[nummer 222]
Inleiding
Het in omloop brengen van onder andere geld en postzegels behoort tot de exclusiviteit van de staat. Een klein onderdeel van de vormgeving waarmee wij dagelijks worden geconfronteerd wordt bepaald door overheidsdiensten; een alternatieve keuze vanuit de privé-sector is niet mogelijk.
Een postzegel is in wezen een betaalbewijs, een klein stukje papier dat toont dat genoeg is betaald om een poststuk te verzenden. Reeds vlug werden postzegels verzamel-objecten, zegels werden postfris bewaard en bijgevolg onttrokken aan het normaal circuit. Voor sommige zegels betaalt men duizelingwekkend hoge bedragen, dit omwille van hun zeldzaamheid die meestal het gevolg is van één of andere technische fout bij het drukken. Het uitgeven van zegels die enkel worden verzameld betekent voor de overheid een interessante bron van inkomsten. Voor sommige kleine landen zijn postzegels louter exportprodukten om zoveel mogelijk deviezen binnen te rijven. Iedereen is tevreden, de filatelistische verzamelaars kunnen hun collectie uitbreiden, de overheid krijgt extra inkomsten, en de gecreëerde handel wordt continu gestimuleerd.
Als kunst- en cultuurtijdschrift wil ‘Vlaanderen’ met dit themanummer een accent leggen op de grafische, typografische en inhoudelijke betekenis van een zegel: een postzegel als beelddrager van een samenleving. Bewust werd niet gekozen voor een filatelistische benadering, aangezien gespecialiseerde tijdschriften dit reeds ruim voldoende en veel uitvoeriger benadrukken.
Veel landen, waaronder België, zijn er zich nauwelijks van bewust dat het uitgeven van zegels een vorm van cultuur is met een grote uitstralingsmogelijkheid. Onze samenleving wordt steeds meer overspoeld door een beeldcultuur waarbij inhoud bijkomstig wordt geacht. Zo ook is een vorm van leegte aan te treffen in de produktie van vele zegels.
In dit nummer ligt de nadruk op het beeldend vermogen dat de loutere beeldreproduktie overstijgt, op zegels die meer zijn dan enkel een ‘prentje’ en die iets meer vertellen over de maatschappij waarin zij zijn ontstaan.
In het eerste artikel ‘Postzegel als beelddrager’ geeft Marc Dubois een aantal beschouwingen in verband met de Belgische zegels en legt hij een relatie met Nederlandse voorbeelden. Tevens wordt een overzicht gegeven van de interessantste grafische zegels na 1945 en van het werk van een aantal zegelontwerpers als Gal, Jacques Richez, Mark Verbrugge, Willy Bosschem en Michel Olyff. Het aanleggen van een collectie rond een bepaald thema is zeer in trek bij vele verzamelaars. De onderwerpen zijn bijna onuitputtelijk. Zo komt ook de Nederlandse literatuur ruim aan bod op de zegels. Dit wordt kort samengevat door Rudolf van de Perre.
De architectuur wordt meer nog dan literatuur of muziek als thema voor een postzegel aangewend. Alle belangrijke monumenten van ons bouwkundig patrimonium kan men terugvinden op zegels. In een artikel ‘Gebouwen op postzegels’ belicht Marc Dubois de uitgave van historische gebouwen, maar vooral welke realisaties uit de twintigste eeuw in aanmerking kwamen.
De meeste filatelisten beschouwen de Nederlandse zegels als ‘te modern’ en ‘niet mooi’. Hun reactie is begrijpelijk, omdat filatelisten en handelaars niet in de eerste plaats belang stellen in de hedendaagse grafische vormgeving, maar meer in thema's die passen in hun eigen verzamelgebied, of in de filatelistische bijzonderheden. Voor de Dienst Esthetische Vormgeving van de Nederlandse Posterijen zijn filatelistische oogmerken niet doorslaggevend. Zij streeft er in de eerste plaats naar om de typografie en de voorstelling van de postzegels in overeenstemming te laten zijn met het beeld van de moderne grafische vormgeving - in al haar verschillende en uiteenlopende opvattingen - en dat wil zeggen met het beeld van deze tijd. Op het vlak van grafische vormgeving heeft Nederland reeds een lange traditie en kiest het tot op vandaag voor ‘de postzegel als produkt van artistieke verbeelding’. Verschillende aspecten van de Nederlandse postzegel worden toegelicht in een artikel van Dr. Paul Hefting, hoofd van de Dienst voor Esthetische Vormgeving.
Grafische oplossingen kunnen zelfs resulteren in een nieuw verzamelingsthema. Uniek in de Europese postzegelproduktie zijn de Nederlandse doorloopzegels. In plaats van fors het aantal emissies op te drijven, in functie van meer geld in het
Auteursrechtelijk beschermd
