De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 13

Nederlandsch tooneel.

Toen wij over ongeveer twee jaren in de Vlaamsche Kunstbode verslag maakten over het geschiedkundig drama: Arnold en Adolf van Gelderland, van Frans Gittens, dan bekenden wij openhartig dat het stuk, ondanks het goede dat het bevatte mislukt was en dat de schrijver revanche moest nemen. - ‘Welaan dan, riepen wij ten slotte Gittens toe, met nieuwen moed aan den arbeid! werken kunt ge, en goed werken, dat heeft uwe Jane Shore ten overvloede bewezen, maar geene overhaasting meer; en wij zullen weer de eersten zijn om ons in uw nieuwen zegepraal te verheugen, om u van harte geluk te wenschen.’ Gittens heeft zich dan ook weer aan den arbeid gezet en ons op 29 April ll. vergast op de eerste opvoering van zijn nieuw geschiedkundig drama in 5 bedrijven en een voorspel, getiteld Karel van Gelderland.

Karel van Gelderland bevat talrijke en ernstige hoedanigheden; het levert het bewijs dat Gittens met vrucht den

[p. 230]

grooten meester Shakespeare bestudeerd en dat hij onder techniek oogpunt merkelijke vorderingen heeft gemaakt. Karel van Gelderland is grootsch opgevat, breed uitgevoerd, het telt toestanden en tooneelen die ware meestergrepen mogen worden genoemd; het is daarenboven in eene natuurlijke, keurige taal geschreven, vol schoone en treffende figuren en vergelijkingen, het leert ons ook ten volle de geschiedenis van den nimmer rusteloozen hertog kennen, zelfs zoodanig dat het historische gedeelte het dramatische overvleugelt. Hoe jammer, want dat is oorzaak dat het stuk niet boeiend, niet aangrijpend, niet medeslepend is. Het gansche stuk rust bijna uitsluitend op Karel van Gelderland; dien te doen kennen tot in de kleinste bijzonderheden schijnt Gittens hoofddoel te zijn geweest; rond hem zweven wel eenige andere personages, maar allen zoo onzeker, zoo karakterloos, zoo weinig belangrijk, dat ze den toeschouwer onverschillig laten. De kiem van een echt boeiend drama ligt nochtans in het stuk opgesloten, zooals blijkt uit den korten inhoud, dien we hier in breede trekken mededeelen: Bij een stormachtigen nacht komt Karel van Gelderland in de Antwerpsche heide in de hut der tooverheks Rosse Kee, die in hem den zoon erkent van haren verleider Adolf van Gelderland, hem de hardste verwijtingen toestuurt, de somberste voorspellingen doet, zoodanig dat de hertog in woede ontvlamt en haar doodt, juist op het oogenblik dat Herman, de zoon der heks, van het buitenland terugkeert. Rosse Kee draagt hem stervend de taak op haar bloedig te wreken.

Eenige jaren zijn verloopen; Karel is gehuwd, hij heeft verscheidene bastaardzonen, maar verheugt zich nog niet in een wettigen erfgenaam. Zijne jeugdige echtgenoote is echter op het punt moeder te worden en omdat alles goed mocht afloopen heeft hij de hulp ingeroepen van den beroemden dokter Hermanus. Deze de gelegenheid gunstig vindende om zijne wraak te beginnen, komt toegesneld, doodt de spruit bij de geboorte en maakt de moeder voor immer onvruchtbaar. Karel is wanhopend, radeloos over dat verlies en besluit thans de oudste zijner bastaardzonen tot opvolger te doen benoemen, wat niet gelukt. Op nieuw in woede ontstoken betreurt hij niet jong meer te zijn, om evenals vroeger zijn wil overal en altijd te kunnen opleggen -

[p. 231]

Hermanus beweert door een drank Karel jeugd en kracht te kunnen terugschenken. Die drank is echter anders niet dan een snel werkend vergift dat Hermanus, alvorens het den hertog toe te dienen, eerst op dezes jongsten zoon en zijn trouwsten bediende wil beproeven. Ondanks de smeekingen zijner echtgenoote neemt Karel ook het gift, waarvan de uitwerking zich al spoedig laat bemerken. Hermanus' wraak gaat goed. Thans den oudsten bastaardzoon van den hertog getroffen; Karel I is naar het kamp gesneld ter verdediging van zijn land; een valstrik weet Hermanus hem te spannen, waarin hij onvermijdelijk loopen moet. Gelukkiglijk heeft Anna, zijne dochter, een gesprek haars vaders afgeluisterd, en niets raadplegende dan hare liefde voor Karel I, snelt zij met zijne twee jongere broeders naar het kamp om hem te waarschuwen, maar helaas, de drie redders vallen in den strik, voor Karel I gespannen; Anna wordt door soldaten ontvoerd en onteerd en de twee zonen van den hertog Karel vermoord. Van het gansche vorstenhuis blijft thans niemand meer over dan Karel I die zegevierend terugkeert, op het oogenblik dat zijne beminde, denkende dat hij dood is, van het gift inneemt door haren vader bereid en sterft. Hermanus, getroffen door al de rampen die hij gezaaid heeft smeekt den hertog om vergiffenis en deze, in eene vlaag van waanzinnigheid, neemt Hermanus voor zijnen vijand, doodt hem en sterft dan ook, niemand achterlatende dan Karel I om Nederland tegen de aanvallen van Burgondië te verdedigen.

Zooals men ziet, eene zeer belangwekkende stof voor een drama. Nu en dan denkt men zelfs dat het dramatische op den voorgrond zal komen, maar dadelijk volgt dan meestal een tooneel, dat met de hoofdhandeling niets te maken heeft en alleen werd aangebracht om der wille der historische getrouwheid, de dramatische vlucht de vleugelen breekt en den gang van het stuk wat verlamt.

Gittens neme zijn stuk nog eens goed onder handen, snoeie hier en daar eenige slepende, ook wel onwaarschijnlijke tooneelen, en al te hedendaagsche uitdrukkingen, verwerke de twee laatste bedrijven tot éen en trachtte, naar het voorbeeld van zijnen meester Shakespeare, het historische en het dramatische gelijken tred te laten houden; hij geve aan zijne

[p. 232]

figuren die rond Karel zich bewegen meer waarde, meer belangrijkheid, make hen tot handelende personen en dan zijn wij overtuigd dat zijn werk, waarvan de groote verdiensten thans slechts door de liefhebbers zijn kunnen geschat worden, door gansch het publiek zullen worden gewaardeerd, en Karel van Gelderland zal dan stellig een der schoonste zegepralen van ons Nationaal Tooneel zijn.

Het ware te wenschen dat Gittens te gelijkertijd zijn Arnold en Adolf van Gelderland omwerkte om dan de twee stukken achtereen te kunnen opvoeren; maar die taak volvoere hij rustig, zonder overhaasting en vindt hij den lust niet om daarmede klaar te zijn tegen het begin van het jaar, hij wachte dan liever tot het volgende om zijne stukken te laten opvoeren, ten einde niet blootgesteld te zijn tot sluiting van het tooneeljaar te dienen, alswanneer er weinig moeite wordt gedaan om een stuk zijn volle recht te laten wedervaren, om de noodige kosten van op- en uitvoering nog te doen; want waarlijk de tooneelschikking liet te wenschen, de figuratie was bespottelijk: alles te zamen gezocht waren er in Gelderland een drietal edellieden en het groote leger van den hertog bestond uit een half dozijn mannen! Van de artisten noemen wij enkel mev. Verstraeten die waarlijk als Rosse Kee onverbeterlijk was en met veel kracht de rol der heks heeft gespeeld en M.F. Bouwmeester, die een zeer goeden Karel van Gelderland voorstelde. Deze artist heeft merkelijke vorderingen gemaakt, maar zich toch nog niet geheel kunnen ontdoen van zijn binnensmonds spreken en het vreeselijk rollen der oogen, dat somtijds wel wat overdreven is, evenals zijne gebaren en zijne bewegingen.

Edward van Bergen.