Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 46

[p. 20]

Harrarain Jankipersadsingh
Architectuur in Paramaribo

‘Vanwege de eigen bouwtraditie waaraan het Surinaamse volk zijn herkenning en identiteit ontleent, verdienen de houten huizen als cultureel erfgoed te worden beschouwd en bewaard voor de toekomst. Zo'n unieke architectuur, gemaakt met goedkope bouwmaterialen, komt haast nergens voor. De witte houten huizen maken Paramaribo uniek.’

Paramaribo heeft zoals vele steden in de wereld een dambordplattegrond met interessante variaties. De stad is gebouwd op de hoogste plek aan de linkeroever van de Surinamerivier op ca. 25 km van de Atlantische Oceaan in de vlakke kustvlakte. Het wordt gevormd door het Fort Zeelandia, een militair verdedigingsobject met daarachter het executieterrein dat nu het prachtige Onafhankelijkheidsplein vormt met het op de machtige Surinamerivier georiënteerde Presidentieel Paleis.

De stad staat tot heden los van Fort Zeelandia. De straten in de oostwest richting zijn bepaald en geplant op de ruggen van de schelpritsen die een ideale bouwgrond vormen. De gebieden tussen de straten vormden van nature een opvang voor overtollig regen- en looswater.

Dit zijn ook de plaatsen waar kreken en grachten zijn ontstaan die uitmondden in de Surinamerivier. Dit systeem zorgde voor een goedkope en geschikte afwatering.

De noordzuidstraten lopen dwars over de zandritsen, aangelegd op kunstmatige dammen.

Dit vreemde stratenpatroon in Paramaribo uit de eerste helft van de 18de eeuw is het gevolg van de bocht die de Surinamerivier daar maakt.

Houten huizen

Tot ca. 1950 heeft Paramaribo, een houten stad in een vochtig tropisch klimaat gelegen, haar oorspronkelijk karakter van witte, houten huizen met steile, rode daken weten te behouden. De internationale vernieuwingen in de architectuur gingen aan Suriname voorbij vanwege het isolement van de grote wereld. Deze prachtige woningen staan allemaal op aparte bouwkavels, een sublieme aanpassing aan het fysische milieu. De zo vrijstaande huizen kunnen dus optimaal gebruik maken van de verkoelende werking van de heersende passaatwind. Dit is tevens van grote invloed geweest op de stedenbouwkundige opzet van de stad toen. In onze moderne tijd wordt ook zonder uitzondering de traditie op het stuk van vrijstaande huizen gevolgd,

Typische Surinaamse houten woning aan de rand van Paramaribo.

wat helaas niet gezegd kan worden van de ruimtelijke opzet van de nieuwe woonwijken.

Een houten huis kon makkelijk worden gebouwd vanwege de overvloedige aanwezigheid van hout in de directe omgeving en de simpele constructie daarvan.

Het Surinaamse huis is niets anders dan een uit balken en kolommen samengestelde, grote kist met daarop een steil dak.

Het geheel is een logisch product van de omgeving met alle kenmerken van de regionale bouwkunst. Dit typeert de Surinaamse architectuur.

Moderne stenen huizen

De omstreeks 1950 ingezette ‘verstening’ van de huizen door introductie van nieuwe bouwmaterialen zet zich voort. Praktisch alle woningen van enige betekenis worden nu in steen gebouwd. Dit biedt vele voordelen o.m. op het vlak van brandveiligheid en onderhoudskosten.

De binnenlandse oorlog (1986-1992) is er bovendien de oorzaak van geweest dat het vertrouwde hout onbereikbaar werd, dus schaars en met onbetaalbare prijzen tot gevolg.

Bovendien wordt niet al het hout in Suriname kunstmatig gedroogd en geconserveerd. Dus is hout impopulair geworden in Suriname, terwijl buitenlandse multinationals bijzonder veel belangstelling tonen voor ons tropisch hout en zich verdringen om in aanmerking te komen voor enorme houtconcessies.

Wat te betreuren valt, is dat vele historische panden in de binnenstad gedeeltelijk of in zijn geheel worden vervangen door betonconstructies bestaande uit balken en kolommen van gewapend beton en wanden van cement- of baksteen. Het resultaat blijft vrij pover met duidelijk verlies van kwaliteit. De overheid blijkt niet in staat te zijn dit tegen te gaan in het historisch deel van de binnenstad. Integendeel. Zij blijft de vergunningen maar afleveren.

Voor woningbouw is hout het meest geschikte bouwmateriaal. Ook voor de toekomst. Daartoe moeten door de overheid de nodige beleidsmaatregelen in de houtsector worden getroffen, zodat het hout zijn historische plaats terugkrijgt. In het kader van het ontwikkelen van lokale bouwmaterialen biedt hout zeer veel goede mogelijkheden als modern bouwmateriaal. Als

[p. 21]

exportartikel zijn er goede perspectieven alleen al in onze eigen Caribische regio.

Monumenten

Surinaamse architectuur is regionaal van karakter en bezit als zodanig geen meesterwerken. De meest opmerkelijke gebouwen van Suriname zijn te vinden in de binnenstad van de hoofdstad Paramaribo. De plantages in de districten hebben hun statige directeurswoningen.

Typische Surinaamse houten woningen in de (binnen)stad van Paramaribo.

Modern woonhuis aan de Anton Dragtenweg in Paramaribo. Architect: Arto nv.

Alle gebouwen van de stad tezamen bepalen een zekere eigen stijl die geïsoleerd van de grote wereld, is ontstaan. Hij heeft wel enige invloeden ondergaan van de Hollandse en van de koloniale bouwstijl van het zuiden van de Verenigde Staten van Amerika.

Het bijzondere aan de Surinaamse bouwstijl is wel de eenvoud die terug te vinden is in zowel grote als kleine gebouwen, nl. een duidelijke rechthoekige plattegrond, een simpele draagstructuur, een eenvoudige en symmetrische gevel, een steil dak en weinig kleuren, waarbij wit voor de gevels overheerst. Ramen en deuren zijn groen, terwijl de bakstenen plinten rood geschilderd worden. De bouwers van weleer hebben steeds hetzelfde basispatroon gebruikt voor woonhuizen, magazijnen, winkels, kerkgebouwen. Wat ze echter verschillend maakt, is de variatie in detaillering en verwerking van het bouwmateriaal.

Vanwege de eigen bouwtraditie waar het Surinaamse volk zijn herkenning en identiteit aan ontleent, verdienen de houten huizen als cultureel erfgoed te worden beschouwd en bewaard voor de toekomst. Zo'n unieke architectuur gemaakt met goedkope bouwmaterialen komt haast nergens voor. De witte houten huizen maken Paramaribo uniek.

Zorg voor cultureel erfgoed

Zorg voor Cultureel Erfgoed is een dure aangelegenheid en niet iedereen ziet de waarde ervan in. De overheid beschikt niet in voldoende mate over middelen om het behoud van ons onroerend cultureel erfgoed ter hand te nemen. Zij wordt momenteel in beslag genomen door de bevolking van de primaire basisbehoeften te voorzien. Toch heeft de overheid reeds belangrijke monumentale panden gerestaureerd. De meeste monumenten in Paramaribo zijn van de overheid. Hoewel niet optimaal onderhouden zullen zij nog lange tijd blijven bestaan, als zij niet de prooi worden van de slopershamer. Dit kan niet gezegd worden van de vriendelijke en statige historische houten huizen in particuliere handen. Heel veel van deze mooie waardevolle witte huizen zijn in de laatste dertig jaar met de regelmaat van de klok voorgoed verdwenen uit het stadsbeeld door sterke verwaarlozing (bewust of onbewust), sloop, verbouwing en monsterachtige nieuwbouw. De eerdere voorspellingen en waarschuwingen zijn helaas uitgekomen.

Bewustwording

De bewustwording over het bezit van en zorg voor monumenten dateert uit de jaren '60 met als gevolg het aannemen van het ontwerp van de monumentenverordening door de Staten van Suriname op 27 september 1962. De wet Historische Monumenten van 16 februari 1963 is thans van kracht ter behoud en bescherming van monumenten van geschiedenis, oudheid, kunst en Surinaamse architectuur.

Men is er echter tot op dit moment niet toe gekomen de monumenten te inventariseren en nauwkeurig te beschrijven. Pas in 1987 kon de eerste beperkte stap worden gezet met de beschikking van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur.

De lijst, opgesteld door de Stichting Monumentenzorg en Commissie Monumentenzorg, bevat 311 panden van goede Surinaamse bouwtraditie.

Als gevolg van de aanvraag bij de unesco - uitgaande van het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling - om de binnenstad van Paramaribo op de World Heritage List te plaatsen, is de lijst van monumenten door een speciale commissie ingekort.

[p. 22]

Al het mogelijke wordt door betrokkenen gedaan om op de World Heritage List te worden geplaatst als belangrijke stap ter behoud van de unieke binnenstad. Hierdoor zal in Suriname zelf zowel bij de overheid als in de particuliere sector de nodige waardering ontstaan voor de eigen bedreigde monumenten en stadsgezichten.

De Unie van Architecten wijdt er zelfs in het kader van de viering van de Dag van de Architectuur een heel symposium met tentoonstelling aan.

Beheersplan

Ten aanzien van moderne architectuur dienen beschermende maatregelen te worden genomen. Gebleken is echter dat ook hier goede voorbeelden van moderne architectuur in Suriname zodanig worden verbouwd, dat ze niet herkenbaar meer zijn en ook niet specifiek Surinaams.

Paramaribo. Gezicht op de Mirandastraat met de typische gevels. (Foto: A. De Weerdt)

Pogingen worden ondernomen met medewerking van het buitenland in het kader van de Culturele samenwerking tussen Suriname en Nederland om te komen tot een integraal monumentenprogramma en het opzetten van een Nationaal beheersinstituut dat de zorg toevertrouwd krijgt voor onderhoud en beheer van alle monumenten in Suriname. Uitgangspunt hierbij is dat de panden op puur economische basis worden beheerd om voldoende eigen middelen te genereren voor de toekomstige investeringen in deze culturele sector. De Unie van Architecten in Suriname heeft al ideeën gelanceerd met betrekking tot het beheer van alle monumenten door een nationaal lichaam. Eigenaars die hun monumenten goed onderhouden, worden als waardering door de Stichting Monumentenzorg nu al geratificeerd.