind, 'n volksjong van 't ongerepte ras der sinjoren. Jon moet glimlachen tegen dat kind. Ineens kraakt de zetel en in dezelfde seconde voelt hij zich vastgegrepen aan beide armen, rukt zich los, wijkt meteen achteruit, maar op slag zitten z'n armen weer in 'n schroef. Hij kijkt gehallucineerd in twee borende, stekende, bloeddooraderde oogen: Marie! Wat is 'r, wat heb je? Hij wringt om z'n armen uit die greep te krijgen, maar de vrouwenvingers zijn krampachtig in z'n vleesch gedrongen. Marie!... twee, vijf, tien seconden geen woord. Alleen vlak bij z'n gezicht 'n jagende adem, en die borende, verstarde oogen. Uit de vrouwenkeel - die mond komt steeds dichter - jankt opeens hevig, onklaar, gesaccadeerd: Ik-moet-'n-kind-hebben. Jon wringt weer, nutteloos. Nog dichter die mond en die oogen. Ik moet 'n kind hebben! Nu voelt hij huiverend Marie's lijf tegen hem aangedrongen, en in 'n valschgillenden jodel: Ik moet 'n kind hebben! Marie! Hij staat ruggelings tegen den muur aan. Onder z'n voeten trapt hij glas stuk - 't communikantje - en hij schoort al z'n spierkracht in 'n desperaat verweer. De vrouw heeft z'n armen gelost, maar 'r handen bliksemen rond z'n hals. Ik moet - gij moet mij 'n kind geven! 'n Kind! 'n Kind! Zij huilt als 'n gemarteld dier, huilt steeds luider, razender: 'n Kind! en knijpt haar vingeren bij elke sylbe driftig dieper in Jon's nekvleesch. Dan kraakt de deur open en - Höllverdammter Hexe! - de schipper pakt de vrouw bij 'r schouders en zwiert ze vloekend terug den zetel in, waar ze kreunend en kwijlend ineenschrompelt.

Nah! spuwt de vent, das war ein Hupla-foxtrott, was? 's Ist joet das du keen knochen gebrokken hast. Das weib im krankenhaus schliessen, sonst wird de janze sache schlemiel! Sie lärmt alltäglich wie 'ne teufelin!

[p. 45]

Hij hinkt naar de deur. Jon is intusschen wat op verhaal gekomen. Wie kan 'r 't gasthuis verwittigen? Wer? Die polizei! Nee, Jon, dat gaat niet, dat gaat niet. 'r Moet iemand naar 't gasthuis loopen, iemand uit de buurt. Ausgeschlossen, bast de ouwe, 'ch bin aufgefreten von de jicht. Blijf gij dan even hier ('n fooi als argument) dan ga 'k zelf ergens telefoneeren.

't Gasthuis antwoordt: Dat gaat niet, meneer. Ge krijgt ze hier niet binnen zonder 'n briefken van 'n doktoor. Jon zoekt naar 'n zenuw-specialist. Hier: Timmers, Koningslei. Die is niet thuis. 'n Andere: Allo, doctor van Laer? Weg voor 'n consultatie. 'n Derde: Doctor Kraliks? Eindelijk. Kan u 's gauw naar den Robbengang komen? 'n Dringend geval. Nummer 37 in de Robbengang. Wat het is? Ik denk, doctor... - Jon aarzelt, slikt - ik weet niet; komt u zelf gauw zien?

Kraliks heeft, na onderzoek, 'n papiertje aan Jon gegeven. Ze kan naar 't Happertsgesticht. Jon leest: Dementia praecox. Dat ‘dementia’ knakt z'n gemoed.

Wanneer Marie tusschen de twee gasthuismannen de trap wordt afgeleid, heeft ze weer datzelfde doode masker, die doode oogen. De crisis is voorbij, maar diep binnen-in... Jon bijt op z'n tanden. Eer hij beneden is, rijdt de auto weg. Marie zal niet meer keeren.

Klokken galmen door den natten avond. Biechtavond, denkt Jon, want morgen is 't Kerstmis, maar z'n zenuwen zijn óp, en hij loopt 'n paar kerken koud en dwaas voorbij. In z'n nek knaagt nog de pijn na van 'n krankzinnige greep, en die pijn jaagt hem voort totdat hij uitgeput op de Wolvest belandt en zich, met schoenen en al, op 't bed laat vallen, stom voor de vragen van Greet en stom voor haar niet begrijpenden angst.

's Anderdaags om zes uur - Greet was naar de nachtmis gegaan; ze moeten malkaar aflossen - gaat Jon, diep in den kraag van z'n jas gedoken, naar de Paterskerk van de Vischmarkt. 't Is er stampvol. 'n Klamme lucht maakt de kerk ongezellig, maar de kaarsentuilen en de wierook geven rap hun warmte aan wie er om vraagt. En Jon vrààgt warmte. 't Adeste en 't ‘Minuit, chrétiens’ (waarom dié zeur alweer) gaan over hem heen. Dat koortje daarboven is vol goeien wil - natuurlijk - maar de Vischmarkt levert geen speciale koralen..., en dat orgel is zoo rheumatiek. De Suisse heeft 'n rooien neus (zijn er ook die er géén hebben?) en hij ruikt naar kamfer en ouwe klare. En die stoeltjeszetster... Waarom denkt hij nu aan dikke Net? Zou er ook 'n populaire hemel zijn voor dat soort vrouwen die óf geen man konden krijgen, óf er door geranseld werden vroeg ende spâ? 'n Hemel gelijk het volks-

[p. 46]

bal met de kermis in Augustus. 'n Hemel vol koperen centen en zilverpapier en tembers (voor de missies) en met 'n grooten hof vol porei, zonnebloemen en ajuin en zónder waschgoed? 'n Hemel voor de eenvoudigen van geest... Jon buigt dieper over z'n stoel. Heel zacht, zoo zacht als 'n gebed, denkt hij: Marie zal ook in dien hemel komen. En dat maakt hem meteen zóó rustig dat de Paterskerk een goudglanzend refugium gaat worden, en 't volksken van de Vischmarkt (zij konden evengoed van Betlehem zijn) is ineens zooveel schooner en blinkt bijna als 'n choor van nederige heiligen die, pas officieel benoemd, nog kontent zijn met de achterste rij...

Na de eerste der drie missen gaat 'n gedeelte van 't volk naar huis. Jon profiteert er van om naar één der zijkapellen te verhuizen en daar 'n rustigen hoek te bezetten, vlak bij 't outer van sint Antonius die nog even z'n kop boven de kribbe uitsteekt. Hier is 't veilig, Jon. De plaasteren personages van dien stal zijn gruwelijk - 'r Zijn ketters voor minder zaaks verbrand! - maar dan ziet hij naast zich 'n hoedje bibberen en twee knokkelhandjes 'n paternoster afjagen, en 'n paar ouwe oogen - die van matantje zaliger - zóó gespannen-devoot naar dat gipsen Jesukind kijken ('t heeft niks dan 'n hempje aan, maar met 'n gouden boordeken) en dan wil Jon óók wel gelooven in de goede bedoeling van den mannekensmaker. Michel Angelo zou te pompeus geweest zijn.

Ach Heer, denkt Jon bij 't slot van de derde mis, 'k heb niet erg veel gebeden, maar uw kerstmorgen heeft me den vrede meegegeven voor m'n eigen stal.

Greet heeft intusschen 't familiale kribbeken klaar gezet met 'n boomje vol wollen pluis en met kaarsjes boven en onder. Peerken is onverdroten in bewondering voor dien zwarten koning dààr die staat 'r acht dagen te vroeg bij) en voor den vierden keer heeft z'n knuistje dievelings den oosterling dwars door het takwerk van de kribbe geschaveeld. Met z'n trofee loopt Peer naar 'n kamerhoek en likt daar verscholen den zwarten snoet van Melchioor. Denkt hij dat 't carafa is, of is 't 'n soort kattige adoratie, wie zal 't verdietschen? Greet zet den koning terug op z'n plaats. Pas op, jongen, ik hoor vader thuiskomen!

En als Jon binnen is en voorzien van z'n pantoffels, kan de ster ook boven hùn dak blijven stilstaan. Het kwartet der Gerritsen zingt liedekens van vertrouwen, maar voor Greet is 't nog maar pas annunciatie geweest en haar derde Betlehem ligt noch acht maanden ver.

Jon, jongen, wat moeten we dànken voor al dat geluk!

Ja, zegt Jon, ja, Greetlief, jazeker... Doch over die ellende van Marie heeft hij nog geen woord gerept, en dat overschaduwt z'n kerstvreugde.