De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 18

Ongeboekte Antwerpsche Woorden en Spreekwijzen
verzameld en toegelicht door J.J. Hellemans.

Aanteenen, teende aan, aangeteend. - Teenen aanzagen, namelijk aan de dakkepers, om deze op de muurplaat vast te nagelen. (Zie muurplaat Sch. Bijv. Idiot.).

Afsteker, den. - Zeer lang vleeschhouwersmes waarmede de ribstukken worden afgestoken of doorgesneden. Daar het kraakbeen soms zeer hard is, kan men dit met een gewoon mes niet doorsnijden. Gebruikt men de zaag, dan is de snede eenigszins verhakkeld, met den afsteker snijdt men geheel gaaf.

Angel, den. - draaier. De angels eener handkraan of eener handwindas zijn zoo gesteld, dat de eene boven is, wanneer de andere omneêr staat. Zonder deze schikking zouden die werktuigen voor zware lasten niet te gebruiken zijn.

Blaf - vlak. Hij kreeg eenen slag blaf op zijne ster. Z. Kil. en Meyer.

Blet, de. - Platte ijzeren strook met ingedrilde gaatjes, die men gebruikt om timmerwerk te verbinden of te versterken. Sijn. plaat. Eene plaat kan vierkant zijn, eene blet is altoos

[p. 197]

lang en smal. Blet is eigenlijk een bijv. nw. en heeft de zelfde beteekenis als plat. Blet, plat, plaat zijn verwant aan pletten. Bletten, is bij de visschers het bovendeel der vischhaken afplatten, om er de lijnen aan te hechten. verkw. Bletje. Samenstell. Kassijblet, trekblet. (z.d. ww.).

Buildrager, buideldrager, den. - Zakkendrager. Kil. heeft buydel-draegher, saccarius, fr. portefaix.

Darmscheede. scheede, schee, de. - Het vet, de omkleeding der darmen. Kramers heeft darmscheil, darmscheel; verlengsel van 't buikvlies, dat de dunne darmen tusschen zijne platen insluit; fr. Mésentère. Onze beenhouwers zeggen kortweg schee en scheevet voor scheelvet of darmvet. Het scheevet is zeer gesmijdig. Kil. geeft darm-scheydsel, Mesenterium. Dat scheede, schee tot scheiden te brengen is, bewijst ons scheeden en scheeën voor scheiden. Neders. scheden.

Deurpad, de. - Schootplaat, de biet (z.d.w.) waar in de schoot van het slot eener deur schiet. Kil. heeft padde van 't slot - holte waarin de lip springt.

Eechenis, de. - lies, plaats bij de schaamdeelen. Het paard gaf hem een en slag in de eechenis, zoo dat hij neêr viel. (Z. Eechenis bij Oudemans.) Van menschen zeggen wij eechenissen, van dieren liezen.

Finkelen, finkelde, gefinkeld. - Begeerig beloeren, branden van verlangen om iets te bezitten. Doe het maar achter het slot, want hij finkelt er op.

Fits, de. Hengsel voor ramen, deuren enz. dat ingestoken wordt. De scharnier, hier leê, lede, staat integendeel boven op. Wanneer de fits aan den knoop eenig versiersel vertoont, is ze eene fitse-vaas. Fits is een bastw. van het fr. fiche.

Goolijzer, het. - IJzer voor dakvensterroeden gebruikt, waarvan de vleugels, tot steun van het glas, van eene gool of geul voorzien zijn, zoodat het water, welk tusschen de stopverf zoo kunnen doorzijpen, in de gool terecht komt en langs dien weg in de goot valt.

Kalkschuur, de. - Het pakhuis van eenen kleinhandelaar in bouwstoffen, waar kalk gebluscht wordt.

Kassijblet, de. - Eene blet (z.d.w.) waarvan de twee einden haak om gezet zijn. Het eene einde wordt aan de kassijing (z.d.w.) genageld, het andere wordt ingemetseld. Bij middel der kassijbletten zet men de kassijing vast.

Kassijing, de. - De stijlen en bovendorpel waarin eene

[p. 198]

eene deur draait. Met den onderdorpel vormt het geheel eene raam. Kiliaan heeft kassijne - raamwerk van vensters en deuren. Het Antwerpsch woord bewijst dat de n in kassijne ingevoegd is. Kassijn is mogelijk een meervoudsvorm als enkelvoudig gebruikt, zooals teen voortee, schoen voor schoe. Kassij, k - ch, ij - ii, van het fr. châssis. Kazijn, kozijn ontstonden waarschijnlijk door volksetymologie. Van kassij hebben wij nog kassijblet. (z.d.w.)

Koord, in de koord, - in omvang. Die boom is zes voet in de koord.

Licht, de. - De band die over den zadel loopt en waarin de berries van een rijtuig rusten.

Loketlood, het. - Noklood, pletlood, bandlood, gebruikt aan de leiendaken, dakvensters, enz. van het fr. noquet, dat op zijne beurt van ons nok afgeleid is.

Paalplank, de. - Damplank, plank die gebruikt wordt bij het graven, om het inkalven te beletten. (Z. inkalven Sch. Bijv. Idiot.). De paalplanken worden langs de wanden der geul of van den put gesteld en met houten geschoord. Van paalplank kwam het Fr. palplanche.

Peperbol, den. - Peperkorrel. In Vlaanderen peperbezie.

Peperkoren, de. - Bruine vlek op de huid. Kil. heeft peperkoren, granum piperis. Waarschijnlijk werd deze vlek aldus genaamd naar hare gelijkenis met eenen peperkorrel. (Z. peperkoor. Schuur. Idiot.).

Pik, de. - Een werktuig door de kasseiers gebruikt om de kasseien te lichten, bij het herstellen der wegenis.

Rasp, de. - Grove houtvijl. Men zegt raps voor rasp als heps voor hesp, geps voor gesp enz.

Schalkbaas, den. - Heibaas. De heistelling noemt men ook schalk, van hier schalkbaas, die gebiedt bij het heien. De schalkbaas is tevens trosslager (die met eene tros of dikke koord, het inheien der palen bestiert) en voorzanger. De schalkbaas beveelt:

Een, twee, drij;

Ieder aan ze koordeken.

Een, twee, drij;

Haal op de hei.

en dan gaat het:

Laatst kwam ik bij Peer den boer,

Boum!

...........

.....

of:

[p. 199]

 

Me zuster is in 't wit gekleed,

 

Hoera!

 

...........

 

.....

Bij elken uitroep valt de zware hei op den paal neder. Zonder voorzanger zou men niet kunnen werken, daar het optrekken der hei op maat moet geschieden. De hei of heiblok noemt men hier ook varken, bij Kil. ram en heien is bij de Eng. to ram. Hier schalken.

Schieter, den. - Schoot van een slot. fr. pêne.

Schoot, den. - Het voorste deel van den vloer eener kar buiten den bak, waarop de voerman staat of zit.

Schrode, schrooi, de. - snijbeitel, splijtwig. Smidswerktuig, dat men op het aanbeeld zet en waarmede het gloeiend ijzer wordt gespleten en doorgeslagen.

Slabber, den. - Slabbe fr. Bavette.

Slabberaar, den. - Iemand die slabbert, Eng. slabberer.

Sling, de. - Leng, strop om goederen te laden en te lossen. Nog dagelijks gebruikt in kettingsling en oliesling, (oliesling, sling om vaten palmolie optehalen.) Sommige zeggen sleng, maar sling is juister daar het woord verwant is aan slingen, slingeren. Leng is een verloopen vorm van sling. Eng. sling. Hd. schlinge. Van sling kwam het Fr. élingue

Slissen, sliste, geslist. - Effenen, gelijk maken. Na den winter worden onze wandelwegen geslist. bij Kil. slissen, slichten - complanare.

Steken, stak, gestoken. - Metselen, in de uitdrukkingen: Een welfsel steken, een boog steken, eene schelp steken.

Stulp, de. - De riem die onder den buik van een lastdier doorloopt en de twee berries verbindt. De stulp zit aan de licht vast. (z. licht).

Tits, den. - Stoot. De koe gaf hem eenen tits met de horens. Kil. heeft tets, tetse, tats, tatse. - slag.

Trekblet, de. - Trekband, fr. tirant. Lange blet, die naar de noodwendigheid van het werk gesmeed wordt. (z. blet).

Trommel, de. - De as eener kraan waarop de ketting windt.

Verstek, het. - Verband van lijstwerk, waar twee stukken eenen hoek vormen.

Verstekbak, den. - De bak waarde latten, stijlen, dwarsstukken enz. schuins in afgezaagd worden, om het verstek te maken.

[p. 200]

Verstekblok, den. - De blok waar de schuins afgezaagde stukken worden op glad geschaafd.

Verstekhaak, den. - De haak van 45^o waarmede de versteklijn wordt afgeteekend.

Verstekken, verstekte, verstekt. - De stukken van een lijstwerk in verband brengen.

Verstekking, de. - De daad van het verstekken.

Vingerhoed, den. - Klein glas. Zoo, hebt gij uw glas al leeg? 't was geen glas, 't was maar eenen vingerhoed. Door vingerhoed wordt hier niet gewezen op het werktuig eener naaister, maar wel op de oude kleine inhoudsmaat. 1 vingerhoed - 1/10 maatje of glas - 1/100 kan of 1 kub. centilit.

Voetdeel, het. - De plank die onder op de kepers van een pannendak genageld wordt. Boordsel, muurplaat en voetdeel vormen met de kopstukken, het timmerwerk eener dakgoot.

Waag, de. - Eene oude gewichtsmaat (k^o 68), nog ingebruik in den steenkolenhandel, doch enkel voor stukkolen. Breng mij twintig waag kolen. De Noordsche waag (1 vog - k^o 17.98) kent men hier ook. Ik bestelde zes reppen stokvisch, van.... stuks in de waag.

Werzel, den. - De plaats in het hout waar de draad dooreen werzelt of dooreenloopt. Die planken kunnen niet dienen ze zijn vol werzels (zie werzelen Sch. Idiot.)

Wins, de. - Windas, van het Engl. winch. Samenstellingen: handwins, stoomwins, winsplank.