De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 14

[p. 481]

Het portret (Naar Edgard Allan Poe).

Het kasteel, waar mijn knecht met geweld binnendrong, liever dan toe te laten dat ik - zwaar gekwetst - de nacht onder de opene lucht zou doorbrengen - was een van die grootsche en weemoedwekkende gebouwen, die zoo langen tijd te midden der Apennijnen het hoofd verhieven, zoowel in wezenlijkheid als in de verbeelding van Miss Radecliffe. Naar alle waarschijnlijkheid was het slechts tijdelijk en onlangs verlaten geworden.

In eene der kleinste en minst prachtig gemeubelde kamers namen wij onzen intrek. Zij bevond zich in een afgelegen toren van het gebouw. De versiering was rijk, maar ouderwetsch en vervallen. De muren waren met tapijten bekleed en met trofeën familiewapenen van allen vorm versierd. Ook waren er tal van hedendaagsche tafereelen, van goeden trant, en in gouden lijsten met arabesken gevat. Ik stelde uiterst veel belang, - het beginnen eener ijlkoorts die ik kreeg was er misschien de oorzaak van - ik stelde uiterst veel belang in die schilderingen, die niet alleen tegen die groote muurvlakte hingen, maar ook in eene menigte hoeken, door den zonderlingen bouwtrant van het kasteel veroorzaakt. Ik beval aan Pedro de zware luiken te sluiten - daar het reeds nacht was - de kaarsen van een grooten kroonkandelaar met verscheidene lichtarmen, dicht bij het bed geplaatst, aan te steken, en ook, de zwart fluweelen met krep versierde bedgordijnen wijd open te schuiven. Ik verlangde 't zoo, opdat ik ten minste, zoo ik niet rusten kon, eenige vergoeding daarvoor vinden zou met beurtelings de schilderijen te beschouwen, en in een klein boek te lezen, dat ik op het hoofdkussen vond en dat de beoordeeling en de beschrijving der schilderijch inhield.

Ik las langen tijd - zeer lang - ik aanschouwde de tafereelen met eerbied en ingetogenheid; de uren vlogen stil

[p. 482]

voorbij, en 't werd middernacht. Het licht stond niet naar mijn zin en met moeite mijnen arm uitstekend, om den knecht die ingesluimerd was niet te wekken, plaatste ik het licht zóó, dat de stralen vlak op het boek vielen.

Maar die daad had een gansch onverwachten uitslag.

De stralen der talrijke kaarsen - want er waren er vele - verlichtten toen eene nis in de kamer, die tot nu toe in het donker gebleven was, daar er de schaduw van een der bedstijlen op viel. Ik ondekte een tafereel, schitterend verlicht, dat ik in 't eerst niet opgemerkt had. Het was het beeld van een jong meisje, geheel volwassen en bijna eene vrouw. Ik bezag vluchtig dit beeld en sloot de oogen. Waarom, dit verstond ik zelf niet goed in 't eerste oogenblik. Maar terwijl ik de oogen toe hield, onderzocht ik snel de reden, die ze mij sluiten deed. 't Was eene onwillekeurige beweging om tijd te winnen en na te denken - om er mij van te verzekeren dat mijne oogen mij niet bedrogen hadden en om mijnen geest te stillen en voor te bereiden op een kalmer en grondiger onderzoek. Na eenige stonden, bezag ik de schildering opnieuw. Ik kon er niet aan twijfelen, zelfs al had ik het gewild, dat ik zeer duidelijk en klaar zag; want de eerste lichtstralen, die op het doek vielen, hadden de droomerige indommeling verdreven, die mijne zinnen bevangen had, en mij eensklaps tot de werkelijkheid teruggeroepen.

Het portret, ik zegde het reeds, was dit van een jong meisje. 't Was enkel een hoofd met de schouders, 't geheele in den stijl dien gewoonlijk vignette-stijl genoemd wordt; in de bewerking was er veel van Saullys manier in zijne beste stukken. De armen, de boezem en zelfs de haartoppen versmolten zich met de onzekere maar diepe schaduw, die den achtergrond van het geheele uitmaakte. De lijst was ovaal, prachtig verguld en met vlechtwerk in moorschen trant versierd; als kunst kon men niets prachtiger vinden dan de schildering zelf. Maar het kon zeer goed dat het noch de uitvoering noch de goddelijke schoonheid van het wezen waren, die op mij zulk een schielijken en overweldigenden indruk maakten. Nog minder kan ik gelooven dat mijne inbeelding, uit eenen halven slaap ontwaakt, het hoofd voor dit van een levend wezen genomen had. Ik zag oogen-

[p. 483]

blikkelijk in, dat de teekening, de stijl en het zien der omlijsting, die begoocheling verdreven en mij voor elke, zelfs kortstondige inbeelding, bewaard zouden hebben.

Terwijl ik, zeer opgewekt, dit alles overwoog, hield ik half zittend, half uitgestrekt, misschien wel een gansch uur lang, de blikken op het portret gevestigd. Ten laatste toen ik de rechte oorzaak van het geheim gevonden had, liet ik mij op het bed terug vallen. Ik had het geraden: de aantrekkelijkheid van het tafereel lag in de hoogstnatuurlijke uitdrukking. Die uitdrukking was volkomen aan het leven gelijk; zoodanig dat ik er in 't eerst van schrikte, en er later door overheerscht, verward en ontzet werd.

Met eene eerbiedige en diepe ontsteltenis, plaatste ik den armblaker terug waar hij eerst gestaan had. Na alzoo de oorzaak van mijne groote gejaagdheid aan mijne oogen onttrokken te hebben, zocht ik snel het boekje, dat de beschrijving en de geschiedenis der schilderijen inhield. Ik zocht er rechtstreeks naar het nummer, op het portret aangeduid, en las er het zonderling en duister verhaal dat hier volgt:

‘Het was eene jonkvrouw van zeldzame schoonheid, en zoo beminnelijk als vroolijk. En vervloekt was de stond, toen zij den schilder zag en hem beminde en huwde. Hij, hartstochtelijk, leerzuchtig en streng, had reeds eene bruid in de kunst gevonden, Zij was een meisje vol wondere schoonheid, zoo liefelijk als opgewekt, altijd lachend en zoo speelsch als eene jonge ree, en ze had alle dingen lief. Ze haatte alléen de kunst, hare mededingster. Zij vreesde het palet en de penseelen, en de andere gehate werktuigen die haar van het bijzijn van den beminde beroofden. 't Was haar dan ook een schrikkelijk iets, toen zij den schilder den wensch hoorde uitdrukken, hare beeltenis te willen schilderen. Maar ze was ootmoedig en gehoorzaam; en geleidzaam ging ze gedurende vele weken in de donkere en hooge torenkamer zitten, waar alleen langs boven licht op het blanke doek viel. Maar hij, de schilder, stelde zijnen roem in zijn werk, dat van uur tot uur en van dag tot dag vooruit ging. En het was een zonderling, hartstochtelijk, nadenkend man, die altijd aan 't droomen was; en daardoor wilde hij niet zien, hoe het licht, dat zoo doodsch in den afgelegen

[p. 484]

toren viel, de gezondheid en den geest verteerde van zijne vrouw, wie iedereen, behalve hij, het wel aanzag dat ze wegkwijnde.

Nochtans glimlachte ze immer en altijd, zonder klagen, omdat ze zag, dat de schilder, die een grooten naam had, een levendig en warm genoegen in zijne taak vond, en dag en nacht werkte om haar te schilderen, die hem zoo lief had, maar dag aan dag zwakker en kwelender werd. En in der waarheid, zij die het beeld aanschouwden, spraken met stille stem van de gelijkenis, als van een machtig wonder, en ook als een blijk van de kunst des schilders, en van zijne groote liefde voor haar die hij zoo wonderwel afbeeldde. Maar ten laatste, toen het werk bijna ten einde was, mocht niemand meer in den toren komen; want de schilder was krankzinnig geworden door den vurigen arbeid, en zelden wendde hij de blikken van het doek af, om het gelaat zijner vrouw te aanschouwen. En hij wilde niet zien dat de kleuren die hij op het tafereel legde, uit de wangen waren getrokken van haar die bij hem zat. En toen er vele weken verloopen waren, en dat er maar weinig meer te doen was, niets dan nog een toets aan den mond, en nog wat sapverven over het oog, toen flikkerde haren geest als de vlam van eene lamp. En toen werd de toets gegeven, en de laatste tint gelegd; en voor een oogenblik bleef de schilder in verrukking staan voor het tafereel dat hij bewerkt had; maar een stond later, terwijl hij nog in beschouwing was, beefde hij en werd zeer bleek, een schrik beving hem en met luide stem uitroepende: 't is in der waarheid het leven zelf! wendde hij haastig het hoofd, om naar zijne teergeliefde te zien! - Ze was dood!’