Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 59

[p. 556]

Vanhaerents Art Collection
‘Disorder in the House’
Patrick Auwelaert

De conservator van een Vlaams museum liet zich in een gesprek ooit ontvallen dat geen land ter wereld zoveel verzamelaars van hedendaagse kunst per vierkante kilometer telt als België. Die uitspraak was voor alle duidelijkheid geen boutade, maar een vaststelling. Ons koninkrijk mag in het buitenland dan al vaak een gek figuur slaan door de kronkelige politieke wegen die het bewandelt, als het aankomt op kunstverzamelaars worden wij wereldwijd méér dan serieus genomen.

Walter Vanhaerents (65) is een van die verzamelaars van hedendaagse kunst van wie de collectie tot ver buiten onze landsgrenzen bekend is. Met in zijn verzameling representatieve werken - installaties, foto's, schilderijen, tekeningen, zeefdrukken, video's en sculpturen - van onder meer Andy Warhol, Bruce Nauman, Matthew Barney, David Altmejd, Paul Mc-Carthy en Takashi Murakami, valt dat licht te begrijpen. Maar zoals elke verzamelaar is ook hij ooit van nul begonnen. Wie is Walter Vanhaerents, hoe bouwde hij zijn ‘kunstimperium’ uit, welke rode draad loopt door zijn collectie en hoe zichtbaar is die collectie vandaag voor het publiek?

Post-Warholianen

Als leider van het naar hem vernoemde bedrijf in het West-Vlaamse Torhout combineerde Vanhaerents tot 2004 de functies van vastgoedmakelaar, bouwondernemer en projectontwikkelaar. Daarna liet hij de leiding van zijn zaak over aan zijn zoon Joost. Sindsdien heeft hij de vrijheid om zich met de verdere uitbouw, ontsluiting en presentatie van zijn collectie bezig te houden - een taak die hij even gedreven ter harte neemt als zijn vroegere bedrijfsleiderschap. Vanhaerents verzamelt al lang. Tot begin jaren '70 - de conceptuele kunst was toen in zwang - kocht hij vooral ambachtelijke kunst. Dat veranderde toen hij in een Duits museum voor het eerst werk zag van Joseph Beuys, Richard Long

■ Interieur Vanhaerents Art Collection, Brussel.
[© Jean Godecharle]

■ Tim Noble & Sue Webster, YES, diverse media, 148 × 292 × 25 cm, 2001.
[© Jean Godecharle]

[p. 557]

en Gerhard Richter. Het resultaat was een coup de foudre waar hij even niet van terug had. Van de weeromstuit verkocht hij zijn collectie en begon hij opnieuw te verzamelen, met dit verschil dat hij vanaf dan perfect de vinger aan de pols van de tijd hield en hedendaagse kunst kocht waar Vlaamse musea als het SMAK en het M HKA nu alleen maar kunnen van dromen.

Een van Vanhaerents' eerste aanwinsten was een werk van Andy Warhol (1928-1987), die hij de belangrijkste kunstenaar van de twintigste eeuw vindt. Het werk van de Amerikaanse popartkunstenaar vormt vandaag dan ook een van de hoekstenen van zijn enorme collectie. Maar ook werk van kunstenaars die zich door Warhol lieten inspireren, de zogenaamde ‘post-Warholianen’, zijn goed vertegenwoordigd in Vanhaerents' collectie. Onder hen Richard Prince, Cindy Sherman, Jenny Holzer, Allan McCollum, Barbara Krüger,

■ Takashi Murakami, Hiropon, diverse media, 186 × 115 × 105 cm, 1997.
[© Jean Godecharle]
■ Mariko Mori, Oneness, diverse media, elke figuur 140 × 76 × 65 cm, 2003.
[© Jean Godecharle]

Matt Mullican en Tim Noble & Sue Webster. Het werk YE$ (2001) van dat laatste, Britse kunstenaarsduo is trouwens het eerste dat de bezoeker van de Vanhaerents Art Collection - Vanhaerents' eigen ‘museum’ in Brussel - te zien krijgt. Het bestaat uit 355 flikkerende lampen die samen het woord ‘YES’ vormen, waarbij de ‘S’ een dollarteken is. De letters staan symbool voor de wereld van de hedendaagse kunst, die meer dan ooit draait rond geld en ze verwijzen naar Warhol, die het winstprincipe in de kunst introduceerde.

Hoewel Vanhaerents zelf meer dan veertig jaar ondernemer was, heeft hij als kunstverzamelaar zo zijn bedenkingen bij de commerciële gang van zaken in de wereld van de hedendaagse kunst. Zo vindt hij dat tal van verzamelaars te veel met hun oren kopen in plaats van met hun ogen. Ze gaan veeleer af op de reputatie van een kunstenaar dan op de intrinsieke kwaliteiten van zijn werk. En dat terwijl Vanhaerents ervan overtuigd is dat een kunstenaar in heel zijn leven hoogstens tien topwerken maakt. Hij vindt bovendien dat je niet alleen naar het werk zelf moet kijken als je kunst koopt, maar daarnaast ook rekening moet houden met nieuwe tendensen en nieuwe markten. Die nieuwe markten dienen zich nu vooral aan in China, India en Rusland. Vanhaerents gaat er op zoek naar interessante jonge kunstenaars van wie hij het werk volgt tot het de rijpheid vertoont en het niveau haalt waar de internationale kunstmarkt om vraagt. Hij koopt dan ook liefst werk van jonge kunstenaars, alleen al omdat zij volgens hem de toekomst vormen.

Een andere hoeksteen van Vanhaerents' verzameling vormen de Japanse uitlopers van de popart. De oosterse tegenhangers van de westerse post-Warholianen, zeg maar. Mangafiguren en honden van onder meer Yoshitomo Nara, Takashi Murakami -

[p. 558]

Publicatie na presentatie

Collectioneur Walter Vanhaerents is van plan om in zijn Vanhaerents Art Collection in de Brusselse Dansaertwijk driejaarlijks een collectiepresentatie op te zetten en die telkens te laten volgen door een publicatie. Voorjaar 2010 verscheen als apotheose van de eerste collectiepresentatie de tentoonstellingscatalogus Disorder in the House. Het Engelstalige boek (van slechts één tekst wordt de Nederlandse vertaling weergegeven) toont in schitterende kleurenfoto's een zeventigtal werken van de dertig kunstenaars die deel uitmaakten van de tentoonstelling. Bij elk afgebeeld werk wordt een korte toelichting gegeven. Ook de titel, het jaar van ontstaan, de materialen waaruit het is vervaardigd en de afmetingen worden daarbij vermeld. Een bio van de kunstenaar in telegramstijl vervolledigt het plaatje. In zijn voorwoord, getiteld Art is the sovereign, architecture is its humble servant, gaat Vanhaerents in op het belang van de symbiose tussen kunst en architectuur, meer bepaald de architectuur waarin (zijn) kunst een onderkomen vindt. Veel klassieke musea, zo vindt hij, ‘resemble a mausoleum, or worse, a prison’. Zijn ‘museum’ is het tegendeel daarvan. Het interview van Frits de Coninck met Vanhaerents geeft inzicht in de motieven en de eigenzinnige en gedurfde keuzes van de collectioneur. Blijkens het afsluitende essay van Lieven Van Den Abeele bewandelt Vanhaerents een atypisch parcours, houdt hij er een onconventionele visie op na en ontwikkelt hij een weinig orthodoxe strategie. Van den Abeele legt uit: ‘Zoals een kunstenaar doet hij dat vanuit een innerlijke noodzaak in de eerste plaats voor zichzelf. “It's a fate, worse than fame”, zingt Warren Zevon.’ Het is Vanhaerents ten voeten uit.

Walter Vanhaerents (ed.), Disorder in the House. Vanhaerents Art Collection, Lannoo, Tielt, 144 p. Zie lezersaanbod blz. 19.

■ Kunstwerk op cover: Mark Handforth, Stardust, diverse media, variabele afmetingen, 2005.
[© Jean Godecharle]

het boegbeeld van Vanhaerents' collectie oosterse post-Warholianen -, Mariko Mori en Chiho Aoshima. Die oosterse werken staan in zekere zin haaks op het beeld dat de buitenwacht heeft van Vanhaerents' collectie en dat bepaald wordt door het feit dat hij vooral ‘Amerikaans’ koopt: grootschalig, verhalend werk van kunstenaars als Doug Aitken, Tom Friedman, Christopher Wool, Tom Sachs, Jason Rhoades en Banks Violette. Dat ‘grootschalig’ mag trouwens letterlijk worden opgevat: sommige werken - installaties vooral - in Vanhaerents' collectie zijn zo groot dat ze een hele ruimte in beslag nemen. Met ‘verhalend’ wordt dan weer bedoeld dat het gros van de werken in de collectie figuratief is en daardoor gevoeliger voor verhaalvorming dan abstract werk.

Naast werk van Amerikaanse en Japanse kunstenaars telt Vanhaerents' collectie ook veel werk van Europese kunstenaars, met namen als Ugo Rondinone (CH), Katharina Fritsch (D), Peter Friedl (A), Francesco Vezzoli (I), en de Belgen Jan Fabre - volgens Vanhaerents een van onze meest onderschatte kunstenaars -, Wim Delvoye en Jan De Cock.

Vanhaerents is geen kunstverzamelaar die zich specialiseert in één kunststroming. Zijn collectie biedt veeleer een dwarsdoorsnede van de hedendaagse stromingen van de afgelopen dertig jaar en heeft als bijkomend kenmerk dat ze nog altijd in ontwikkeling is en inzoomt op de huidige tendensen. Ze toont een keur van de meest beloftevolle en getalenteerde jonge kunstenaars van deze tijd, in relatie tot de gevestigde namen waardoor zij beïnvloed werden. Naast de al eerder genoemde grote namen vinden we er werk in terug van onder meer John Baldessari, Jeff Koons, Christian Boltanski en Franz West - stuk voor stuk kunstenaars die inmiddels kunstgeschiedenis geschreven hebben en allemaal ook minstens eenmaal deelnamen aan de Documenta in Kassel, sinds 1955 de belangrijkste tentoonstelling van actuele beeldende kunst in Europa.

Een eigen ‘museum’

Op een bepaald ogenblik kwam Vanhaerents tot het besef dat hij niet voluit kon genieten van het grootste deel van zijn immense collectie, omdat het zich in kisten bevond die opgeslagen waren in enkele loodsen. Hij besliste daarop om ze onder te brengen in een bestaand gebouw, dat hij vond en kocht in de trendy Brusselse Dansaertwijk. Het ging om een voormalige sanitaire opslagplaats uit 1926 met een totale bruto oppervlakte van 3.500 vierkante meter, gekenmerkt door een betonnen skelet met twee grote open ruimtes en een houten spitsdak.

Aan nieuwbouw als onderkomen voor zijn collectie heeft Vanhaerents geen ogenblik gedacht. Oude opslagplaatsen en fabrieksgebouwen hebben volgens hem namelijk als kwaliteit dat ze sterk overeenkomen met kunstenaarsateliers.

[p. 559]

In tegenstelling tot de steriele ‘white cube-look’ van tal van moderne galeries en musea stralen ze een geschiedenis uit waarin hedendaagse kunst perfect kan gedijen. Vanhaerents gaf aan architectenbureau Robbrecht & Daem uit Gent dan ook de opdracht om het gebouw zo intact mogelijk te laten en zo weinig mogelijk ingrepen uit te voeren. Het bureau kweet zich voorbeeldig van zijn taak en stelde zich bij de uitvoering van het werk op als een ware dienaar van de kunst, met als motto: ‘Im Mittelpunkt Kunst’. De verbouwingen met toch deels nieuwbouw vonden plaats in de periode 2005-2006. Het resultaat is een constructie bestaande uit drie bouwlagen en een mezzanine. Boven de inkom bevinden er zich vijf kabinetten waar afzonderlijke installaties getoond kunnen worden, en er is ook een grote projectruimte van 24 bij 13 meter met een schelpvormig betongewelf, waar op regelmatige basis events plaatsvinden en zaalvullende installaties worden getoond. De overgangen tussen de open en gesloten ruimtes, in combinatie met de trappen en de ramen, maken dat het gebouw tal van mogelijkheden biedt voor permanente en wisselende tentoonstellingen.

Een museum wil Vanhaerents het gebouw niet noemen, al is het dat in zekere zin wel. In tegenstelling tot het klassieke museum als overheidsinstelling, waar de ene tentoonstelling de andere in ijltempo opvolgt, ziet Vanhaerents zijn Vanhaerents Art Collection veeleer als een plek waar hij gemiddeld om de drie jaar een deel van zijn collectie wil voorstellen. Vanhaerents volgt als conservator van zijn eigen verzameling ook niet het klassieke museummodel, met als kerntaken presenteren, bewaren en bestuderen. Liever ontwikkelt hij een andere dynamiek om zijn Art Collection optimaal te laten functioneren, alleen al naar begeleiding van bezoekers toe. Haaks op de encyclopedische manier van verzamelen van de klassieke musea, die binnen hun afgebakend terrein van elke kunststroming een representatieve selectie werken in hun collectie willen, verkiest hij werken aan te kopen die aan zijn persoonlijke smaak beantwoorden.

‘Disorder in the House’

In het voorjaar 2007 stelde Vanhaerents een eerste collectiepresentatie samen in zijn Vanhaerents Art Collection. Het ging om een selectie van ongeveer 70 kunstwerken van 30 internationale kunstenaars. Van Doug Aitken tot Christopher Wool, met daartussenin namen als Thomas Demand, Mark Handforth, Jin Meyerson, Paul Pfeiffer, Michael Sailstorfer en Markus Schinwald. Stilistisch sluiten de werken vrijwel allemaal aan bij hedendaagse vormen van popart. Ze dateren in hoofdzaak van eind jaren '90 tot heden. Vanhaerents gaf de tentoonstelling, die liep tot 27 juni 2010, als titel Disorder in the House mee, naar de gelijknamige song van de in 2003 overleden Amerikaanse singer-songwriter Warren Zevon. Die titel lijkt haaks te staan op de perfectionist in Vanhaerents, die erom bekendstaat dat hij geen zweem van wanorde toelaat in zijn leven. Gelukkig heeft zijn dagelijkse omgang met kunst hem geleerd dat je iedere dag iets moet ondernemen dat je min of meer wat afschrikt. ‘Ik stelde vast dat het creëren

■ Thomas Demand, Space Simulator, C-print on diasec, 300 × 430 cm, 2003.
[© Jean Godecharle]

van een dynamische wanorde en een chaotische energie - waar chaos zich in beweging zet - automatisch leidde tot vorm en plastische expressie. Daarom sprak de song “Disorder in the House” van Warren Zevon mij zo sterk aan. In deze song drukt Zevon ook een zekere artistieke verzuchting uit wanneer hij zingt: “I'm gonna paint the whole town grey”. Ik sta te popelen om hem daarbij te helpen’, zegt Vanhaerents. Zijn tweede collectiepresentatie draagt als titel Sympathy for the Devil, naar de gelijknamige song van de Rolling Stones. Hij stelde ze samen met Pierre-Olivier Rollin van ‘espace de création contemporaine B.P.S.22’ in Charleroi. Als u benieuwd bent hoe groot het rock-'n-rollgehalte van die tentoonstelling is, kondigt u best nu al uw bezoek aan. Doen!

Info

Vanhaerents Art Collection, Anneessensstraat 29, 1000 Brussel, tel.: [phone], [e-mail], www.vanhaerentsartcollection.com.