De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 6

[p. 470]

Amsterdam's zesde eeuwfeest.

Een bezoek op de historische tentoonstelling.

Oud-Amsterdam was 't kijkjen waard,
Ge vondt, al deedt ge een reis om de aard,
Geen land en liên zoo wel gepaard! Potgieter

Amsterdam was in den aanvang slechts een dorpje, behoorende onder de heerlijkheid en het gebied van de Heeren van Amstel die aldaar een slot gebouwd hadden. Het was meest door visschers bewoond, van wier levenswijze de dichter Willinck zegt:

Daar eertijds de arme visscher zat
Het net vertrouwende aan de baaren,
Of haalden 't vlijtig uit het nat
Om rijklijk visch bijeen te gaaren.

Volgens eenen Vrijbrief van Graaf Floris werd Amsterdam als stad aangelegd in 1275, zoodat nu verleden jaar, d.i. in 1875, het de 600^ste verjaring van het bestaan dier wereldberoemde koopstad was.

Uit hoofde van bijzondere omstandigheden, heeft echter de viering van dit Eeuwfeest eerst dit jaar kunnen geschieden.

Dank aan het grootsche denkbeeld, om die zes roemvolle eeuwen van Amsterdam's geschiedenis door authentieke voorwerpen aanschouwelijk te maken, zoo onstond de merk waardige Tentoonstelling die wij in het Oûmannenhuis bewonderden.

Reeds bij het binnentreden maakten de verschillige collectiën op ons den diepsten indruk, en wekten in de hoogste mate onze belangstelling op.

Al dadelijk kon men zien dat de hand van eenen kunstenaar aan de schikking der voorwerpen had meegewerkt. Die kunstenaar was de verdienstelijke bouwmeester de Heer

[p. 471]

P.J.H. Cuijpers.- Ja, hoe zal ik mijne lezers die menigvuldige schatten der Oudheid doen kennen? De Catalogus bevat meer dan 4000 voorwerpen! En alhoewel ik de eer had onder geleide van een lid der Commissie, den bekwamen oudheidkenner den Heer J.F.A. Alberdingk-Thijm, de Tentoonstelling te bezoeken, die mij met zijne gewone bereidwilligheid tal van merkwaardige bijzonderheden mededeelde, toch zal ik slechts een zeer oppervlakkig denkbeeld kunnen geven van de waarde der onnoemelijke voorwerpen, welke de ingezetenen van Amsterdam aldus hadden bijeengebracht.

Wij zullen de elf hoofdafdeelingen van den merkwaardigen Catalogus volgen, die met schoone toepasselijke dichtregelen verrijkt, door den Heer P.A. Witkamp is vervaardigd.

Wij beginnen met Afdeeling I, welke aan de Topographie is gewijd. Een merkwaardige schilderij door Cornelis Anthonisz. (1536) verdient in de eerste plaats vermeld te worden. Zij stelt voor ‘Amsterdam in vogelvlucht’ zooals de stad was onder de regeering van Keizer Karel V. Geen ouder plan is aan het tegenwoordig geslacht bekend.

Een vijftigtal Plattegronden van Amsterdam, uit verschillende eeuwen, waren er ook tentoongesteld. Daaronder éen in houtsnede (1544), door Cornelis Anthonisz. Ook een in teekening met kleuren, door Jacob van Deventer (1570) op last van Koning Philips (II) vervaardigd. Verder troffen wij in deze afdeeling meer dan 200 gravuren, etsen, schilderijen en teekeningen aan, vo orstellende verschillende gezichten uit de stad Amsterdam, waaronder sommige van groote meesters, zooals Rembrand, Ruisdaal, Hobbema, Gerrit Berckheiden, J. Van Kessel, enz.

De Tweede Afdeeling bevat de voorwerpen welke op de Stedelijke Regeering betrekkîng hebben. Hier vinden wij de geschiedenis van het oude en nieuwe Stadhuis (thans het Koninklijk Paleis) in verschillende gravuren, teekeningen en modellen, het schootsvel en de zilveren troffel gebruikt bij het leggen van den eersten steen voor het achtste wonder volgens het plan van Jacob van Campen gebouwd. Verder ook gouden en zilveren gedenkpenningen, te dier gelegenheid geslagen.

[p. 472]

Eene der Expositiezalen was in eene galerij herschapen, met de portretten der Burgemeesters van Amsterdam. Daaronder kregen we voortreffelijke schilderijen van Van der Helst, Mierevelt, Van Mieris, enz., te bewonderen, alsook portretten in gravuren, (velen door Houbraken) en één portret van Burgemeester Jan Six, een ets door Rembrandt. Ook vond men in deze Afdeeling twee sleutels van Amsterdam (zilver verguld) met de daarbij hoorende rood fluweelen kussens, gebruikt bij het inhalen van Keizer Napoleon en Prins Willem I, benevens menigvuldige wapens, zegels, en zaken betrekking hebbende op besluiten, belastingen, waterwerken verlichtingen, brandwerken, enz.

In de Derde Afdeeling vinden wij het Rechtswezen, vertegenwoordigd door portretten van schouten, afbeeldingen van tucht-en werkhuizen, verschillende straf-en folter werktuigen, benevens vier zoo genoemde bloedbanden, welke door schout en schepenen bij het doen van Halsrecht gedragen werden.

De Vierde Afdeeling bevat de zaken van het Krijgswezen hierin ontmoeten wij de portretten van vlootvoogden, en de ivoren schenkkan, met verguld zilver gemonteerd, die aan den schout-bij-nacht Willem van der Zaan werd geschonken. Het snijwerk van ivoor is uitmuntend.

Verder 33 voorwerpen en documenten als herinneringen aan den Admiraal Isaëc Sweerts, 118 herinneringen aan den Admiraal Michiel Adriaenszoon de Ruyter, waaronder het portret van den admiraal door Ferdinand Bol geschilderd. Melding verdient nog de uit schildpad vervaardigde commandostaf, waarvan de knoppen ingelegd zijn met edelsteenen, en de Hertogskroon van rood fluweel met paarlen bezet, beiden door Carlos II koning van Spanje aan de Ruyter geschonken. Vervolgens ook de sabel dien hij gewoonlijk droeg, en verscheidene eigenhandige brieven van beroemde personages. Oude poorten, torens en omwallingen uit verschillende tijdvakken waren door teekeningen en gravuren tentoongesteld.

De Schutterijen waren vertegenwoordigd door prachtige drinkhoorns zooals die van het St-Sebastiaens-, St-Jorisen Kolveniersgilde, verder door portretten, penningen en meer andere merkwaardige zaken met de schutterijen in verband.

[p. 473]

Ten slotte werd in deze afdeeling ook onze aandacht gevestigd op eene verzameling van oude wapenen en krijgsbehoeften.

De Vijfde Afdeeling gold de kerk en het kerkwezen. Hierin zag men de vier oude kerken van de katholijken afkomstig, en dezes kerken door de Protestanten gebouwd, in teekeningen, gravuren, schilderijen en eenige modellen voorgesteld. Elf sekten tot de Hervormde en Luthersche gemeente behoorende, hadden de portretten van predikanten en professoren alsook teekeningen hunner kerken ingezonden. - In eene groote glazenkast, eene prachtige verzameling van kerkgewaden en zilverwerk tot den Roomschen godsdienst behoorende. Meest alle deze voorwerpen zijn uit de XVII^de en de XVIII^de eeuw.

De oudste overblijfselen van het katholismus op de tentoonstelling voorkomende, waren de vier rijkgeborduurde kussens (voorstellende de Mirakelhostie) waarop volgens de overlevering, de Roomsche koning Maximiliaan bij zijn bezoek ‘ter Heilige stede’ neêrknielde, en ook het Schrijn waarin ten jare 1345 de wonderhostie hot eerst geborgen werd. Ook zagen wij eene nog al merkwaardige verzameling van teekeningen, voorstellende verscheidene voormalige kloosters, welke te Amsterdam bestaan hebben.

Tevens moet ik melding maken van acht beschilderde doeken in lijsten achter glas, voorstellende verschillende momenten uit de geschiedenis der wonderhostie, welke stukken eerst in deze eeuw onder den bodem eener wandkast in de Nieuwe zijdskapel gevonden zijn.

Het komt mij voor, dat de schildering daarvan een soort van waterverf is; wat de teekening betreft, deze is vrij goed.

Tegenover de tentoonstelling der katholijken vond men die der beide Israëlitische gemeenten, welke vooral door prachtig zilverwerk uitmuntte. Men zag er o.a. eene groote schotel van verguld zilver, voorstellende het bezoek der koningin van Seba bij Salomo. Dit prachtstuk is kunstig gedreven door Adam van Vianen. Verder een zilveren met beeldwerk versierde Macchabeënlamp, Hebreeuwsche gebedenboeken in zilveren fildegrain, eene verguld zilveren kan met drijfwerk, voor den priesterdienst, alsmede verschillende zilveren versierselen en dekmantels voor de wetsrollen.

(Wordt voortgezet.)

A.M.O.