Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 50

[p. 4]

Vijftig jaar herbeginnen

Fernand Bonneure

Het tweemaandelijks kunsttijdschrift Vlaanderen bestaat een halve eeuw. Het startte in 1952 als West-Vlaanderen en het provincialisme, waarmee het van alle kanten werd bestempeld, maakte gaande de jaren, gelukkig plaats voor ruimere en vernieuwende visies. Duizenden pagina's zijn als kopij én als drukproef door de handen gegaan van de vijf redactiesecretarissen: Fernand Bonneure (nr 1 - 56), Julien van Remoortere (57 - 123 en 144 - 151), Joost van Brussel (124 - 143), José de Poortere (152 - 159) en Robert Declerck (sinds 162). Ze hebben zich stuk voor stuk ingezet om het tijdschrift op tijd te laten verschijnen en om het bij de tijd te houden qua inhoud, uitzicht, uitstraling. Van deze drie afgezonderde domeinen moest elke redactiesecretaris niet alles maar toch heel veel weten. Voor zo'n taak bestaat er immers opleiding noch cursus, tenzij de realiteit, het dagdagelijkse werk zelf. In aflevering 221 van mei-juni 1988 kwamen ze aan het woord en ze hadden elk een apart verhaal. Men kan er lezen hoe zij beurtelings met de handen in het haar zaten, omdat een of andere afspraak niet werd nagekomen, omdat teksten te laat arriveerden of te lang of zelfs te kort waren. Want elke aflevering van een kunsttijdschrift heeft niet alleen een eigen historie, maar is eigenlijk een stukje avontuur, een herbeginnen vijftig jaar lang.

De anderhalve meter ruggetjes van die bijna driehonderd afleveringen spreken boekdelen. Onder het waakzaam oog van Stijn Streuvels en met de Bank van Roeselare als sponsor en rugnummer ging het tijdschrift van start met nummer 1 januari 1952. Het is eigenlijk uit de grond gegroeid. Er bestond voor inhoud noch uiterlijk een voorbeeld of model. In Bestuur en Redactie zaten zesendertig West-Vlaamse mannen, onder wie twee priesters, één broeder en één pater benedictijn. Het tijdschrift was van in den beginne christelijk van kleur en Vlaamsgezind van inspiratie.

Als een ‘rode draad’ ligt dit christelijke pigment over alle jaargangen gespreid. Kunst en christendom, christelijk kunstenaarschap en varianten als gewijde kunst en hedendaagse kerkbouw komen in elke jaargang, soms in elke aflevering aan bod. Albert Smeets (+ 1985), geestelijk adviseur na de milde maar grondige kunstkenner Jozef Dochy (+ 1959), hield daar strak de hand aan.

De tijdgeest in kunst en cultuur kwam uiteraard in alle redactievergaderingen naar boven. Marcel Notebaert (+ 1986), medestichter, kunstschilder, scherp intellect en onvatbare debater had het graag over de tijdgeest als creatief element en kon uren doorbomen over kunst, die altijd een zelfstandige schepping moet zijn. Hij vond binnen de redactieraad de al even intelligente jurist Roger Fieuw (+ 1960) die in 1953 het eerste van zijn schitterende studies over een humanistische en personalistische kunst publiceerde. Notebaert was nooit van enige badinerie gespeend; hij lokte binnenskamers een relletje uit toen hij het zesde nummer van 1955 samenstelde en ook het omslag ontwierp. Hij had de titel West-Vlaanderen uitgeplakt met de letters van Het Laatste Nieuws, toentertijd natuurlijk nog een krant des duivels...

Er volgden nog rellen. Nummer 46 werd volledig gewijd aan de ter dood veroordeelde oorlogsmisdadiger Cyriel Verschaeve. Dezelfde Roger Fieuw, goed vertrouwd met moderne internationale toneelliteratuur en -producties pakte de dichter en vooral de dramaturg bijzonder zwaar aan: Hij heeft gefaald zoals de Griekse helden die zich met goden en genieën durfden meten. Deze rel kwam ditmaal wél in het publiek en in de pers. Vooral in 't Pallieterke kreeg Fieuw er goed van langs. In andere bladen liet men voor en tegen horen.

In 1961 verscheen een aflevering over de uit het land verbannen Albert Servaes, kunstschilder, ook van veel religieus werk. Tegelijk werd in Brugge een tentoonstelling



aan zijn kunst gewijd. Diverse kringen uit verzet en linkse verenigingen kwamen daar tegen op, ook via de pers, zodanig dat deze tentoonstelling zonder vernissage werd geopend. Daardoor al werd deze expositie een succes. De tegenstand was uiteraard gericht tegen de collaborateur, maar waarschijnlijk evenzeer tegen de schilder van religieuze thema's. Zo was de tijdgeest toen. En er waren nog andere rellen en opstootjes natuurlijk, zoals bij alle mensenwerk.

Maar gelukkig waren relnummers grote uitzonderingen. Veel vaker verschenen er in die halve eeuw afleveringen die een blijvende, zelfs kostbare waarde kregen. In een compleet aparte lay-out verscheen al in 1955 het onvergetelijke topnummer over Gewijde Kunst, samengesteld door medestichter en meester-glazenier Michel Martens. Teksten en veel foto's werden geleverd door internationale figuren als Le Corbusier, Elenbaas, Lurçat, Manzu, Marini, Mataré, Meistermann, Moore, Rouault, Schwarz, Zadkine. Uit binnen- en buitenland kwamen tientallen brieven en persartikels met gelukwensen en steunbetuigingen voor dit nummer. Architect Huib Hoste schreef ons: Er moet een eeuw stijlnamaak geweest zijn om de moeilijke geboorte van een hedendaagse kunst te verklaren. Het tot dan toe sterotiepe omslag van het tijdschrift werd nu doorbroken. Voortaan kreeg elk nummer een eigen cover, waarin het thema werd aangekondigd of omkaderd. Thematische benadering van

[p. 5]

de onderwerpen werd praktisch vijftig jaar volgehouden en bleek aan wens en goedkeuring van de abonnees te beantwoorden.

Er zijn afleveringen verschenen die onmisbaar zijn geworden en die door verzamelaars gezocht worden: over de schrijvershuizen in Vlaanderen en Nederland, over de musea in alle Vlaamse provincies, over figuratieve revival, expressionisme, protestkunst, symbolisme, Pieter Bruegel, de Pelgrimbeweging, Compostela, symbiose van de kunsten, het Gulden Vlies, Geld en kunst, zelfs over De vrouw in de kunst en over Postmodernisme. Taxandria descripta en Taxandria depicta richtten het spoor van August Keersmaekers, bij zijn aantreden als redactievoorzitter, een nieuwigheid. Hij zou als hoofdredacteur opgevolgd worden door Patrick Lateur, die in nummer 222 zijn eerste artikel schreef over De Vlaamse Vergilius. Andere blijvers waren de nummers over Opera, Spotprent, Postzegels, de Kruisweg van Edgard Tytgat, over Joe English, Felix de Boeck, Victor Servranckx. Nummer 250 was in een voortreffelijke lay-out, een bloemlezing van honderd gedichten, in de vorige jaren in Vlaanderen verschenen. Het Literaire Interbellum volgde, de Funeraire Kunst, en de Instrumentenbouw. Vele grote schrijvers in het Nederlands passeerden de revue: Ruusbroec, Vondel, Conscience, Gezelle, Demedts, Van Wilderode, Elsschot, Walschap, Gilliams, Timmermans, Claes, zelfs Van Hemeldonck en herhaaldelijk traden levende Vlaamse auteurs per kwartet op. Land per land werd de kunst in de wereld verkend, tot en met Japan, Suriname, Zuid-Afrika.

Boeiende lectuur vormde in veel nummers de Vrije Tribune. Medestichter, graficus en omslagontwerper van het huis Albert Setola (+ 1981) was daar een vaste waarde met vaak vinnige, soms zwakke standpunten. Deze rubriek is nu praktisch weggevallen. Tijdens bepaalde periodes werd de redactie strijdvaardiger dan vroeger ten voordele van de eigen leden, de zogenaamde ‘geminoriseerden’ en tégen de andersgezinden, die te veel aan de vette vleespotten zaten. Bron voor veel woord en tegenwoord. En kritiek op, die o.m. luidde: een reactionair product van een contemplatieve vriendenkring. De minorisering droogde stilaan op en viel stil vanaf 1977. De tijd heeft veel geheeld. Volwassen en verstandig pluralisme ging hoe langer hoe meer de verzuiling doorbreken. De tijd heeft ook duchtig gefilterd en geschift. Paginagrote foto's van koning en koningin, zoals in 1960, zouden nu onmogelijk zijn. Typografie, illustratie, papiersoort, advertenties, abonnementsprijs drukken goed en wel hun stempel op de voortschrijdende tijd.

Een stoet van doden trekt voorbij. Voorop: eerste promotor Louis Sourie (+ 1962), meester-drukker Joris Lannoo (+ 1971), die vanaf nummer 1 het tijdschrift op de letter volgde, stichtend voorzitter Jozef Storme (+ 1981), stichtend secretaris Staf Weyts (+ 1985), penningmeester en verzoener Hector Deylgat (+ 1986). En dan volgen honderden lezers, dichters en prozaschrijvers, kunstschilders, grafici, beeldhouwers, musici, toneelspelers en regisseurs, mensen uit ballet en filmwereld. Grote en kleine, bekende en minder bekende. Wie nah sind uns manche Tote, doch / Wie tot sind uns manche die leben... schreef en zong Wolf Biermann...

Desiderius Erasmus, de grote Rotterdammer, kreeg een hele aflevering in 1966, vierhonderd jaar na zijn dood. De auteur van De Lof der Zotheid krijgt hier het laatste woord: Wat heeft eigenlijk al die begaafde lieden gedreven om zoveel voortreffelijks te ontwikkelen? Was het honger naar roem? Het verwerven van reputatie? Maar ondertussen hebben jullie aan hun zotheid toch maar al dat voortreffelijk gerief te danken!

Toekomstgericht

Patrick Lateur

De vernieuwing die Vlaanderen in de laatste jaren geleidelijk doorvoerde, werd reeds in de eerste helft van de jaren negentig ingezet door een interne studie op inhoudelijk vlak en door een herziening van de lay-out. De bedoeling van de redactie was een kader te creëren waarbinnen ook verdere inhoudelijke vernieuwingen mogelijk werden. De kernredactie, ondersteund door de bredere redactieraad, moet toelaten sneller in te spelen op evoluties binnen het culturele veld. Bovendien moet een gedeelde redactionele verantwoordelijkheid een dynamische opvolging van de diverse kunstsectoren mogelijk maken. De zorg voor kwaliteit gaf geregeld aanleiding tot het bijsturen van rubrieken.

Inhoudelijk blijft de redactie kiezen voor een evenwicht tussen moderniteit en traditie en opteert zij dus zowel voor kunsthistorische dossiers als voor thema's uit de hedendaagse kunst. Binnen de gewijzigde maatschappelijke en culturele context is de christelijke inspiratie niet meer zo evident. Toch blijft de redactie uitdrukkelijk aandacht besteden aan de religieuze component zowel in de thematische dossiers als in de diverse rubrieken. Tegelijk vindt zij elke vorm van verruiming belangrijk en noodzakelijk, en geeft zij in die zin signalen door nieuwe thema's aan te boren en nieuwe medewerkers aan te trekken.

Sinds een paar jaar bestaat er op het vlak van promotie een samenwerking tussen culturele en literaire tijdschriften. Vlaanderen heeft die samenwerking in het kader van boekenbeurzen en krantenreclame vanaf het begin actief gesteund en was recent ook medeoprichter van de vzw Culturele en Literaire Tijdschriften.

Voor een cultureel tijdschrift blijven de uitdagingen groot. Ondanks de stijgende financiële druk en de steeds toenemende vloed van informatie via klassieke en nieuwe media, wil Vlaanderen vanuit zijn heel eigen inspiratie én door zijn openheid en kritische denkhouding de indrukwekkende bibliotheek die het in vijftig jaar heeft bijeengeschreven, verder uitbouwen.