Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 32

[p. 73]

Pieter Geert Buckinx Ontmoetingen, ook in levende lijve

Moeilijk te geloven, maar Pieter Geert Buckinx is in februari van dit jaar 80 geworden. Want het beeld van hem dat ik mij sedert de kennismaking met zijn poëzie had gevormd (en dat is straks een halve eeuw geleden) was dat van een muzenknaap die uit het hinderlijke kreupelhout van de maatschappij op vlucht was getogen naar de ijlten en hoogten van een mensloos bergland. Wellicht zat die allereerste indruk vast aan de constatering dat zijn poëzie uit die tijd - voor mij de laatste jaren van de humaniora, voor hem de periode van De dans der kristallen (1936) - verwijst naar en zich afspeelt in een witte, eenzame wereld van vuur en ijs, sneeuw en rozen, zilver en ivoor. Een paradijs buiten de tijd en ten zeerste verwant, ontdekte ik later, met het mytologische eiland van Adrianus Roland Holst. Dagen lang, weet ik nog, intrigeerde mij één enkele versregel, eigenlijk één enkel beeld, uit het gedicht dat de poësisleraar had voorgelezen als toemaatje aan een les die enige minuten vóór het belteken was geëindigd: verzinken in de zwarte tover van het gras.

Ik wist niet van wie het gedicht was, ook niet hoe de titel ervan luidde (een en ander heb ik pas naderhand vernomen), want onze toenmalige lesgever had de nogal eigenaardige gewoonte om literaire teksten, die niet voor examenstof in aanmerking kwamen, nooit van toelichtingen te voorzien! (Achteraf heb ik dikwijls gedacht dat hij die gedichten meer voor zichzelf las dan voor ons.) Ik wist dan ook niet precies wie de ‘wij’ waren die in de eerste versregels door de nacht liepen. Evenmin wáár of wanneer of waarom dat gebeurde. Ik had iets onthouden over ravijnen en riet, maar dat was nauwelijks genoeg om een herkenbaar landschap op te roepen. Toch herinner ik mij dat die éne versregel omging in mijn hoofd terwijl ik mij voegde in de rij die langs de zilte muren van het oude ambulacrum - het college was ondergebracht in een voormalig Franciskanerklooster - van het klaslokaal naar de eetzaal schoof.

Eerst later heb ik geweten dat Pieter Geert Buckinx die auteur was, dat het gedicht met de sonore versregel Arthur Rimbaud heette en dat de (toch wel noodzakelijke) verklaring onder de titel luidde: ‘Zestien inboorlingen droegen dit zieke lichaam van Harrar naar de kust van Ethiopië’. Ik had intussen uit de Modèles Français iets gelezen over bedoelde Franse dichter die slechts 37 was toen hij in 1891 te Marseille stierf én dat het Ethiopische Harrar een van zijn vaste standplaatsen was toen hij in dienst van een exportfirma

Onder de grote linde te Merendree met gastheer Pastoor Basiel de Craene en de leden van het comité van de Vlaamse poëziedagen.

voor koffie in Afrika verbleef. Meteen zág ik de aanhef: Wij schrijden door het zwarte lover van de nacht. Ik zág in mijn verbeelding de amberen autochtonen die de doodzieke dichter vanuit het binnenland (ik had Harrar met enige moeite in mijn atlas gevonden) naar de kust van waarschijnlijk de Rode Zee of de Golf van Aden droegen. Pieter Geert Buckinx gevoelt zich één met hen én met de stervende poëet. En sedertdien bleef het beeld dat ik uit het aanhoren van dat ene gedicht had gekregen eigenlijk ongewijzigd: Buckinx zag ik als een jonge, bevlogen vluchter op zoek naar een oorspronkelijk en ongerept land, - dat vérweg moest liggen en dat dus de indruk verstrekte van iets ‘buitenlands’ wat - voor mij - aan hem vastzat. (Misschien ook omdat het tweede gedicht van Buckinx dat ik leerde kennen zijn Cap Ferrat was!) Een van de allereerste dichtbundels die tot mijn persoonlijk bezit behoorden en behoren is Droomvuur. Kleine ode aan het leven en de dood (1940). Van het op vijfhonderd exemplaren gedrukte boekje ligt nummer 99 hier voor mij, door de dichter met een fijn pennetje in een minuscuul geschrift gesigneerd. Na de lezing van de veertien gedichten kreeg het wat wazige en afstandelijke beeld dat ik mij van de auteur had gevormd meer menselijke én warmere trekken. Hij kwam mij dichterbij. De aureool van sneeuwlicht loste op. Tot mijn grote vreugde ontdekte ik dat hij hield van Le grand Meaulnes van Alain-Fournier, dat even voordien een van de verrukkelijkste leeservaringen van mijn leven was geworden. Droomvuur draagt voorin als motto een citaat uit die wonderbaarlijk-prille jeugddroom waarin literatuur zich plotseling tot het knapenhart van de lezer richt. ‘Nous nous parlerons ainsi tout bas, bouche à bouche, ainsi que deux enfants qu'on a mis dormir ensemble, la veille d'un grand bonheur, dans une maison inconnue...’ Een terecht gekozen fragmentje, want ook de gedichten van Droomvuur worden de lezer als een zielsverwant toegefluisterd. Ze zijn ook ‘tastbaarder’ vergeleken bij de mij tot dan toe bekende verzen die een overwegende indruk van koud kristal en ijshemels lieten.

Die beelden van zuivere ijlte waren in de nieuwe bundel nog wel aanwezig, maar daarnaast kwamen er ook andere: de dichter daalde van de bergpas naar het dorp van ‘dit welluidend land’. De zwarte tover van het gras werd gras dat ‘koel’ is en ‘diep’ en dronkenmakend met zijn geur. De dans der kristallen was (voor mij) een winterse bundel, Droomvuur zat al vol lente.

[p. 74]

Het visuele beeld van de auteur dat men zich uit de lectuur van zijn gedichten vormt klopt over het algemeen niet met de werkelijkheid. Erg vitale literatuur kan afkomstig zijn van een wat broze man, en omgekeerd. Ik leerde Pieter Geert Buckinx persoonlijk kennen na de tweede wereldoorlog. Voor het eerst ontmoette ik hem, meen ik, tijdens een van de twee of drie memorabele weekeinds van het tijdschrift Dietsche Warande en Belfort te Mariakerke-aan-zee, ten huize van de beminnelijke romancier en hotelier Gaston Duribreux. Het kan 1953 geweest zijn. Stijn Streuvels was er, en Anton van Duinkerken, en Antoon Coolen. En Pieter Geert Buckinx. Hij was eigenlijk niet anders dan ik hem mij had voorgesteld: een bescheiden, wat ingekeerde man die zich bij voorkeur in de achtergrond ophield en die, achter de damp van zijn pijp, met een lichte glimlach een beetje ironisch toch mensen en dingen observeerde. Als uit een wolk die hem zelf onzichtbaar maakte. Een muzenzoon gebleven. Toch leek hij allerminst wereldvreemd. Hij nam niet opvallend, maar wel intens, deel aan de gesprekken in het eigenaardige zaaltje dat bestond uit in elkaar overlopende kamers met veel zithoekjes vanwaar men de officiële sprekers wel kon horen maar moeilijk kon zien. Buckinx stond even in het middelpunt (men huldigde zijn vijftigste jaar) en trok zich daarna spoorslags terug in de anonimiteit van de kring. Ik hoorde zijn zangerige stille stem waarin het zilver gesmolten leek van zijn Limburgse afkomst.

Terwijl ik er nu over nadenk constateer ik dat ik Pieter vrijwel steeds in een min of meer literair én (half)-officieel kader heb ontmoet. Dat waren allereerst de redactievergaderingen van ons tijdschrift Dietsche Warande en Belfort. Tijdens het zakelijke gedeelte wanneer werd gesproken over de jongstverschenen nummers, de voorhanden kopij en de plannen voor de toekomst zat hij aandachtig luisterend te kijken en te roken. Soms sprak hij een oordeel uit dat nauwelijks luider klonk dan de stilte. De bijeenkomsten werden afgesloten met een gezamenlijk etentje in een Brussels restaurant. Bij dergelijke gelegenheden zag je het Pieter aan dat hij een hoofdstedeling was. Hij voelde zich thuis in de lichtjes opgeklopte sfeer van een wat overdadig aangeklede ruimte met veel kitsch, die toch niet verhinderde dat het geheel zelfs nog gezellig gebleven was. Hij groette links en rechts hele en halve bekenden, al bleek hij niet zo'n habitué als Ernest Claes. Ik herinner mij de keer dat het strijkje in ons groepje van

Pieter G. Buckinx
door René Verbeeck

acht de jouissante figuur van de Witte had opgemerkt (hij kon niet anders dan opvallen met zijn brede zwarte artistenhoed!) en onmiddellijk Mijn Vlaanderen heb ik hartelijk lief inzette ter ere van de Vlaamse schrijver (én klant). Ernest Claes was zichtbaar gelukkig, zozeer zelfs dat hij meende zich bij ons te moeten verontschuldigen (‘ik kom hier nogal eens met mijn vrouw’) terwijl hij rechtstaande wachtte op het ‘nooit vergeten zal’. Toen het lied was uitgeklonken dankte hij ‘de mannen’ die bij wijze van muzikale hulde hun strijkstokken even opstaken. Ik zag de twinkelogen van Pieter, waarin waardering en zachte ironie om de voorrang streden. In 1978, het jaar waarin hij 75 werd, heb ik Pieter herhaaldelijk ook in een officiële functie mogen meemaken toen hij bestuurder werd van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letterkunde. De tien vergaderingen, telkens op de derde woensdag van de maand, zijn voor de meesten van de dertig leden (en binnenlandse ereleden) een welkome gelegenheid om in drie zittingen te luisteren naar - én van gedachten te wisselen over onderwerpen van taalkundigfilologische, cultuurhistorische en artistieke aard - en ook om tussen de werkzaamheden door informeel met elkaar te kunnen praten. De bestuurder presideert de algemene vergadering van de namiddag in de plechtige zaal achterin het gebouw, met de lange groene tafels, de moeizaam te vertillen zetels en de statige galerij van coryfeeën uit het verleden. Wellicht is een dichter niet direct de aangewezen man om een voor de twee derden toch overwegend geléérd gezelschap te

De tachtiglarige dichter met de onafscheidelijke pijp.

leiden, maar Pieter had op dat stuk voortreffelijke voorgangers en voorbeelden. En hij deed het uitstekend. 1978 was het herdenkingsjaar van Karel van de Woestijne, die tijdens twee buitengewone vergaderingen in het Antwerpse Archief en Museum voor het Vlaamse Kultuurleven en in het Gentse Provinciegebouw door de Academie werd gehuldigd. De voorzitter sprak daarbij het openingswoord (of liet het voorlezen omdat hij te Gent door ziekte was verhinderd aanwezig te zijn): korte, met stijl en persoonlijke bewogenheid opgestelde en gedebiteerde toespraken, - een enkele keer een gevoelig in memoriam voor de overleden collega Johan Daisne. Duidelijk wat onwennig op het hoge en verheven podium en achter de bestuurstafel (vooral tijdens de openbare plechtige vergadering van oktober) heeft hij zijn ambtsperiode vervuld - maar het was niettemin met zichtbare opluchting dat hij de voorzittershamer mocht overreiken aan zijn opvolger prof. dr. A. van Elslander.

Sedertdien zien wij Pieter Buckinx jammer genoeg nog slechts een enkele keer in ons midden. Ouderdom, kwalijke weersomstandigheden (vooral tijdens de wintermaanden) en lichamelijk ongemak verhinderen hem vaak de reis naar Gent te ondernemen. Maar af en toe verschijnt hij weer, glimlachend vanuit het innerlijke rijk waarin hij sedert zijn jeugd mocht vertoeven, hartelijk en attent als altijd. Het belangrijkste blijft dat hij ons ook corpore absente tóch toespreekt met poëzie die, gaande de jaren, - bij gebleven sonoriteit, - diepere accenten van echtheid heeft verworven.

Anton van Wilderode