De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 18

Ongeboekte Antwerpsche Woorden en Spreekwijzen
verzameld en toegelicht door J.J. Hellemans.

Aanzetten, zette aan, aangezet. - schuld aanzetten, afhalen. In eenen winkel waren ophalen en niet betalen. Vooral gebruikt in de uitdrukkingen: Een steertje aanzetten; een hanne aanzetten.

Vroeger werd, b.v. het brood, bij een bakker opgehaald, op een kerfstok aangeteekend; soms ook werd het zoo als het nog wel, in enkele herbergen aan onze dokken met de verbruikte borrels geschiedt - op eene lei, door dwarsstreepjes aan eene lijn, aangeschreven. Wanneer de stok vol kerven was, of de lijn vol streepjes stond, geleek dit wel aan eenen staart. Voldeed de schuldenaar niet, dan was de verkooper wel degelijk een staartje aangezet, en zoo de kerfstok of lijn zeer lang was, noemde men het een hanne, d.i. een staart zoo groot als een ekster, van aan den kop tot aan het einde van den langen staart.

Achternaam, den - Geslachtsnaam, in tegenstelling van den voornaam of persoonsnaam.

Afbinder, den. - Een ram door afbinding gelubd. Een hamel daarentegen is een gesneden ram.

Afbrooien, brooide af, afgebrooid. - Met brood zuiver maken. Hij heeft zijne teekening nog niet afgebrooid.

Afsnijder, den. - Een vleeschhouwer die nuchtere kalveren afsnijdt, d.i. slacht en ontbeent. Dit vleesch dient voor worsten en gehakt, en wordt door den afsnijder in het groot uitgeleverd.

Albade, de. - Van het fr. aubade. Eene albade geven. d.i. des avonds muziek voor iemands huis maken. Meer gebruikt dan serenade. Eene blekken albade geeft het geringe volk wel eens, om met iemand te gekscheren. De speeltuigen zijn dan blikken potten en pannen. De djingel - een paar blikken potdeksels - speelt de hoofdrol.

Arvel, den. - Armvol, fr. brassée. Een arvel hooi.

Baal. - Baarle.

[p. 149]

Baal, de. - Een koffiezak, rijstzak enz. waar koffie, rijst heeft in geweest. Eene baal kan slechts 3/4 zak inhouden.

Bebbel, den. - Mond.

Berg, den. - Berg van Barmartigheid, beleenbank, ook Menonkel en Montepiet (Mont de Piété).

Bergbriefje, het. - Bewijsbriefje, pandbriefje, dat den behoeftigen gegeven wordt, bij het verpanden hunner voorwerpen.

Beu, den - botermelkkalf, een kalf dat met botermelk of karnemelk gevoed is. De vleeschkleur van een beu is mit en wit als van een zoetemelkkalf.

Bieken. - Bueken. z. Ieken.

Boel, Boeltje, den, het. - 1^o Boedel, inboedel. Zijn boeltje is op de Vrijdagmarkt verkocht. 2^o plunje Zonder zijnen boel uit te spelen, sprong hij in het water.

Brakken, brakte, gebrakt. - Aanhoudend dwaas rechts en links loopen als een brak (speurhond). De jongens hebben niet weinig gebrakt.

Brillen, brilde, gebrild. - Met een muntstuk, of een gelijkvormig voorwerp, naar eene schreef werpen. Het tuig, waarmede gebrild wordt, heet brillaard. Jan gij moet nog brillen, hier is de brillaard.

Brod, de. - Eene bremstige geit. Boerke, ik kan uw verken niet koopen, het deugt niet om te slachten, het is eene brod. Bij Kiliaan staat Brodde. Foedus, turpis, sordes.

Broek, de. - De eierstokken van den schelvisch.

Dokken, dokte, gedokt. - In de dok halen. Wij hebben de brik gedokt.

Dom, de. - Naaf van een wiel, waarin de as gaat. De wielen zakten tot aan den dom in het slijk.

Donderpin, de. - Donderwolk.

Duivel, de. - Groote kreng, z. Kreng.

Gelt, de. - Een gesneden vrouwelijk varken. Ook een ongesneden wordt gelt genoemd, zoolang het niet bremstig is; dan heet het eene brod, z.d.w. Kramers geeft geltvarken, doch verklaart het verkeerdelijk door verrat, porc mâle, non châtré (beer). Bij Kiliaan vindt men ghelte, ghelubde seughe. Gelten is, ter voortteling krachteloos maken, van teelkracht berooven en gelte werd door Vondel voor onvruchtbaar gebruikt, z. Oud. Gelten, hd. gelten geilen., Sw. gälla, Den. gilder, Eng. to geld (Webster's Eng. Dict.) A gelding is bij de Engelschen nog een ruin.

Garm, de. - Een schaap dat niet gelammerd heeft.

Ieken. - Eiken in het bekende kinderversje:

Ieken / bieken / berken / hout /
Is er / iemand / wel zoo / stout /
Die mij / heeten / liegen / zal /
Die wil / wedden / voor een / zwaan /
Dat er / twintig / krabbekens / staan /

Kreng, de. - Een sterk wagentje met vier stevige wieltjes

[p. 150]

en voorzien van een handtrekdinel. Het wordt door onze werknatiën gebruikt, bij het laden en lossen der schepen, om zware stukken bij te brengen of tot op de legplaats te voeren. Is de last te groot, dan gebruikt men de dubbele kreng of duivel.

Kweek, den. - Kweekos, eene jonge os die niet gewerkt heeft. Wat felle kweek en slechts twee tanden! fr. bouvillon.

Loopsig. - loopsch, hitsig, van veerzen en koeien.

Meutte, den. - Een zuigkalf. Kil. heeft motte, zeug. Z. Schuermans Idioticon. Nuchtere meutte is een pasgeboren kalf.

Miet, de. - mijt, de kleinste onzer oude koperen munten. Hij bezit geen miet; ook geen duit. Kil. Mijte, oboli villissimi genus vulgo mita.

Oppergeld, het. - opleggeld, wat boven den koopprijs te betalen is, b.v. in openbare koopdagen.

Ootere - Oorderen, dorp bij Antwerpen.

Peurring, de. - Noeschte aan de baksteenen gekapt, bij het metselen van bogen boven vensters, deuren enz.

Pieteman, de. - de gekende visch pieterman (trachinus draco) van daar de geslachtsnamen Pietermans en Peetermans.

Pissebloem, de. - Paardebloem, elders pissebed, fr. pissenlit.

Plaknagel, den. - klein dun nageltje met grooten platten koperen kop, waarmede het teekenpapier op de teekenplank wordt gehecht, fr. punaise.

Reut. - Een ruwe kerel, doch in geen slechten zin. Bij Maerlant in den Wap. Martijn, ruut.

Martijn, du bist een vremde druut;
du sprekes, alse een vriese ruut,
die noch noyt en minde.

d.i. als een ruwe Vries. Kil. Ruyd, Rudis.

Van bovenstaande druut - vriend, hebben wij de geslachtsnamen Druydts en Druyts.

Rieten, riette, geriet. Den zit, den rug van stoelen, banken enz. van dun gekloven Indisch riet vlechten.

Slaper, den. - Een doodgevonden nuchter kalf.

Slechtbescheed, het. - Voddeman, die zouteloozen klap verkoopt of ongerijmdheden uitkraamt.

Slopstee, de. - Slaapstede, logement voor zeelieden.

Spellig. - Loopsig. Zie dat woord.

Stouwerdoor, den. - Stouwersbaas, die het lossen en laden der schepen aanneemt. De stouwerdoor beveelt zijne stouwers alle de balen, kisten, vaten, zakken, spoorstaven, enz. door de natiegasten (kaaiwerkers) aangebracht, behoorlijk in het ruim te bergen en het alles goed te stouwen, doch niet meer dan het noodige stouwhout te gebruiken.

Stouwerdoor is een bastaardwoord uit het Sp. Estivadór, Por. Estivadôr, It. Stivatore, Eng. Stevedore; zooals cargadoor en ons paggader eveneens uit het Sp. cargadór en pagadór zijn. Het in Noord-Nederland gekende Stukadoor,

[p. 151]

leidt Weiland van het It. Stuccatore af, doch ook dit woord schat ik door den Spanjoolaangebracht. De voorgaande e van Estivadór en Estucadór kan voor de afleiding geen bezwaar opleveren, daar zij in de uitspraak gemakkelijk wegviel. Spanje Sp. Espana.

Steektrap, den. - Steegtrap, een rechtopgaande steile trap, meest zonder konkels.

Totskop, den. - Donderpad, de larf van een kikvorsch, ook kikkervischje; fr. têtard.

Trui, de. - Gebreide of geweven lijfrok, die over het hoofd wordt aangetrokken en rond het lijf spant.

Veiling, de. - Velg, een vierde, zesde, achtste, naar gelang den omvang, van den krans van een wagenwiel. De speeken zitten aan de eene zijde in de vellingen, aan de andere in de dom; z. dom.

Vetteke, het. - De milt van een m. schelvisch.

Wulle, de. - Zware vierkante ijzeren hamer, met zeer korten steel, door metsers gebruikt.

(Wordt voortgezet).