De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 17

[p. 281]

Boekbeoordeelingen

Door de wereld, gedichten door P.P. Denys. Ieperen, De Weerdt, Prijs: 2,00 fr.

Een werk, getiteld ‘Door de Wereld’ viel ons zoo even onder de hand. Wij lazen aandachtig van bladzijde 1 tot bladzijde 275 - een schoon cijfer! - en wij namen de vrijheid een oordeel te strijken, dat we, zonder doekskens noch omwegen, hier uitdrukken.

‘Door de Wereld’ verraadt bij den schrijver veel aanleg en werkzaamheid, een doordringend gezond verstand, een rijke voorraad ondervinding, de kunst van alle omstandigheden te benuttigen, om zijnen naaste en inzonderheid de jeugd te onderwijzen en treffelijke gevoelens in te planten.

Is dit juist de rol niet, welke de ware poëzie najaagt?..

De schrijver heeft in zijn leven veel doorsnuffeld en veel onthouden: dit getuigen zijne omwerkingen van Bilderdijk (Eerlijk zijn) Rens (de vaderlandsche Vlag) Conscience (de twee Engelen) V. Hugo (Moederliefde), La Fontaine (de Magister en het Kind) enz. - de navolging moge nog weleens onvrijwillig geschied zijn.

Dit bewijzen ook zijne deugdelijke en zuivere vertalingen uit Fransch en Duitsch (de doode Zwaluw, Vrienden in den Nood, enz.)

Verder, zijn Oogstlied doet ons aan Van Droogenbroeck's Molen denken; zijn Kermisavond heeft iets van de gemoedelijkheid eener Loveling; Rozen en Op wachtgeld herinneren door hunne verhalende wendingen den schrijftrant van meester Van Beers; Voorheen en Nu (althans in zijne drie eerste strofen) komt ons zwart en machtig somber voor, als de Nachten van Young; Vuile zang spreekt en bijt gelijk de hekelversjes van Cats en Huyghens; in een woord, op menige plaats is het klaar gebleken, dat de letterkundige opvoeding van dichter Denys op stevigen grond rust, namelijk op studie en verstandig lezen, iets wat bij onze jonge rijmelaars nog al eens verzuimd wordt.

Die aangewonnen hoedanigheden sluiten daarom de natuurlijke, ingeborene niet uit. Warmte van gevoelen en rijkdom van verbeelding zal men den schrijver niet durven ontkennen: zie en smaak het prachtige kunsttooneel der Bloemen Konin-

[p. 282]

ginne; de frissche en lichte zangpoëzijen, Ontwaking de Herders, Morgendlied, Avondlied; de diepgedachte Huldekransen aan lettervrienden. Ieder kan zoo niet spreken, juist omdat ieder zoo niet denkt!

Wat de fabelen betreft, die in ‘Door de Wereld’ voorkomen, toon en vorm zijn gepast, nabootsend, waar, verstaanbaar voor den gewonen kindergeest. Dat zijn zeker onbetwistbare en tevens onmisbare schoonheden; ook zal, ons dunkens, op dit gebied dichter Denys het verre brengen: een bewijs dat hij zijne ‘kleine wereld’ kent, en als onderwijzer op goed onderricht, doelmatige methode en aangename voordracht mag aanspraak maken.

Dit ter beschaving van de kleingeestigen, welke zijne bedoelingen, zijnen iever en zijne bekwaamheid miskenden...

Wil de dichter echter eenen welklinkenden naam verwerven in de fabelliteratuur, hij weze op zijne hoede voor platte uitdrukkingen, voor stroeve zinbouwen, voor onkeurige, uitheemsche of lokale wendingen. Het zij ons genoeg hem te verwijzen naar de volgende:

De vrouw van eenen man (?) schoolgaan, zangen losschieten, den vorst glorie wijden, paardenrijders, voetendwang, in een stoel gelegen zijn, het leven lang (gallic.), blijdig, onverschilligaard, preutsch, enz.

Door taalzuivering, door herhaalde oefening, door volherding in den strijd voor taal- en volksvrijheid - wel juist niet gelijk in 't fragment van de vrije Staat v.d. Kongo! - zal dichter Denys zich verder verdienstelijk maken, en later met ontegensprekelijk recht eene eervolle plaats innemen onder de halstarrige verdedigers onzer schoone Moedertaal, wien hij zoo ruimschoots en in zulke kernachtige woorden lof toezwaait in zijn ‘Door de Wereld’: Blieck, Cosyn, Van Beers, Rodenbach en anderen.

In 't belang van Vlaanderen, 't is ons vurigste wensch!

Oudenaarde, 17 Mei 1887.

E. Van den Berghe.

II.
Christina Borluut, Drama in 5 bedrij en en in verzen, door Hendrik Baelden. Gent, Ad. Hoste.

In een drama, deels op geschiedkundige feiten berustende, deels op daadzaken, enkel in de verbeelding des schrijvers be-

[p. 283]

staande, wilde de Heer Baelden ons eene episode voorstellen uit die rampvolle dagen der zestiende eeuw, ten tijde der beeldstormerij.

Hij kiest tot personnaadjen, mannen als de Borluuts, wier naam glansrijk schittert in de jaarboeken onzer geschiedenis en doet hun daden bedrijven, waaraan wellicht geen enkel lid dier doorluchtige familie zich heeft plichtig gemaakt. Anderzijds stelt hij eenen ingebeelden naam, Jacob Martens, voor als president van den Raad van Vlaanderen, een man, die trouw gezworen heeft aan Koning en wet, niets kent dan zijnen plicht en hem altijd en tegenover iedereen wil volbrengen.

Daaruit ontstaat eene mengeling van waarheid en verdichting, gelijk wij ze ook in zoogenaamde geschiedkundige romans tegenkomen, mengeling die door den gewonen lezer niet kan ontward worden en die de geesten op den doolweg brengt.

Schrijvers van eersten rang, beroemdheden op letter- en tooneelkundig gebied zijn onzen dichter hierin voorgegaan; niettemin willen wij onder dit opzicht alle voorbehoudingen maken.

Ziehier eene zeer korte samenvatting van 't stuk.

Willem van Haver, jong schilder van buitengewonen aanleg, beminde Christina Borluut, gevoel, dat door deze innig gedeeld werd. Ridder Borluut wilde in geene echtvereeniging toestemmen en dwong zijne dochter in een klooster te treden.

Willem treurt, vergeet palet en penseel, nog immer droomend aan haar, die thans voor hem verloren is. - Aangezet door Lucas d'Heere, zijn leermeester, en Jacques Martens, zijn boezemvriend, die denken, dat eene tweede liefde hem op 't pad der kunst zal terugbrengen, komt hij ten huize van den president van Vlaanderens Raad in betrekking met dezes dochter Martha, die den jongen schilder sinds lang in 't geheim beminde. - 't Komt zoo verre, dat de verloving heeft plaats gehad, dat het meisje stralend van geluk, aan haar toekomstig huwelijk denkt, hoewel Willem's hart gansch met Christina's beeld is vervuld. Soms wil hij zijne verloofde alles bekennen, doch zijn vrienden weerhouden hem.

Nu breekt de beeldstormerij over Vlaanderen los. Het klooster, waar Christina zich bevindt wordt geplunderd. Zij geraakt vrij, komt bij Willems moeder te Gent, waar zij haren geliefde wederziet.

[p. 284]

De schilder, die zich te midden der beeldstormers had geworpen, om zijn tafereel de H. Magdalena, (Christina's beeltenis) te redden, wordt van tempelschennis beschuldigd en vlucht met zijne moeder en Christina in 't geheim naar een landhuis.

Christina keert later terug naar Gent, met het doel eenige nieuwsgezinden die ter dood veroordeeld waren te redden en valt in heurs vaders handen. - Deze aangeraden door eenen monnik, aan wien de dichter eenen zeer hatelijken rol heeft opgelegd, gelijk dat vroeger bij alle protestantsche schrijvers de mode was, besluit haar terug naar een klooster te voeren. - Doch Willem en zijne makkers, van dit voornemen onderricht, bewaken alle wegen. - Tusschen Gent naar Deynze wordt Borluut overvallen. Een gevecht heeft plaats. De Ridder smeekt zijne dochter met hem te vluchten, zij weigert. Op de dubbelzinnige woorden van den monnik, doorsteekt hij zijn eigen kind. Willem, Jacques en hunne makkers zweren te strijden, tot dat in Nederland de vrijheid van geweten zal heerschen.

Het werk biedt treffende toestanden en flink geschilderde karakters aan. Een paar voorbehoudingen echter. Herman Stricker, de predikant, treedt in 't eerste bedrijf op als een onbeschofterik, kiest later niet heel moedig het hazenpad, terwijl hij de beeldstormerij zoekt te verrechtvaardigen op eene wijze, die sterk aan de zedeleer van den wolf uit de fabel gelijkt.

In die dubbele liefde van Willem, jegens Christina en Martha ligt iets schokkends. Martha, 't goede, onschuldige kind, onbekend met alles wat vroeger gebeurd was, die lang in heur hart de genegenheid tot den schilder verborg, zal de belangstelling, de deelneming der toeschouwers opwekken, hetgeen niet anders dan nadeelig kan werken, ten opzichte van Willem, iets, wat de schrijver zeker niet gewild heeft. Wij weten wel, dat hij op verschillende plaatsen Willem woorden in den mond legt, die zijne handelwijze moeten verklaren. Zal 't publiek die aannemen? Wij betwijfelen het. Willems zwakheid is onverschoonbaar.

Het werk is geschreven in eene rijke, gespierde, vloeiende taal. Er steekt begeestering in die verzen, zonder dat de schrijver tot hoogdravende woordenkramerij overgaat.

De gesprekken zijn natuurlijk, levendig, loopen vlot van stapel, sommige ‘tiraden’ schijnen ons echter wat lang,

[p. 285]

vooral met het oog op ons Vlaamsch publiek, dat een geweldigen hekel aan langdradigheid heeft. Bij eene mogelijke opvoering zullen flink geleide repetitien den dichter desaangaande best inlichten.

Ziehier ten slotte een proefbeetje. 't Is Willems moeder, die spreekt.

‘... Toen ge nog een kindje waart
En in uw wiegje laagt te slapen, naast
Het ouderlijke bed, en toen gij in
Uw kinderdroomen, blootgewoeld, een kreet
Of maar een zucht liet hooren, werd ik wakker
Om weer met zachte hand U toe te dekken.
Zoo scherp is 't moederlijk gehoor; ja, wat
Geen mensch kan hooren, voelt zij in heur hart,
Alsof nog de adem van heur kindje leefde
In haren boezem. Lijk een Argus waakt
De moederliefde rustloos over 't kroost:
Nu gij zijt opgegroeid tot man, beloert
Haar zorg U nog met duizend oogen en
Al poogt gij - om haar 't leed te sparen - diep
In eigen ziel Uw droefheid te verbergen,
Gij kunt haar niet bedriegen. Elken zucht
Door U in eenzaamheid geslaakt, heb ik
Gehoord. Een tenger halmpje gras gelijk,
Dat trilt bij 't lillen van een vlinderwiek,
Zoo is het moederhart zoo licht bewogen
Als 't minste leed een dierbaar kind bedreigt;
Maar ook gelijk den reuzeneik, die kloek
Den sneeuw der berglawinen sluit en torscht
Wanneer de nood gebiedt...

E. Van Langenhove.