De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 17

[p. 371]

Breidel en De Coninc

Redevoering van den heer Coppieters op het Breidelfeest

Mevrouwen, Mijnheeren,

Betaald is de schuld der eeuwen, volbracht is de heilige plicht, die sedert lange, lange tijden woog op het nageslacht en waarvan het verdere verzuimen niet onachtzaamheid, maar schandige ondankbaarheid zou heeten....

Rond de jaren 1300, heerschte in Frankrijk een koning - zijne vleiers noemden hem Philips den Schoone; onze voorvaders schandmerkten hem met den naam van Munteschrooder; - nevens hem, en wellicht over hem, heerschte er eene trotsche, wraakzuchtige vrouw, Johanna van Navarre, de kwade Johanna.

Beiden hadden het voornemen opgevat al de landen eenigszins afhangende van de Fransche kroon in een machtig saamgebonden maar eenvormig en eentonig lichaam te versmelten, aan die landen alle eigenzelvigheid te ontnemen, alle eigen zeden, alle eigene taal, alle eigene vrijheden.

Zoo verviel Normandië, zoo Champagneland, zoo Languedoc en zoo Picardië; en van dan af gingen de zonen van Normandië, van Champagneland, van Languedoc en van Picardië, ten voordeele van den vreemden meester en tegen vijanden die zij niet kenden, hun bloed vergieten en hunne beenderen strooien op al de slagvelden van Europa.

En zoo ook moest het met Vlaanderen verkeeren, moesten onze vrije gemeenten getemd worden en moest onze reeds dan zoo schoone moedertaal - de taal van Jacob van Maerlant - verdwijnen voor de nieuwe sprake, die toen ‘aan den boord der Seine ontstond.’

En des te meer was de hebzucht van het Fransche koningpaar op Vlaanderen gevestigd, dat van die tijden af Vlaanderen rijk en machtig was, en dat er tusschen graaf en volk oneenigheden bestonden, omdat graaf en volk het welvaren des lands op verschillende wijs verstonden en op verschillende wegen betrachtten.

[p. 372]

Reeds was Gwijde Dampierre, na zijne ongelukkige dochter Philippina, in de kerkers van Frankrijk geworpen.

Reeds waren de Munteschrooder en kwade Johanna als overwinnaars en overweldigers Vlaanderen komen bezoeken.

Reeds had de wreede Châtillon met snooder Flotte het bestuur over Brugge genomen; reeds had hij zijn werk begonnen van dwingelandij, van uitplundering en van ontmanning; reeds hoopte hij weldra de helsche taak te zullen voltooien, welke hem zijne nichte - Johanna van Navarre - opgelegd had....

Doch een man bestond er in Brugge, reeds gevorderd van jaren, eenoogig, minderachtig van uitzicht, maar vaderlandsminnend, kloekmoedig, verstandig en bijzonder welsprekend in zijne moedertaal.

Hij had den naam Pieter De Coninc; bijna alleen in den beginne dorst hij de vreemde overmacht tegenkanten, de neerslachtige gemoederen opbeuren en het volk met zijne graven verzoenen.

Later kwam er aan zijne zijde een koene gezel, een onvermoeibare medewerker - Jan Breidel - veel jonger dan hij, groot, sterk, onversaagd, in alles het gezag ondergaande en den raad volgend van zijnen vriend. Te zamen droomden zij de bevrijding van hunne geboortestad, van geheel het Vlaanderland, en te zamen, dwars beproevingen en gevaren, brachten zij hunnen droom tot uitvoering.

In de lente van 1302 werden zij door de Fransche beheerschers gedwongen met het grootste gedeelte der Klauwaarts Brugge te verlaten; zij trokken naar Damme, en daar vormden zij het heilige leger der verlossing, de gelegenheid afspiedende om Brugge te verlossen.

Op eens werd hun bericht, dat Châtillon, in weerwil van zijn gegeven woord, nieuwe legerbenden in Brugge gebracht had; dat hij den volgenden dag de Vlaamschgezinde bevolking zou verpletteren en de stad ter plundering overleveren.

Groot was het gevaar, maar groot was ook hun moed en spoedig hun besluit.

Het verraad zou niet gelukken, het schelmstuk zou niet geschieden.

Te midden van de donkere nacht brengen zij het klauwaartsleger voor Brugge en, toen het zonnelicht verschijnt, staat Pieter De Coninc met zijne mannen vóór de Kruispoort, Jan Breidel met de zijne vóór de Speiepoort.

[p. 373]

Bij hun zicht vallen stads zware deuren open, de grachten worden gevuld en onweerhoudelijk als de baren van de rijzende zee rukken de vaderlanders Brugge binnen en, op het luiden van de morgenklok en onder ‘het machtig sein van een paar Vlaamsche woorden’ randen zij de overweldigers aan, verrassen de verraders, overwinnen de overwinnaars en vernietigen ze tot den laatsten, ter uitzondering van enkelen - waaronder Châtillon en Flotte - die in de vlucht hunne veiligheid zochten om eenige weken later hunne welverdiende straf bij Kortrijk te vinden.

Na afgedanen arbeid ontmoetten de beide Helden elkander op de Groote Markt en vóór de reusachtige Halle - steenen getuigen en heilige bewaarplaats der vrijheden van den lande - vereenigen zij zich in die geestdriftige en zegevierende houding, welke de kunstenaar zoo zielroerend in het brons heeft weten te scheppen en welke binnen eenige stonden vòòr onze verrukte oogen zal verschijnen.

Hij - Jan Breidel - de machtige met den arm, hoog verheffende den standaard met den zwarten leeuw, den standaard, die wappert in de lucht en schijnt leven aangevat te hebben om in de algemeene vreugde deel te nemen.

Hij - Pieter de Coninc - de krachtige met den geest, vertrappende het zinnebeeld der overwonnenen, den Franschen helm en de leliebannier. Beiden broederlijk steunende op het slagzwaard, dat Brugge vrijgevochten heeft, en nu rusten mag, totdat nieuwe gevaren het vaderland bedreigen.

Het was de Vrijdag 18 Mei 1302, de onvergeetbare dag der Brugsche Metten.

Ja, het slagzwaard zou rusten, totdat nieuwe gevaren het vaderland bedreigen: maar niet lang zal die ruste duren, niet lang de reine vreugd der Vlaamsche moeders en vrouwen: de Munteschrooder zou de hoon zijner ridderen wreken; Johanna van Navarra had geboden dat men ‘de Vlaamsche evers zou verwurgen en de Vlaamsche zeugen ontweiden.’

Een ontzaglijk Fransch leger verzamelde zich, het prachtigste, het krachtigste, dat men tot nog toe gezien had; het trok naar de Vlaamsche grenzen op en roemde zich op voorhand van geheel de streek te zullen zuiveren en reinigen.

Maar onze Helden waakten en voor de tweede maal zou de vreemde overmacht voor hunne burgerdeugden moeten buigen.

Breidel hervatte zwaard en bijl, riep zijne macecliers

[p. 374]

bijeen en na zijne macecliers, de mannen van al de ambachten en neringen.

De Coninc hernam zijn werk van opbeuring en van verzoening.

En toen de dageraad van 11 Juli verscheen, ze knielden op den Groeningerkouter, God biddende om de zegepraal en bereid om voor het vaderland te sterven; de poorters van de steden benevens de lieden der dorpen, de burgers benevens de ridders, de prinsen van grafelijken bloede, te voet en den goedendag in de hand, benevens de mannen der ambachten; burgers, ‘die vroem waren, arm ende rihe’, zooals het Lodewijk van Velthen verhaalt, waaronder Pieter de Coninc en vele anderen, gelijk de Gentsche Minderbroeder (Minorita Gandevensis) het te kennen geeft, eenige stonden vroeger zelve tot de ridderlijke weerdigheid verheven.

Treffend voorbeeld van wederzijdsche achting en betrouwen.

Doorslaande bewijs der gelijkheid in rechten en plichten, welke reeds in die tijden op den Vlaamschen bodem heerschte, en noch dan noch later door zuidelijke lessen aangeleerd of door Fransche grootsprekerijen ingevoerd moest worden.

De strijd begon, hadnekkig en bloedig, strijd van reuzen, gevecht van leeuwen. Tijd en macht ontbreken ons om er van al de wisselvalligheden, al de heldendaden te beschrijven.

Hetzij genoeg te zeggen dat, na uren worstelens, geheel het schitterend Fransche leger vernietigd lag onder de slagen der Vlaamsche mannen;

Dat over 585 jaren, op gelijke dagen en bijna op gelijk uur als heden, de blijde, de betooverende mare der overwinning zich als een zegen des Heeren over het ontroerde land verspreidde;

Dat onze voorouders op die zalige stonden en onder de heldere Juli-zon in reine geestdrift en eindelooze dankbaarheid jubelden, gelijk wij nu jubelen rond het gedenkteeken der verlossers;

Dat van dan af aan de gansche wereld bewezen was: dat Vlaanderen niet gemaakt is voor inpalming, verdrukking en slavernij, dat dwars wel en wee, strijden en lijden misschien, Vlaanderen altijd Vlaanderen zal blijven, steeds vroeg of laat de ketenen zal verbrijzelen en het juk afwerpen, welk de vreemden zouden pogen op te leggen, dat, zonder de dappere en schrandere legeroversten te vergeten - Gwyde en Jan van Namen en Willem Van Gulik, Jan Van Renesse en Jan Bor-

[p. 375]

luut - de roemrijke, nooit te volprijzen overwinning, zoo wel in het geduldige voorbereiden, als in de prachtige uitvoering, grootendeels te danken is aan onze twee Brugsche helden, aan onzen Breidel en aan onzen De Coninc.

Er is dus wel reden om, zooals hun tijdgenoot, de Italiaan Villani het geschreven heeft, wel reden van hen gedachtenis te maken, wel reden om hun - laattijdig genoeg - te midden onzer oude stad dit uitmuntend kunstwerk en die zielroerende beelden op te richten; wel reden om hun gedenkteeken met opgetogenheid te begroeten, wel reden om alhier uit te roepen: Sursum corda, hert en geest omhoog!

Gij, die uwe moedertaal bemint en uwe Vlaamsche zeden, juicht en biedt eer aan diegenen, die ze belet hebben in de Fransche kolk verloren te gaan.

Gij, die de vrijheid lief hebt, juicht en brengt dankaan hen, die ze met doodsgevaar herwonnen hebben en voor het nageslacht bewaard; gij die ons vaderland aanbidt, juicht en zwaait lof aan de eerste ware stichters van het vrije, het onafhankelijke Belgenland.

Hulde, hulde, driemaal hulde aan de redders van Brugge, de verlossers van Vlaanderen!!!

In naam der Breidelcommissie en in uitvoering van de zending, welke zij te dien einde ontvangen heeft,

Verklaar ik plechtig ingehuldigd het gedenkteeken opgericht aan Jan Breidel en Pieter De Coninc.