Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 59

[p. 544]

Würths gigantische kunstcollectie doet Europese vestigingen aan
Kunst vormt tegengif voor autistische bedrijfscultuur
Emmanuel Van Lierde

Reinhold Würth kwam door de plotse dood van zijn vader op zijn negentiende aan het hoofd van diens groothandel in schroeven. Hij maakte van Würth een wereldbedrijf met 59.000 werknemers en 400 ondernemingen in 84 landen. Bovendien ontpopte de Duitse ondernemer zich tot een reusachtige kunstverzamelaar. Zo'n 12.500 kunstwerken sieren zijn bedrijfsgebouwen en musea.

De ondertussen vijfenzeventigjarige Reinhold Würth maakte nog de Tweede Wereldoorlog mee. Hij herinnert zich dat zijn familie het makkelijker had dan andere. Ze woonden op het platteland waar nauwelijks werd gevochten of geschoten en zijn grootouders waren boeren. Daardoor was er genoeg te eten. Zijn familie werkte niet met de nazi's en waren geen lid van de NSDAP. Daardoor kreeg zijn vader enkele maanden na de oorlog al een vergunning van de Amerikanen om met een bedrijf te beginnen in Künzelsau. De veeleisende vader verplichtte zijn zoon vanaf veertien jaar in het bedrijf te werken. Als zestienjarige knaap trok hij al 400 kilometer van huis, naar Düsseldorf, om bestellingen te verzamelen. Tegenover zijn zoon toonde vader zich nooit tevreden. ‘Dat is iets wat ik anders heb gedaan. Ik heb mijn werknemers altijd het gevoel proberen te geven dat ik apprecieerde wat ze deden. Dat had ik zelf gemist. Ik wou altijd een eerlijk zakenman zijn en schonk vertrouwen aan mijn werknemers. Ik kreeg ook veel vertrouwen terug en dat rendeerde’, getuigde Würth vele jaren later.

Familiaal en degelijk

Door de plotse dood van zijn vader kreeg hij als negentienjarige in 1954 het bedrijf met twee arbeiders onder zijn hoede. ‘Van

■ Reinhold Würth. [© Würth]

de ene op de andere dag moest ik zorgen voor mijn moeder en mijn broer die negen jaar jonger was. Vandaag kunnen kinderen in Europese landen rustig de tijd nemen om te beslissen wat ze willen doen. Aan mij heeft niemand gevraagd wat mijn interesses waren. Ik moest gewoon verder.’ Geen rancune of spijt in zijn stem, zo was het leven nu eenmaal. ‘Het was natuurlijk moeilijk, maar het was ook de tijd van het zogenaamde Duitse economische mirakel. Ik kon de zaak gemakkelijk laten groeien. Toch verraste het me dat er ooit bijna 60.000 werknemers in dienst waren. Dat betekent niet dat alles altijd van een leien dakje liep. In de jaren zeventig begon ik een bouwbedrijf omdat er voor mijn werknemers geen werk meer was en ik ze anders diende te ontslaan. Na tien jaar moest ik het faillissement aanvragen omdat het verlies tot tien miljoen Duitse mark was opgelopen.’

Tot op vandaag is de hoofdzetel van het ondertussen 65-jarige concern gevestigd in het Zuid-Duitse Künzelsau, maar de groep verspreidde zich in 84 landen. De 400 vestigingen tellen samen 59.000 werknemers en halen een omzet van bijna 8 miljard euro. Het bedrijf handelt in bevestigings- en montagematerialen zoals bouten, schroeven, schroeftoebehoren, pluggen, handgereedschap en chemischtechnische producten, maar verkoopt ook beschermende werkkledij, producten voor de bouw, elektrisch materiaal, pneumatische machines, elektronische onderdelen en zonnepanelen. Würth hield altijd de strategie aan om kleine, commerciële units uit te bouwen met vertegenwoordigers die de klanten op het terrein zeer goed leerden kennen. Zo bouwden zijn medewerkers langdurige vertrouwensrelaties uit met zowel grote als kleine klanten die aan de Duitse Grundlichkeit verknocht raakten. Van de drie kinderen van Reinhold Würth - zelf ondertussen meer dan zestig jaar bedrijvig - zit nu zijn dochter Bettina en haar man in het bedrijf en ook een van de vijf kleinkinderen is bij Würth aan de slag. Zo behoudt die multinational zijn familiale karakter.

Voorliefde voor kunst

Al verliet Reinhold Würth de schoolbanken als veertienjarige, nu draagt hij de titel van professor doctor. Aan de universiteit van Karlsruhe startte hij in 1998 een interfacultair instituut voor ondernemerschap op. Tot 2003 was hij daar buitengewoon hoogleraar. ‘Ik had nog nooit een universiteit vanbinnen gezien. Wonderlijk was dat, om nooit gestudeerd te hebben en zo te mogen binnenkomen. Studenten uit allerlei richtingen kwamen bij mij om zaken te leren doen. De universiteit werd mijn lang leven’, zegt de bedrijfsleider die ook eredoctoraten van de universiteiten van Tübingen en Palermo kreeg.

Naast de passie om te lezen, te studeren en zichzelf bij te schaven had Würth ook altijd een voorliefde voor kunst. Zijn eerste kunstwerk - een aquarel van Emil Nolde - kocht hij in 1964. Daarmee had hij

[p. 545]

de smaak van het verzamelen te pakken. Andere kunstwerken van bekende namen zoals Claude Monet, Edvard Munch, Pablo Picasso, René Magritte, Max Ernst, Marc Chagall, Roy Lichtenstein, Andy Warhol, Gerhard Richter, Anish Kapoor, Eduardo Chillida, Antoni Tàpies, Pierre Alechinsky en Christo Javacheff- beter bekend zonder zijn familienaam - zou hij aan zijn bezit toevoegen. Toch had hij geen speculatieve bedoelingen. Aanvankelijk kocht hij kunstwerken alleen als hij ze mooi vond en ze hem beroerden, niet als belegging.

‘Verzamelen was mijn hobby, al had ik geen enkele kennis van zaken. Ik volgde gewoon mijn wens om een werk te bezitten. Ik zag het als een investering voor de mensen en niet uit luxe. Ik zocht de levens- en arbeidskwaliteit te verhogen door me te omringen met kunst. De kleurenpracht van kunstwerken doorbrak voor mij het eentonige en grijze bestaan dat ik als ondernemer leidde. Het harde werken, bijna zeven dagen op zeven en zestien uren per dag, kreeg zo af en toe een tegengewicht. Kunst zorgde voor ontspanning en onthechting tegenover die opslorpende bedrijfswereld. Interesse in kunst was voor mij een manier om meer zin en voldoening te geven aan mijn leven’, reageert de Duitse ondernemer.

■ Het Museum Würth in Künzelsau-Gaisbach, ontworpen door de architecten Siegfried Müller en Maja Heuser-Djordjevic. [© Würth]
■ Het interieur van het Museum Würth in Künzelsau-Gaisbach.
[© Würth]

Berekende risico's

Naderhand zag hij in dat hij door die collectie een meerwaarde kon realiseren die hem niet onverschillig liet. ‘Ik blijf toch voor negentig procent een koopman’, lacht Würth. ‘Ik laat me voor de aankopen adviseren door specialisten en uit hun voorstellen kies ik wat me het meest aanspreekt. Omdat de prijzen voor moderne kunstwerken spectaculair stegen, kon ik niet anders dan de raad inwinnen van galeriehouders, kunstenaars en kunsthistorici. Als bedrijfsleider wou ik de financiele risico's beperkt houden, het kon niet de bedoeling zijn mijn geld over de balk te gooien’, vervolgt hij.

‘Ondertussen deed ik ook zelf wel de nodige ervaring en kennis op, maar als amateur kijk ik toch anders naar kunst dan die specialisten. Nog altijd koop ik wel eens spontaan een werk, gewoon omdat ik het graag zie. Ik ondersteun ook jong en onbekend talent uit Karlsruhe en omgeving. Ik bezoek hun ateliers en kies zelf kunstwerken uit, zonder overleg met mijn adviescommissie. Van die werken moeten we afwachten of ze de tand des tijds doorstaan en een blijvende waarde hebben. Alleen de tijd oordeelt of iets grote kunst is of niet. Maar dat risico moet je durven nemen om kunstwerken te kopen die misschien niet bestand zijn tegen de tijd. Dat hoort er nu eenmaal bij, zeker als zakenman. Er bestaat geen succesvolle ondernemer die geen berekende risico's neemt.’

Expositieruimte in het bedrijf

Vandaag bestaat Würths collectie uit meer dan 12.500 kunstwerken. Daarmee bezit het concern een van de grootste bedrijfscollecties ter wereld met moderne en hedendaagse kunst. Die werken hangen niet bij hem thuis, maar worden tentoongesteld in drie musea in Duitsland en tien kunstfora in de bedrijfsgebouwen buiten Duitsland. Naarmate de kunstcollectie groeide, wenste Würth zijn passie voor eigentijdse kunst te delen met zijn werknemers en met het grote publiek.

Toen de bedrijfszetel in Künzelsau-Gaisbach in 1991 werd vernieuwd, integreerde het ontwerp van de architecten Siegfried Müller en Maja Heuser-Djordjevic voor het eerst een vaste expositieruimte binnen de onderneming. Het eerste Museum Würth was geboren. Voor de medewerkers en het publiek zouden voortaan de regelmatig wisselende tentoonstellingen van kunst uit de twintigste en eenentwintigste eeuw dagelijks toegankelijk zijn. Tegelijkertijd werd een historisch museum ondergebracht in de bedrijfszetel. De bezoeker kan er kennis maken met de geschiedenis en

[p. 546]

■ De Kunsthalle Würth in Schwäbisch Hall, ontworpen door de Deense architect Henning Larsen. [© Würth]
■ Het interieur van de Kunsthalle Würth in Schwäbisch Hall.
[© Würth]

de evolutie van de techniek. In 2001 volgde de door de Deense architect Henning Larsen ontworpen Kunsthalle Würth in het historische hart van de middeleeuwse stad Schwäbisch Hall. Met respect voor de omgeving werd het moderne museum opgetrokken tussen een markante brouwerij en de Katharinenkerk.

Steeds meer zouden ook buitenlandse vestigingen een expositieruimte integreren in hun vestiging. Zo kwamen de publiek toegankelijke kunstfora tot stand in Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Denemarken, Spanje, Frankrijk en België. Ook aan de nieuwe vestiging in China zou een expositieruimte worden gekoppeld. Die plannen liepen echter door de economische crisis vertraging op. Bovendien ontstaan er logistieke moeilijkheden om die kunstwerken voortdurend te transporteren. Thematentoonstellingen in de Europese vestigingen maken immers gebruik van de collectie uit Duitsland. Wellicht komen er daarom in Europa geen nieuwe kunstdependances meer bij.

De collectie

Kunst bewonderen te midden van een bedrijf, zorgt voor een andere ervaring en beleving dan wanneer je naar een museum trekt. Musea gelijken op sacrale ruimtes waar stilte domineert. Kunstwerken hangen er steriel in een keurslijf. In een bedrijf daarentegen verwacht je geen kunst en loop je toevallig en meer ontspannen kunst tegen het lijf. Würth ziet ook een verschil in samenstelling. ‘Zo'n bedrijfscollectie hoeft niet samenhangend te zijn. Ze moet niet zo perfect zijn als in een museum. Het geeft niet als er werken van onbekende kunstenaars bij zijn. Zo'n bedrijfscollectie heeft meer weg van een experimentele ruimte waar alles mag en kan. Je kunt net trachten nieuwe kunstenaars te lanceren, terwijl je al een gevestigde waarde moet zijn om in een museum een plaats te krijgen. Ik zie mijn collectie als een onvoltooid museum, ook en vooral omdat we onze exposities voortdurend wijzigen en werken verplaatsen. Er komen nieuwe werken bij, anderen reizen rond tussen de kunstfora en daardoor zie je nooit hetzelfde. Er is meer dynamiek in zo'n collectie dan bij de meeste musea.’ Würths collectie bestaat uit zowel schilderijen, grafiek en beeldhouwwerken, als iconen, wandtapijten, keramiek en porselein. Omdat de klassieke moderne kunst niet langer betaalbaar was, ging Reinhold Würth zich steeds meer toeleggen op hedendaagse kunst met een voorkeur voor Duitse en Oostenrijkse kunstenaars zoals Ernst Bohatsch, Gunter Damisch, Hubert Scheibl, Arnulf Rainer, Markus Lüpertz en Rudolf Hausner. Daarbij hechtte hij veel belang aan de ontmoeting met kunstenaars zoals Alfred Hrdlicka, Horst Antes, Wolfgang en Gerda Bier, Thomas Lenk en Ben Willikens. Steeds weer ging hij met

■ Max Bill, 4 couleurs en groupe serrées autour de nudens blanc, zeefdruk, 1969.
[© Würth]