Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 53

[p. 297]

Het meditatieve werk van Philip Willem Badenhorst
Jooris Van Hulle

Philip Willem Badenhorst werd geboren in 1954 in Colesberg, een klein dorp in de Karoo-vlaktes van Zuid-Afrika. Zijn artistieke vorming kreeg hij aan de Michaelis School of Fine Arts, een departement van de universiteit van Kaapstad. Daar had hij o.m. Marlene Dumas, die later een internationale carrière zou uitbouwen, als medestudent. Zonder zich direct politiek te engageren, keerde Badenhorst zich binnen het democratisch en kritisch ingestelde milieu van kunstenaars-studenten steeds nadrukkelijker af van het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Eind van de jaren zeventig kreeg hij, op aanraden en voorspraak van Jan Vermeiren, die in 1973 naar Zuid-Afrika was geëmigreerd, de kans om in het kader van het cultureel akkoord tussen Vlaanderen en Zuid-Afrika naar Antwerpen te komen om een verdere opleiding te volgen aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten. Hij kon in Vlaanderen blijven omdat hij hier huwde. Sindsdien woont en werkt hij in Antwerpen.

Uit zijn kindertijd dateert de vriendschap met auteur Eben Venter. Venter ging nadien filosofie studeren en was een tijd lang werkzaam als journalist in Johannesburg. In het begin van de jaren tachtig week hij uit naar Australië, waar hij een vegetarisch restaurant opende. Venter publiceerde o.a. de romans Ik stamel ik sterf en Dans aan het einde van de dag. Badenhorst bleef contact houden met zijn jeugdvriend. Hun emigratie kreeg in het begin van de jaren negentig, in het licht van de veranderde situatie in hun geboorteland, een nieuwe dimensie. Samen met Venter trok Badenhorst in 1995 voor vier maanden terug naar Zuid-Afrika. Daar, in het dorpje Prins Albert, een oase van rust en eenzaamheid te midden van de Karoo, werkte hij, mede beïnvloed door de lectuur van The Tibetan Book of Living and Dying, als in een koorts aan zijn oeuvre. In een gesprek met Knack-journaliste Griet Schrauwen zegt hij hierover: ‘Mijn werken vloeiden van het ene over in het volgende. In totaal werden het 49 kleinere doeken, 7 rijen van zeven, met als titel Holy Fire, bedoeld als één groot geheel. Ik was begeesterd door een heilig vuur, niet in de zin van vroom of religieus, maar van spiritualiteit. En vuur slaat niet alleen op wat ik schilderde, ook op de drijfkracht waarmee ik werkte. Ik zat als in een luchtbel, afgesloten van de wereld.’

De weg naar de leegte

Het oeuvre van Philip W. Badenhorst is een nooit eindigende zoektocht naar zingeving, zowel voor de kunstenaar zelf als voor de toeschouwer. Een zoektocht naar het eeuwige verdwijnpunt in een ruimte waar de wetmatigheden van de tijd zoals wij die beleven, worden overstegen. Een ruimte waar woorden overbodig zijn geworden, waar zelfs gedachten nauwelijks nog van tel zijn. Kunst die naar de leegte voert: een leegte die niet als beangstigend wordt ervaren, maar de uitnodiging formuleert om vanuit die leegte, die als een bevrijding wordt beleefd, de zin van het bestaan te doorgronden. Zo schildert Badenhorst een manier van leven die voor hem een manier van zijn is geworden en alleen vanuit de rust en stilte gestalte kan krijgen. Een zijnstoestand die ik o.m. terugvind in de meditatieve teksten van Jaak Fontier, zoals die verwoord worden in zijn Zon, maan en sterren:

‘Geledigd van alles.
Overvol.
Niet langer: indrukken, waarnemingen,
gewaarwordingen,
zintuiglijke contacten.

Ovo: 2000; 90 × 55 cm; acryl op doek

(...)
Overvol het zelf van het doorstromende
beginsel, het meevoerende
besef, de overstromende essentie.’

Het oeuvre van Philip W. Badenhorst tast op een indringende manier de grenzen van de schildertechnische mogelijkheden af. Aanvankelijk staat voor hem een uitgesproken fotorealistische benadering van de onderwerpen voorop, tot steeds nadrukkelijker de verf en de materie als drager van de boodschap en als vertolker van het creatieproces gaan meespelen. De oppervlakte van het doek wordt afgeschuurd, tot ook die manier van werken plaats maakt voor de techniek waarbij de ene flinterdunne laag op de andere wordt aangebracht. In de meest recente fase van zijn ontwikkeling krast hij met een fijne boor delen weg om die dan weer met verdunde verf aan te vullen.

[p. 298]

Skindeep (East); 2002; 65,2 × 66,6 cm; acryl op doek

‘Less is more’: dit niet eindigend proces van schrappen en oproepen, van wegnemen om toe te voegen opent voor de kunstenaar én voor de toeschouwer een wereld die haaks op de dagelijkse realiteit staat en een diep doorleefd contact met de wereld-achter-de-dingen oproept. ‘Less is more’ slaat overigens ook op het kleurgebruik binnen zijn oeuvre: van veel en hevige kleuren in de beginwerken naar een verstild en monochroom kleurenpalet in zijn later werk.

De fascinatie voor de techniek blijft Philip W. Badenhorst inspireren tot een steeds ingrijpender manier van omgaan met de oppervlakte. Vaak wordt die in zijn meest recente werken zo doorzichtig dat de toeschouwer op de achtergrond de structuur van het doek ziet opdoemen. Ook in de manier van werken met spatten blijft hij verder experimenteren: onopvallend, maar daardoor juist zo betekenisvol als leidmotief waar het de interpretatie en duiding van zijn werken betreft, worden kleine cirkels opengelaten waarin de oorspronkelijk aangebrachte onderlaag zichtbaar wordt. In die ontwikkeling dringt zich dan ook bijna spontaan de drang op om andere technieken uit te proberen: arceringen worden aangebracht of hij gaat werken met krassen die schijnbaar lukraak, maar binnen de compositie van het geheel duidelijk functioneel worden aangewend.

In zijn werk beoogt Badenhorst een synthese van figuratie en abstractie die vanuit de manier waarop wordt omgegaan met de materie en de drager, beladen wordt met een eigenzinnige vorm van symboliek. Vaak ontwerpt hij daarbij reeksen met terugkerende motieven, niet zozeer vanuit een gebrek aan inspiratie, maar veeleer vanuit de betrachting de concrete gegevenheid van een onderwerp zo uit te diepen dat juist de symboliek belangrijk wordt.

Zo werkt hij op een bepaald moment met vazen, die binnen hun omtreklijnen opgevuld worden met zich eindeloos vermenigvuldigende lijnen. Dit lijnenspel voert de toeschouwer, vanuit de broosheid die de vaas als

Untitled; 2004; 65,2 × 33,3 cm; acryl op papier

voorwerp evoceert mee in een ruimte die in de eerste plaats de leegte moet oproepen. De leegte die leidt naar de wereld van de geest, de idee en meteen het westerse beschavingsklimaat verbindt met de oosterse filosofie, waarin de vaas als symbool voor het geestelijke wordt gezien.

Een andere belangrijke reeks wordt geconcipieerd rond het oersymbool van het ei: symbool uiteraard van leven, van vruchtbaarheid, maar bij Badenhorst weer vanuit een fundamentele tweeledigheid benaderd en beschouwd. De spatten op de werken getuigen van het creatieproces dat een proces is geworden van controle en loslaten op hetzelfde moment, en symbolisch kan worden gelezen als de synthese die wordt beoogd tussen binnen en buiten, tussen aanwezigheid en afwezigheid, tussen de direct waarneembare wereld en die van de innerlijkheid.

[p. 299]

Heartbeat; 2004; 120 × 90 cm; acryl op papier

Ik was begeesterd door een heilige vuur, niet in de zin van vroom of religieus, maar van spiritualiteit.

Epifanie van de mens

Nadrukkelijk ook eist de menselijke figuur zijn plaats op binnen het oeuvre. Ook hier geen direct-mimetische weergave, maar een mens die in de essentie van zijn bestaansgrond wordt benaderd. Vaak zoekt Badenhorst de niet voor de hand liggende combinatie op van mens en plant. De indringende aanwezigheid van de menselijke figuur, die vanuit een eigen hallucinante wereld naar de toeschouwer komt gestapt, wordt gelieerd aan een analytisch aandoende benadering van de oppervlaktestructuur van bijv. de roos. Buiten en binnen: de kunst van Badenhorst zegt ons wie we zijn en waar we misschien heen kunnen. Om het met een vers van Claude van de Berge te zeggen:

Beeld waarin we afwezig zijn,
en waarin we
onze aanwezigheid omvatten.
Beeld dat het beeld
met de leegte verenigt,
en afwezigheid en aanwezigheid
met elkaar
laat versmelten.
(uit de bundel ‘IJsmummie’)

Terecht geniet het werk van Philip W. Badenhorst internationale belangstelling. Bij een recente reis naar Japan, waar hij reeds enkele keren tentoonstelde, ontmoette hij de prior van de boeddhistische Honen-In tempel in Kyoto. Badenhorst is er in 2006 te gast met zijn schilderijen. Of hoe een Zuid-Afrikaanse schilder, die in Vlaanderen de creatieve kracht vond voor zijn werk, de confrontatie zal aangaan met de wereld van de stilte in een boeddhistisch klooster.