De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 6

[p. 28]

Nikolaas Beets.

De Nederlandsche letteren dezer eeuw danken een groot deel van haren bloei aan Nikolaas Beets.

Veertig jarenlang (1834-1874) heeft hij ons in poëzie en proza toegesproken, en nog altijd is hij de geliefde meester van het jongere en het jongste Holland. 't Zilver aan zijne slapen schijnt, het te weerspreken..... maar eens was hij de hoopvolste telg van dat jonge Holland, 't welk maar sinds 1837 over de toekomst onzer letteren besliste.

Ons vaderland nam na 1815 geene hooge vlucht in de letteren. Overal elders werden nieuwe wegen geopend, de romantiek stak in den vreemde hare banier op. De gezonde, degelijke Walter Scott en de koortsachtig hartstochtelijke Lord Byron openden een schitterend tijdvak voor de nieuwe engelsche letteren; Chateaubriand, de Lamartine hervormden het letterkundig leven in Frankrijk. Duitschland wees op eene bijna nooit geëvenaarde trits: Lessing, Schiller, Goethe; alleen de kleine hollandsche natie was tevreden over hare herleving met vader Willem I aan 't hoofd; zij scheen van louter voldoening en prettige huiselijkheid over niets zoo bekommerd, als om haar oorkussen zacht te schudden.

Onze schitterendste dichters heetten toen Van Someren, Lulofs en Van 's Gravenweert, die eenvoudig de overleveringen van de vorige eeuw volgden - ondanks, misschien in spijt, van Bilderdijk's machtige oorspronkelijkheid in den versbouw, niet in den gedachtengang, die meer uit wetenschap geput, dan uit hart en gemoed was gevloeid. De Robidees en Sifflees brachten ons weinig verder, toen aller aandacht gewonnen werd door een nieuw verschijnsel. - De studenten te Leiden gingen omstreeks 1834 aan de letteren doen. Wel had een forsch lied door de Nederlanden geklonken, de psalmzang van da Costa, wel trok Willem de Clercq ieders aandacht door zijne bezielde, voor de vuist uitgesproken verzen - maar beide wezentlijk groote mannen en vrienden

[p. 29]

behoorden tot de bekende richting van Bilderdijk's talentvolste scholieren. Zij schiepen niet, zij herschiepen. Ook zweeg da Costa sinds 1822, en eerst zijne herleving in 1840 gaf Nederland een vorstelijken dichter te meer.

Intusschen hadden de jongelui te Leiden gesproken, gerijmd en gerederijkt, totdat er uit den byroniaanschen Beets met zijn José en Ada, met zijn Kuser en Guy de Vlaming, een Hildebrand was opgestaan, die met Jonathan en Klikspaan een nieuwen weg zou banen voor het proza der 19^de eeuw. Daar ontwaakte een nieuwe geest in het kalme Nederland - de Belgen schudden ons wakker, daar was loven van 1830 tot 1834. In weinige jaren ontstond er beweging op allerlei gebied - Zuid-Nederland ging verloren, helaas! - Maar het Noorden was voor goed wakker geschud en zette zich met ijver aan den arbeid.

Beets was toen student te Leiden, aanstonds bekend en onmiddelijk gewaardeerd door vreemden en vrienden. Benijdenswaardîg geluk, eigen aan die weinige, gezonde, koninklijke naturen onder ons, welke zoodra zij optreden eene algemeene waardeering vinden, eene nimmer verflauwende waardeering, al rijzen er ook tal van nieuwe schitterende gestarnten aan den letterkundigen hemel.

In 1837 en 1839 werd de Camera Obscura volschreven, op dit oogenblik met den Ferdinand Huych, den Max Havelaar en het Huis Lauernesse, de geliefdste van onze moderne nederlandsche romans. Juist dit is het voortreffelijke van Beets' verhaaltrant, dat men nu nog niets bespeurt van veroudering of gebreken in zijne Camera Obscura. De door den auteur geschapen figuren staan nog allen levendig voor onze verbeelding: eerst de blauwgekielde spes patrioe, dan Nurks in het haarlemmer Hout met Boerhave en Hildebrand, terwijl de haarlemsche menschenstoet hun langzaam voorbij trekt - dan oom en tante Stastok, oom zijn bittertjen nemend, als de diligence voorbijgaat, tante het speelwerk in de lamp opwindend, terwijl mevrouw Dorbeen het ‘Rijntjen’ voordreunt - voorts Keesjen, vooral Keesjen, die zijn eigen lief

[p. 30]

begrafenisgeldjen bespaarde en aan zijn hart droeg, tot dat de vader van het Diakoniehuis er hem van berooft en Hildebrand het hem terugbezorgt - eindelijk Van Brammen en de magere Amelie en Koosjen, en de geheele kleine kring der geachte Stastokken.

Het is of die figuren tot onze familie behooren - zoo duidelijk staan hunne kenmerkende trekken voor onze verbeelding. De goede en korpulente Mr. Bruys, in de hitte aan den oever van een trekvaart zich het gloeiend voorhoofd afwaaiend en zoekend naarde Meester Morislaan; Dr. Deluw en zijn veelbelovend kroost; de luidruchtige maar goedhartige Jan Kregge met heel zijn gezin; de eerbiedwekkende westersche grootmoeder met Diaan, haren trouwen hond en hare roerende droefheid over haar kleinzoon William, die al te spoedig door de ouders vergeten werd; Herriëtte Kegge met hare betooverende zwarte oogen en hare ontluikende behaagzucht; de allercharmantste meneer Van der Hoogen met zjjne nauwe roksmouwtjens en gele glacées; Suzette Noiret en hare moeder op het hofjen; Barend vooral, de praatzieke tuinbaas, hoewel niet half zoo belangrijk als Keesjen; de familie der de Grooten van den Zoeten Inval; meneer en mevrouw Witse met hun knappen zoon Gerrit, die reeds als gymnasiast zijne gratias opsneed met handschoenen ‘pattes de canard’; de beminnelijke Hateling en de droogkomieke Wagestert..... zij allen behooren tot onze vrienden, bekleeden eene plaats in onze memorie en worden door geene nieuwere, frischere gestalten verdrongen. Daarenboven welk een schat van aardige genre-stukken gaf de Camera te genieten: de billardpartij van Petrus Stastokius Jun.; de aangekleede pijp met evenveeltjens en boterhammen bij moeder Stastok; Keesjen voor de heeren Regenten van het Diakoniehuis; de roeipartij van Hildebrand en Pieter Stastok met het vreeselijk incident der vergeetmijnietjens - de onnavolgbare verguldpartij bij de de Grooten, waar Bartjen Hupstra met de dames van de blauwe en de roode cephaliede zoo geestig redetwist; het concert, waar Henriëtte Kegge zoo prachtig piano speelt; het onderhoud van de west-indische grootmoeder met Hildebrand

[p. 31]

in de bibliotheek; het diner bij meneer en mevrouw Witse te Rotterdam; al deze tafereelen zonnig, frisch, tintelend van leven en luim, zal geen nederlandsch lezer of lezeres, die een greintjen smaak en gevoel bezit, gemakkelijk vergeten.

Sinds dit boek verscheen bleef het een lievelingsboek van het jonge Holland, noemde men den schrijver in elk gezin waar gelezen wordt, een beminnenswaardigen, hooggeschatten vriend.

Het is niet noodig eene levensbeschrijving van Nikolaas Beets te geven. Het stille, werkzame, nuttige leven van den leeraar te Heemstede en te Utrecht is ieder bekend, die zijne Korenbloemen, Nieuwe Gedichten en zijne Madelieven heeft genoten. Daar spreekt een der beste hollandsche lyrische dichters dezer eeuw zijn lief en leed op roerende wijze uit. Soms met treffenden weemoed, als toen hij, naden dood zijner echtgenoote, Jonkvrouw Aleid van Foreest, in Mei 1856 het onvergelijkelijk schoone: ‘Wanneer de Kindren groot zijn’ schreef; soms schalk en luimig, als toen hij Bloemendaal, de Damiaatjens, het Boertjen van Heemstee bezong.

Nikolaas Beets is trots zijne bijna zestig jaren en zijne zilveren haren nog altijd jong en frisch gebleven in de poëzie, in het leven van de maatschappij - nog altijd Hildebrand, steeds op het onverwachtst ons verrassend met een nieuw gedicht, eene nieuwe letterkundige studie. Zijne waardeering van Vondel heeft hem dien helderen, eenvoudigen, treffendeon stijl in proza en poëzie geschonken, die aan zijn arbeid een langeren duur waarborgt, dan al de stijlknutselarijen van een jonger geslacht ooit zullen verwerven. De nederlandsche taal in hare dichterlijke fijnheid bij Hooft en Vondel, meer nog dan bij Bilderdijk bespied, leverde hem de bouwstof voor zijn verhaal en zijne liederen. Hij had niet noodig het belangwekkende van zijn stijl in schilderende af kortingen of ongemeene samentrekkingen te zoeken; hij schreef nooit om stijlsprongen op het slappe koord te maken, maar om iets schoons te scheppen.

Moge Hildebrand nog lang de voorganger blijven van de jongeren - moge ieder onzer van hem leeren eenvoud en humor tot een harmoniesch geheel zamem te smelten - mogen

[p. 32]

wij allen hem gelooven en navolgen, als hij de wijsbegeerte zijns levens aldus in treffende verzen uitspreekt:

‘Niet noodig is het, dat wij leven,
Maar dat wij werken, riep
Een koning uit, door 't vuur gedreven,
Dat nimmer in hem sliep.
Een werkloos leven wordt tot zonde
't Is ballast, hoe men 't kleur;
Onze is de spreuk van Aldegonde:

Repos ailleurs!’

Dr. Jan ten Brink.

's Hage, 1875.