Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 45

[p. 160]

Ted C.J. Sluijter
Delta Expo Neeltje Jans

Een onbedoelde publiekstrekker

De Nederlandse Deltawerken behoeven geen inleiding. Het is inmiddels wereldwijd bekend dat het nijvere volkje aan de boorden van de Noordzee een project heeft gerealiseerd waardoor de veiligheid tegen stormvloeden gewaarborgd is.

Projectvoorlichting

Veel minder bekend is de wordingsgeschiedenis van Delta Expo, de dagattractie die jaarlijks 300.000-400.000 bezoekers uit binnen- en buitenland trekt.

Voor het prille begin gaan we terug naar het eind van de jaren zeventig. Bij Rijkswaterstaat rijpt het idee om een publieksinformatiecentrum te bouwen, dat (met name) de belastingbetalende Nederlander, maar ook de geïnteresseerde buitenlander moet informeren over dit miljardenproject.

Algemeen zicht op Delta Expo Neeltje Jans met de stormvloedkering. (Foto: D. Sellenraad)

Achter de realisatie van het centrum gaat natuurlijk een ‘gouden’ PR-idee schuil. Laat de mensen het technisch zeer hoogstaande project van nabij zien en ze identificeren zich ermee, worden er trots op, en het belangrijkste.... men accepteert het project. Nodig! want er was een lieve belastingduit mee gemoeid.

Rijkswaterstaat besluit het publieksinformatiecentrum te situeren aan de rand van een gigantische bouwput van ruim 100 hectare op het kunstmatige werkeiland Neeltje Jans. Daarin worden de hoofdonderdelen van de Oosterscheldekering gebouwd: pijlers van beton, met een hoogte van wel 45 meter. Een mooiere locatie was niet denkbaar.

Exploitatie van het zogenoemde ‘Informatiecentrum Stormvloedkering Oosterschelde’ wordt uitbesteed aan - vreemd genoeg - een busonderneming,

Binnenzicht in het bezoekerscentrum Delta Expo Neeltje Jans. (Foto: Rijkswaterstaat)

ZWN. Die richt een bushalte in op Schouwen-Duiveland waar belangstellenden een combikaartje kopen voor rit naar, en bezoek van het centrum. Op de terugweg rijdt de bus door de enorme bouwput, langs de pijlers in aanbouw.

Binnen enkele maanden na de opening in juli 1979 is duidelijk dat deze buslijn de best bezette buslijn is van heel Nederland!

Expansieve groei

Het eerste halve jaar van bestaan passeren 40.000 bezoekers het centrum. Enkele jaren na opening is dit gegroeid tot ruim 300.000. Met dank aan de media die het bouwen van de Oosterscheldekering - paradepaardje van Nederlandse waterbouw - op de voet volgen. Gratis reclame in overvloed.

Meerdere malen moet het tijdelijke centrum uitgebreid worden om de grote bezoekersschare fatsoenlijk te kunnen ontvangen. In het laatste jaar van bestaan (1985) is het centrum driemaal zo groot als in 1979.

Delta Expo is gegroeid tot de grootste publiekstrekker van de provincie Zeeland. Inmiddels is ook een rondvaart aan het programma toegevoegd.

[p. 161]

Een permanent vervolg

Oorspronkelijk zou het centrum blijven staan tot de Oosterscheldekering gereed zou zijn. Daarna zou de projectvoorlichting ter plaatse ophouden te bestaan, en gecentraliseerd worden. Maar wat doe je met 400.000 belangstellenden?

Er bleken nog verstandige mensen ter plaatse. In het begin van de jaren tachtig werd besloten een permanente expositie over de Nederlandse waterbouw te huisvesten in het op de tekentafel liggende bedieningsgebouw voor de Oosterscheldekering.

Hierin moest niet alleen de ‘kroon’ op de Deltawerken te zien zijn, maar eigenlijk alles wat er in Zuidwest Nederland aan waterbouw gedaan is, sinds de Romeinen het gebied bezochten rond de jaartelling.

Op 4 oktober 1986 werden tegelijkertijd het bedieningsgebouw, de expositie en (natuurlijk verreweg het belangrijkste) de Oosterscheldekering in gebruikgesteld.

Het ir. J.W. Topshuis

Het bedieningsgebouw heet naar de wijlen Directeur-generaal van Rijkswaterstaat, de heer ir. J.W. Tops.

Op de twee bovenste verdiepingen van dit bedieningsgebouw werd de expositie gehuisvest, ca. 2000 m² groot.

De tentoonstelling laat in vier hoofdstukken de bezoeker zien waar het om draait in Zuidwest-Nederland. De eerste twee hoofdstukken geven informatie over ‘situatie en beheersing’ en ‘geschiedenis’ van het Deltagebied. De laatste twee hoofdstukken respectievelijk ‘het Deltaplan’ en ‘de Oosterscheldekering’.

Ronduit opvallend is het ontwerp van deze expositie. Vorm, gebruik van expositiedragers, audio-visuals, opstelling en belichting geven een heel aparte sfeer. Op

Het nieuwe maricultuurcentrum op Neeltje Jans. (Foto: Eduard Engel)

slechts weinig plaatsen wordt informatie chronologisch gerangschikt. Er is eerder sprake van ‘clustering’ van informatie. Je wordt gestimuleerd - bijna gedwongen - om af en toe eens terug te kijken naar andere clusters in de expositie om een en ander goed te begrijpen.

De aandachtige bezoeker ontdekt dat waterbouw simpelweg in het breder maatschappelijk proces van ‘problemen oplossen’ wordt geplaatst.

Niet voor eenieder even duidelijk overigens. Ik hoor die Duitse bezoeker nog zeggen ‘es ist ein heilloses durcheinander’!

Feit is dat ontwerpers het medium expositie ten volle benutten. En gelijk hebben ze! Anders had je net zo goed een boek met plaatjes kunnen maken.

De attractie krijgt vorm

De bezoekersschare blijft onveranderd groot, ook in de tweede helft van de jaren tachtig wanneer de Oosterscheldekering inmiddels in gebruik is.

Delta Expo voegt een wandeling in het binnenste van de Oosterscheldekering aan het programma toe. Een belevenis, zo blijkt uit de publieksonderzoeken. Door deze uitbreiding neemt ook de verblijftijd toe en moet een fatsoenlijke (grote) horecavoorziening gerealiseerd.

Inmiddels is ook duidelijk dat Delta Expo bestaansrecht heeft. Het is niet alleen voor verblijfstoeristen uit de Delta, maar ook voor (school)groepen en talloze dagrecreanten een dankbare bestemming geworden.

Langzaam maar zeker groeit ook de organisatie mee en begint zich te ontwikkelen als een organisatie die bij een dagattractie past. Privatisering kan niet uitblijven. Dit gebeurt in het begin van de jaren negentig.

Om attractief te blijven worden nieuwe attracties toegevoegd: een maricultuurcentrum en een dolfijnenstation.

In het maricultuurcentrum ziet de bezoeker hangculturen van de mossel en oester in levende lijve. Tevens is er een grote buitenexpositie aan dit onderwerp gewijd. Ook twee echte viskotters horen hier bij; in een ervan zit een tentoonstelling over het veranderende milieu van de Oosterschelde, in de andere kotter zie je hoe het leven aan boord van zo'n schip verloopt.

Het dolfijnenstation is een samenwerking tussen Dolfinarium Harderwijk en Delta Expo. In een groot bassin - vastgekoppeld aan het maricultuurcentrum - worden dolfijnen opgeleid om weer voor zichzelf te zorgen. Zodra zij bewezen hebben dit te kunnen, worden ze vrijgelaten in de Noordzee. In de meeste gevallen betreft het een kleine dolfijnensoort, de Bruinvis.

Gestrande Bruinvissen worden eerst behandeld in het Dolfinarium, waarna een aantal van hen de ‘uitwenningskuur’ op Delta Expo ondergaat.

Toch zijn deze toevoegingen onvoldoende om het enorme aantal bezoekers tijdens de topjaren (eind jaren tachtig) vast te houden. In 1993 passeren nog 350.000 bezoekers de kassa. In 1995 zijn dit er nog maar 310.000. Er is meer nodig.

Een futuristisch Waterpaviljoen

Delta Expo komt tijdig met een plan om de teruggang in bezoekersaantallen weer een positieve impuls te geven. In mei 1996 moet een Waterspeelplaats open gaan. Een grote kuil van 40 meter doorsnede, omgeven door een ringvaart van water. Op verschillende plaatsen kan dit water de kuil in. Je kunt er golven en watervallen maken, de loop van een beekje wijzigen, een tredmolen bedienen die het water weer terug omhoog pompt, of gewoon een beetje rondmodderen.

Maar klap op de vuurpijl wordt beslist een uniek waterpaviljoen, dat in april 1997 de deuren opent. Een gebouw van ca. 100 meter lang, gedeeltelijk boven- en ondergronds, met de vorm van - laat uw fantasie maar gaan - iets wat het midden houdt tussen dolfijn, kikkervis en spermatozoïde.

In het paviljoen beleeft de bezoeker de kringloop van water. Een zoetwaterdeel gaat over in zout. Diverse watersystemen passeren de revue, wat kan er allemaal mis gaan als we het milieu niet serieus nemen? En leidt het broeikaseffect echt tot de gevreesde super-overstroming? (die je overigens door laser-techniek echt beleeft!).

We zullen het zien, we beleven het straks in een attractie die een hoog ‘Nederland-gehalte’ heeft. Want zegt u nou eerlijk, waar denkt u aan als het woord Nederland valt?

Praktische gegevens

Delta Expo Neeltje Jans

Eiland Neeltje Jans

Postbus 19

4328 ZG Burgh-Haamstede

tel: [phone]

fax: [phone]

Open: dagelijks 10.00 u-17.30 u.

In de periode nov. t/m mrt. gesloten op ma. en di.

[p. 162]

1	gemeentelijk archeologisch museum
2	oudheidkundig museum arnemuiden
3	streekmuseum het land van axel
4	visserijmuseum breskens
5	de vergulde garnaal
6	oudheidkamer bruinisse
7	visserijmuseum bruinisse
8	museum de burghse schoole
9	marie tak van poortvliet museum
10	streek- en landbouwmuseum schouwen-duiveland
11	museum voor zuid- en noord-beveland
12	stoomtrein goes - borsele
13	het vlaemsche erfgoed
14	imkerij poppendamme
15	't wienkeltje van wullempje
16	streekmuseum de vier ambachten
17	historama
18	miniatuur walcheren
19	ramschip schorpioen
20	zeeuws museum
21	delta expo
22	zeeuws biologisch museum
23	bezoekerscentrum 't zwin
24	fort rammekens
25	de meestoof
26	streeklandbouwmuseum agrimuda
27	de schotse huizen
28	de vierschaar
29	maritiem attractiecentrum het arsenaal
30	reptielenzoo iguana
31	stedelijk museum vlissingen
32	museum oud-westdorpe
33	museum yerseke
34	streekmuseum west zeeuws-vlaanderen presenteert
35	maritiem museum zierikzee
36	museumhaven zierikzee
37	stadhuismuseum zierikzee