De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 20

[p. 421]

Boekbeoordeeling.

Kinderlooze moeder. Een Verhaal door Alph. Van Neste. Ieperen, drukkerij Karel De Weerdt, Rijselstraat, 59. 1890.

De vriendenkring was gevormd ten huize der gastvrije W^e Verstraeten. ‘Er heerschte echter dien avond, zegt de schrijver, een koele en koortsachtige geest over de vergadering.’ Dank aan een ongeval, door eene onhandige meid veroorzaakt, komt het gesprek van lieverlede op het hoofdstuk Dienstmeiden. ‘Ten bewijze dat er ook goede dienstmeiden zijn, die hunne meesters dienen met zelfverloochening en innige verkleefdheid, dat er zelfs - en nog veel - gevonden worden, die het slachtoffer hunner meesters worden’ vertelt een der aanwezigen de levensgeschiedenis van een arm buitenmeisje. Dat verhaal geeft den schrijver ons te lezen in ‘Kinderlooze Moeder.’

Ik wil rechtuit bekennen, dat ik bij de lezing heel weinig smaak vond in het inleidingshoofdstuk van het werk. Die gemaaktheid in de samenspraken, die bevende meid, die vallende koffiekopjes; die opstuivende mevrouw; die waggelende glazen (in vervanging van de gebroken kopjes) boezemden mij weinig belang in. Het werk ten einde gelezen, begreep ik maar niet, waarom de schrijver dat hoofdstuk er bijgevoegd had: daar het enkel bijdraagt om het verhaal onwaarschijnlijk, onwelvoegelijk te maken, en de zedelijke strekking, die er in besloten is, te verminderen.

Ik zegde onwaarschijnlijk omdat het niet aan te nemen is, dat een zoo uitgebreid verhaal als Kinderlooze Moeder op een enkel avondpartijtje verteld zou kunnen worden, in den vorm, dien de schrijver er aan gegeven heeft. Onwaarschijnlijk, omdat de schrijver zelf vergeten heeft, in welken aard hij ons den levensloop der ongelukkige Sophie opdisschen wilde. De verteller verdwijnt in sommige hoofdstukken, waar de schrijver zijne plaats bereidwillig inneemt. Onwaarschijnlijk, omdat, wanneer men aanneemt, dat zoo een verhaal in eenen vriendenkring wordt voorgedragen, er toch licht door een der aanwezigen al eens eene opmerking zou gemaakt worden, dat er toch wel ergens eene onderbreking zou hebben plaats gehad, die den geest wat ontspant, die eene kortstondige afleiding bezorgt en met des te meer nieuwsgierigheid naar 't vervolg reikhalzen doet.

Onwelvoeglijk; omdat het verhaal gedaan wordt in de tegenwoordigheid der twintigjarige, aanbiddelijke Leona, de dochter des huizes. Had de verteller dan geen begrip van het midden, waarin hij zich bevond? Was er dan nie-

[p. 422]

mand onder de aanwezigen, die hem tot het gevoel der kieschheid kon terugroepen? Hoe moet Leona heel dat hoofdstuk, waar er spraak is van het ‘Instituut van Doctor Hamerke’ aanhoord hebben? Neen! neen! neen! Hare waardigheid van eerbare dochter moet zich daartegen verzet hebben. Opbruischend is zij rechtgesprongen en heeft den onbeschaamden verteller den mond gestopt.......

O, thans begrijp ik waarom ‘er een koele koortsachtige geest over de vergadering heerschte’ Een onbestemd voorgevoel, dat er iets akeligs op handen was, beving de aanwezigen. Dat voorgevoel had zich niet bedrogen.

Dank aan dat eerste hoofdstuk wordt het eenige doel van het verhaal te bewijzen, dat er goede dienstmeiden zijn, die wel eens het slachtoffer hunner meesters worden. - 't Is waarheid, maar niet hoog van vlucht. De schrijver schat zijn werk te gering. Er ligt drommels heel wat meer in zijn verhaal besloten.

Sophie, de heldinne, is een figuur, die de innigste belangstelling, het teederst medelijden inboezemt. Noem ze geen gevallen meisje. Noem niet - gelijk de schrijver - hem, die hare onschuld stool, haar verleider. Neen, spuw hem het woord, eerlooze doemniswaardige verkrachter in het laffe wezen! Ei! wat een akelig schepsel!

Ja, Lezer ook u zal verontwaardiging, 't voorhoofd doen kleuren; ook u zal het bloed onstuimig door de aderen vlieten, en als ge 't monster later onder den weekenden arm van Jan steendood ziet nederploffen, zal onwillekeurig 't gedacht bij u opwellen: vreeselijk! ijselijk! maar... verdiend.

Veel sombers biedt het werk u aan! Waarin onze toch Vlaamsche gewesten zijn Instituten als die van Doctor Hamerke mogelijk? Is het geen akelig voortbrengsel uit de Parijsche achterbuurten op onzen bodem overgeplant? O voor de eer van ons geliefd Vlaanderen late de schrijver ons de begoocheling, dat zulk instituut enkel in zijne verbeelding is ontkiemd na 't lezen van een monsterachtig Fransch drama!

Zou ook Zola zijnen invloed op onzen schrijver hebben uitgeoefend? Zou dan toch de toekonstige letterkunde niet langer de eeredienst zijn van het schoone? Zou men ze niet langer meer mogen verpersoonlijken in de reine maagd die onder den glans derzon in gulden luister straalt. Of zou men ze voortaan moeten afbeelden in vorm van een afzichtelijk zwijn, wroetend in modder en vuil!

Stellig ‘Kinderlooze Moeder’ is een werk dat denken doet.

Het legt getuigenis af van eene ernstige poging op letterkundig gebiedt. Kunnen wij den schrijver in den vorm, dien hij aan zijn werk gaf, niet goedkeuren; vinden wij sommige figuren te somber; sommige tooneelen te akelig:

[p. 423]

wij brengen hulde aan het edelmoedig streven, dat zich in het werk veropenbaart. Hij, die niet ikzuchtig is, maar die de maatschappelijke kwalen rondom zich gadeslaat, zal ‘Kinderlooze Moeder’ met vrudht lezen.

Taal en stijl zijn beter verzorgd dan in Verhalen en Novellen waarover wij voor eenige maanden spraken; ofschoon ons de eerste bladzijde van het werk nog een staaltje aanbiedt van die lange volzinnen, waar we toen ook een woord van repten.

Met voldoening zagen wij, dat de schijver in den heer Paul Gillon eenen aanmoediger gevonden heeft, die hem met raad en daad hulp verleent. De taak van Vlaamsche schrijver is zoo weinig opbeurend, zoo weinig bemoedigend, dat men het hart, den geest en de wilskracht van eenen apostel moet hebben, on niet onder de taak te bezwijken.

E. Van Langenhoven.

Jaarboek van het kunstgenootschap ‘De Kerels’ te Roeselare. 1890. Boekdrukkerij. J. Du Buisson-Clais.

Uit het algemeen verslag over de werkzaamheden der ‘Kerels’ dat wij in het jaarboek te lezen krijgen, blijkt: dat dit letterkundig genootschap uit 23 leden bestaat, die op 109 zittingen, 63 spraakoefeningen deden en die 96 werken van eigen vinding voordroegen - een tiental uitgaven in de wereld zonden - verscheidene leesten gaven, zelfs prijskampen van zang en tooneelkunde - die bij passende gelegenheden herinneringsdiploma's op perkament uitreikten - samen nuttige en aangename uitstapjes deden en zelfs eene boekerij wisten te stichten, die reeds 183 werken telt. Welgemeend is dan ook den lof, dien wij den wakkeren ‘Kerels’ om hunne vlijt toezwaaien in de hoop, dat zij daarin mogen volharden. Stellig kunnen zij aan vele letterkundige kringen tot voorbeeld gesteld worden.

In proza ontmoeten wij eerstens een tooneelspel Sergeant Bruno, door G. Callebert-Reynaert en Julius Rabau. Het is goed geschreven, bevat treffende toestanden en zal - ons dunkens - met bijval vertoond worden. De rol van Vitaal den boerenknecht, is echter wat met het haar getrokken.

2^e Een heel merkweerdig artikel over de Graveerkunst en hare verschillende werkwijzen door G. Vallaeys.

3^e Eene studie over het vroegere Rechtswegen van Roeselare, dat zeer leesweerdig is, door P.J. Maas.

[p. 424]

4^e Eene levensschets over Pieter de Ryckere (18^e eeuw) volksdichter en Gildebroeder der Rhetorika te Roeselare door Van den Berghe Loontjens.

5^e Een wetenschappelijk artikel over de Boring van eenen Artesischen put te Roeselare, door L. Coutrain.

Men ziet dat de Kerels zich vooral met de behandeling van ernstige onderwerpen onledig houden. Het verwonderde ons zeer in het jaarboek geene novelle of iets in dien aard aan te treffen.

De poëzie werd geleverd door P.J. Maas, Vermeulen, Denijs en Fernand Rodenbach, waarschijnlijk de broeder van den zoo betreurden Aalbrecht.

Maas gaf ons als oorspronkelijk het lied der Kerels en Nicolaas Zannekin, twee stukken, die van bezieling, van gloeiende liefde voor taal on land getuigen.

Hij vertaalde mede de heerlijke ballade van Schiller ‘Der Taucher’ en gelukte daarin op eene wijze die verdient geprezen te worden. - Zou het niet een onzer ‘declamators’ aandurven, dit prachtige dichtstuk op een der aanstaande winterfeesten voor te dragen?

Rodenbach behandelt weemoedige onderwerpen als ‘het Kindeken op het graf’ en de ballade: Dood... dood... dood...!

De versmaat, waarin dichter Vermeulen zijne ‘Kerels’ uitvoerde kwam ons minder gepast voor.

‘De Kerels

Zijn perels

Van Vlaanderens kroon.

Gezellen

die snellen

Waar smaad geldt of hoon.’

Het herboren Vlaamsche volk van P.P. Denijs is een goed vaderlandsch dichtstuk, keurig van taal, verheven van opvatting en kloek van vorm.

Ziedaar de eerste lettervrucht der Kerels vol frisch levenssap. Geven zij er ons nog meerdere te genieten!

E. Van Langenhoven.