Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 63

[p. 20]

Not Vital, 700 Snowballs, Venetië, 2013. (© Sabine Alexander)

Venetië en de alchemie van het glas

Al vele eeuwen is het eiland Murano, gelegen in de lagune van Venetië, een befaamd centrum voor artistieke glasproductie. Murano heeft altijd een unieke samenwerking tussen ambachtslieden en kunstenaars gekend. Met Carlo Scarpa kende die samenwerking in de twintigste eeuw een hoogtepunt.

Murano werd gesticht door de Romeinen en groeide van een vissershaven uit tot een bekend centrum van glasontwerp met verschillende bedrijven. Het was omwille van het brandgevaar dat op het einde van de 13de eeuw werd beslist de glasproductie van Venetië te verplaatsen naar Murano. Een betere bescherming van de geheimen rond de glasproducten en de wijze van glasblazen zal ongetwijfeld een bijkomende reden zijn geweest. Je werd pas meester-glasblazer na jaren ervaring te hebben opgedaan in de diverse aspecten van glascreatie zoals blaastechnieken, temperatuurbeheersing en de samenstelling van glaspasta.

Carlo Scarpa, un poeta del vetro

De Venetiaan Carlo Scarpa (1906-1978) is een veelzijdige ontwerper die pas na zijn dood door een breder publiek werd gewaardeerd. Voor veel Italiaanse critici is hij één van de grootste ontwerpers van de 20ste eeuw. Zijn eerste architectonische werken dateren uit de jaren '50 met projecten in Palermo, Verona en Venetië. Scarpa is ook een cruciale figuur in de ontwikkeling van de museografie, de kunst om een object of kunstwerk in de ruimte te positioneren en te verankeren. Een van zijn topwerken in Venetië is de showroom van Olivetti gelegen aan het San Marcoplein (1957-1958), een meesterwerk dat twee jaar geleden werd gerestaureerd. In dit project maakte hij voor de vloeren gebruik van kleine glazen blokjes in rood, geel en wit. Ook in de tuin van de Fondazione Querini Stampalia integreerde hij in de wand glazen tegeltjes, sommige op basis van goud en zilver. Scarpa was jarenlang de ‘huisarchitect’ van de Biënnale en maakte tientallen tijdelijke presentaties.

Zijn carrière als scheppend kunstenaar begon in 1926 in de glasblazerij Giacomo Cappellin. Vanaf 1932 werkte hij voor het bedrijf Venini als artistiek directeur en bleef dit doen tot in 1947. Nadien legde hij zich toe op architectuur en het ontwerpen van meubelen en gebruiksvoorwerpen. Paolo Venini is de centrale figuur van de Italiaanse glaskunst, een ondernemer met een grote artistieke voeling. Hun samenwerking resulteerde in technische hoogstandjes die nauwelijks te kopiëren vallen. Scarpa beheerste de kunst van glas maken volledig waardoor hij bij het experimenteren de magische kracht van de vloeibare glasmassa een ongeziene dimensie kon geven. Hij kende alle traditionele technieken en kleurmogelijkheden om verder te kunnen gaan met experimenten. Hij wist de technische vaardigheden van de ambachtslieden optimaal te gebruiken en ook te verbeteren. Scarpa was vakman en ontwerper tegelijk, dé symbiose om werken te maken die behoren tot de wereldtop van de glascreaties.

[p. 21]

Carlo Scarpa per Venini, murrine romane vazen, 1936

Zijn eerste creaties werden getoond tijdens de Biënnale van Venetië in 1934 en de 6de Triënnale van Milaan in 1936 waar zijn ‘lattimi’ (melkachtig glas) en ‘murrine romane’ werden gewaardeerd. Hij gebruikte diverse technieken met prachtig visueel effect: ‘bollicine’ (blaasjes), ‘mezza filigrana’ (half filigraan), ‘accati neri e rossi’, ‘granulari’ (gegranuleerd), ‘cinesi’ (lijkend op Chinees porselein), ‘battuti’ en ‘tessuto’ (techniek van glas weven). Al deze werkwijzen resulteerden in uitzonderlijke objecten en de aangewende technieken kwamen de glasblazers ook bij andere kunstenaars van pas. Een drama gebeurde in 1974, een brand vernielde het bedrijf Venini en het archief met de tekeningen van Scarpa. De eerste retrospectieve in België van zijn glaswerk vond plaats in 1998 in het voormalig Brussels Art Media gebouw.

Le Stanze del Vetro

Le Stanze del Vetro startte haar activiteiten in 2012 met een grote retrospectieve van het oeuvre van Carlo Scarpa. De doelstelling is het stimuleren van onderzoek en promotie van moderne en hedendaagse glascreatie. Dit ambitieuze project is een samenwerking tussen twee partners. Vooreerst de Fondazione Giorgio Cini die gehuisvest is in het voormalig klooster van San Giorgio Maggiore met de bijbehorende kerk ontworpen door Andrea Palladio. Cini, één van de grote Italiaanse industriëlen, schonk zijn fortuin aan deze stichting. De restauratie van het gebouwencomplex nam een aanvang en de Amerikaanse architecte Annabelle Selldorf kreeg de opdracht een ruimte in te richten voor tijdelijke exposities. De tweede partner is ook een privé-stichting, de Pentagram Stiftung uit Zwitserland. Deze samenwerking loopt tot 2021 en voorziet onder andere twee exposities per jaar. In het voorjaar ligt het accent op glasontwerpen in kunst en design van de 20ste en de 21ste eeuw. In het najaar krijgen talentvolle ontwerpers die in de voorbije eeuw voor het glasbedrijf Venini hebben gewerkt een expositie. In 2014 werd werk gepresenteerd van architect Tomaso Buzzi uit Milaan die in 1932 en 1933 samenwerkte met Venini. Er werd ook een archief van glasontwerpen en een bibliotheek aangelegd.

‘Scarpa beheerste de kunst van glas maken volledig waardoor hij bij het experimenteren de magische kracht van de vloeibare glasmassa een ongeziene dimensie kon geven.’

Deze exposities zijn gratis toegankelijk. Tevens verschijnt telkens een wetenschappelijke catalogus bij de uitgeverij Skira. Daarnaast worden aan kunstenaars mogelijkheden geboden om te experimenteren zoals de Franse designer Emmanuel Babled dit deed. In 2013 werd de Zwitserse kunstenaar Not Vital geïnviteerd om zijn glasinstallatie te tonen, aansluitend bij de tweejaarlijkse kunstbiënnale. Zijn 700 snowballs zijn handgemaakte glasbollen door Vetreria Pino Signoretto uit Murano. Voor de 14de Architectuurbiënnale 2014 mocht kunstenaar en fotograaf Hiroshi Sugimoto een installatie maken. In de tuin van San Giorgio plaatste hij het glazen theepaviljoen Glass Tea House Mondrian in een architectonische omgeving met houten muren en een groot watervlak. De stapstenen zijn recuperatie-straatstenen uit de Dogenstad. Een unieke plaats van stilte en rust. Sugimoto ontwierp voor dit project ook glazen theekopjes die door ambachtslieden uit Murano werden vervaardigd.

# Marc Dubois is architect en hoofddocent Faculteit Architectuur KULeuven - Gent & Brussel. Sinds 1992 is hij adviseur voor de Mies van der Rohe Award Barcelona. Curator van tentoonstellingen voor Biënnale Interieur Kortrijk, Biënnale Venetië (1991) en Design museum Gent. Hij is redacteur van Kunsttijdschrift Vlaanderen en publiceerde in verschillende buitenlandse vakbladen.

www.lestanzedelvetro.it

www.cini.it