Uitsmijter
Lege stoelen
Joke van Leeuwen. (© RR)
Bisjkek is de hoofdstad van Kirgizië. Niet meteen een land waarvan je denkt: kom, laat ik daar eens naartoe gaan. Het ligt tussen China, Tadzjikistan, Oezbekistan, Kazachstan en Rusland. Voor het uiteenvallen van het Sovjetrijk was het onderdeel van die enorme communistische staat en dat is nog te zien. Tussen hoge, vaak wat slonzig ogende woonblokken staan forse beelden van heldhaftige mannen. De brede rozenperken worden minutieus bijgehouden door krom staande vrouwen. En de Russische taal is alom aanwezig.
We zijn hier voor het jaarlijkse internationale congres van PEN. Deze schrijversorganisatie met wereldwijd tegen de honderdvijftig afdelingen werd in 1921 in Londen opgericht, in Vlaanderen in 1927. Auteurs als Stijn Streuvels, Albert Bontridder, Monika Van Paemel, Geert van Istendael en David Van Reybrouck waren er korter of langer geleden voorzitter van. PEN staat voor de vrijheid van het woord en werkt voor de vele schrijvers, journalisten en bloggers die omwille van wat ze schreven, worden vervolgd en opgesloten.
We hebben een niet bepaald rijke, maar actieve afdeling: zo'n tweehonderd schrijvende leden en een bestuur waarin ieder zijn specifieke verantwoordelijkheden neemt. Zo houdt PEN Vlaanderen onder meer een flat open voor gevluchte auteurs. Een van hen kwam uit Tadzjikistan. Hij durfde zich aanvankelijk nauwelijks uit te spreken, maar na een half jaar wilde hij niets liever dan in het openbaar en in vrijheid zijn verhaal doen.
‘Alsof er niets aan de hand is in dit mooie land. Maar het kan bergaf gaan.’
Het is voor het eerst dat PEN een congres in Centraal-Azië organiseert. In Kirgizië blijkt dit te kunnen, zij het dat er niet als een olifant door de porseleinkast wordt gelopen. Het gaat hier op veel gebieden beter dan in de omringende landen, maar er zijn veel problemen en er is veel armoede. Er zitten in de congreszaal nogal wat vertegenwoordigers van PEN-afdelingen in ballingschap, zoals een Eritrese blogger die nu in Noorwegen woont. Hij houdt een gedreven verhaal over wat hij met zijn pas opgerichte Eritrese PEN voor zijn geboorteland wil doen en laat foto's zien van wie daar nu in de gevangenis zitten, noemt hun namen en vertelt over hen met een brok in de keel.
Zulke verhalen horen we meer, van afgevaardigden die aandacht vragen voor wat de IS hen heeft aangedaan, voor hoe het in Palestina is of voor wie in China gevangen zitten. De schrijver Liu Xiaobo bijvoorbeeld. Hij kreeg in 2010 de Nobelprijs voor de vrede, maar kon die niet zelf in ontvangst nemen. Hij was in het stadhuis van Oslo aanwezig en afwezig met een symbolische lege stoel.
Ook in de congreszaal in Bisjkek staat elke dag een stoel symbolisch leeg. Het is een jaarlijks terugkerend ritueel. De eerste dag is de stoel voor de in Kirgizië gevangen gehouden journalist en mensenrechtenactivist Azimjon Askarov. Rond de stoel staan schilderijen die Askarov heeft gemaakt: Kirgizische berglandschappen in klassiek westerse stijl, beelden van een ongerepte natuur. Alsof er niets aan de hand is in dit mooie land. Maar het kan hier bergaf gaan, bijvoorbeeld voor de holebi's. In navolging van Rusland wordt een wet overwogen die zogeheten ‘propaganda voor niet-traditionele relaties’ verbiedt. En onder meer de politie houdt er corrupte praktijken op na, iets wat Askarov had aangekaart. Zijn vrouw komt voor de verzamelde PEN-vertegenwoordigers een brief voorlezen die hij in de gevangenis heeft geschreven. Daarna loopt ze onder luid applaus met licht gebogen hoofd de zaal uit. Terug naar de lege stoel thuis.
# Joke van Leeuwen is auteur, illustrator en performer. Ze is momenteel ook voorzitter van PEN Vlaanderen. De organisatie kent alleen schrijvende leden, maar wil zich omringen met een kring van geïnteresseerden. Wilt u daar meer over weten, mail dan naar secretariaat@penvlaanderen.be
Auteursrechtelijk beschermd