Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 32

Pieter Geert Buckinx en ‘De Tijdstroom’

Om mijn herinneringen aan Pieter Geert Buckinx en De Tijdstroom waar te maken ga ik meer dan een halve eeuw terug. Vooraf gezegd moet ik mij verontschuldigen omdat ik zo dikwijls op het persoonlijk voornaamwoord ik een beroep zal moeten doen. Ik was in mijn achttiende jaar toen ik, wat mij nu ongelooflijk toeschijnt, aan enige tijdschriften en bladen een bijdrage inzond. Als hoofdredacteur van Ter Waarheid liet George Van Severen, zoals hij nog in 1924 zijn voornaam schreef, mij weten dat mijn gedicht te jong, wat wij zullen lezen als niet goed genoeg, voor zijn periodiek was. Prof. Dr. Jozef Muls van Vlaamsche Arbeid bleek evenmin over mijn ‘poëzie’ opgetogen. Meer kans kreeg ik in Pogen van Wies Moens, ook in de weekbladen Het Vlaamsche Land waarvan Gerard Walschap redactiesecretaris was en Averbode's Weekblad, dat onder de leiding van Pater Dr. Emiel Valvekens stond.

Mijn medewerking aan laatstgenoemde uitgave heeft mij in betrekking gebracht met Marc Van den Broucke en Pieter Geert Buckinx. Beiden behoorden later tot de stichters en redactie van De Tijdstroom. Toen ik in 1926-27 als piot van het Tweede Linieregiment te Gent mijn soldatendienst vervulde, ontmoette ik Van den Broucke, die toen secretaris van een christelijke vakbondsleider was, nagenoeg iedere week in het Gasthof De roode Hoed achter de Sint-Niklaaskerk. Wij waren innig bevriend, hadden weinig geheimen voor elkaar, spraken dikwijls over literatuur, onze wensen en vooruitzichten, zodat bijna onvermijdelijk ook de uitgave van een tijdschrift waarin de opvattingen en idealen van de jongeren aan bod zouden komen overwogen werd.

Een persoonlijke kennismaking met Buckinx volgde einde 1927. Aanleiding was een brief waarin ik hem feliciteerde voor een gedicht van zijn hand dat in Averbode's Weekblad verschenen was. Hij antwoordde op 1 december van dat jaar, zei dat hij uit Limburg afkomstig was, ‘zeer stil is het daar en ik reis dikwijls naar die goede, sterke stilte’, naar Kortessem, waar zijn vader gemeentesecretaris was en ook gedichten schreef. ‘Zeer vroeg moest ik weg uit mijn goede rustige gouw. Stel u voor, ik was achttien jaar. En de stad pakte mij vast en schudde mij dooreen.’ Hij kwam er ‘in een administratief wespennest van cijfers terecht’, maar beëindigde zijn loopbaan als een hoog ambtenaar bij het Vast Wervingssecretariaat.

In dezelfde brief deelde hij mede dat hij de regie waarnam bij het reizend toneelge-

[p. 71]

Verantwoording

‘De Tijdstroom’ bedoelt het orgaan te worden ener generatie die, wars van al de eksperimenten der laatste jaren, arbeiden wil aan de opbouw ener persoonliker en menseliker kunst. Zij menen dit te kunnen bereiken door meer tucht en concentratie enerzijds, en anderszins door meer waarachtigheid. Wij aanvaarden dat de kunst de kristallisering van het leven van de kunstenaar is, en dat haar graad schoonheid wordt bepaald door de hevigheid van het beleven en de mogelikheid deze bewogenheid te verstoffeliken in de enige passende vorm. De manier van beleven verschilt echter volgens de levensovertuiging van de kunstenaar, en zo blijft het ten slotte het etiese beginsel dat richtinggevend optreedt, én voor het leven én voor de schoonheid. Ook dit beginsel kan verschillend zijn, maar wij geloven het te bezitten in de door God veropenbaarde en door de in deze bladen ook plaats is voor werk van andersdenkenden, voor zover Heilige Roomse Kerk voorgehoudene leer. Wat echter niet uitsluit dat het niet strijdig is met de door ons beleden waarheid en ook naar de geest aan de onze verwant is.

Wij willen trachten door scheppend werk iets van deze geest te verwezenliken en, door onze kritiek en inwijding, zoveel mogelik aandacht verlenen aan de meest aktuele kunstuitingen, zo op het gebied van poëzie, proza, toneel en muziek als van beeldende kunst. Verder verlangen wij, naast een overzicht van de buitenlandse kunststromingen, een vergelijk te vinden in de angstwekkende chaos der vaak taktloze en meestal bevooroordeelde kritiek.

Met een woord van dank aan allen die ons hielpen en nog helpen zullen, beginnen wij vastberaden onze taak. En wij zullen doorhouden als God ons helpt.

De Redaksie.

‘Verantwoording’ van ‘De Tijdstroom’, jg. I, nr. 1, oktober 1930.

zelschap Gudrun. ‘Verleden zondag moest ik naar Ninove. Ik kom ook naar Iseghem - dat is niet heel ver van bij u, geloof ik. Zondag 11 december geven we daar 'n opvoering in 't Vlaams huis om 2u30. Ik ben er reeds van rond 10 u 's morgens. Kunnen wij elkaar daar niet ontmoeten? - U kunt dan meteen ook 'n opvoering zien van “Scapin”. (“Les Fourberies de Scapin” van Molière).’ Niet te verwonderen dus dat Buckinx zelf veel toneel en ook een boek over Staf Bruggen geschreven heeft. Later volgde hij voor een Brussels blad en het N.I.R. het theaterleven in de hoofdstad en wijdde er talrijke kronieken aan, die spijtig genoeg voor de geschiedenis van onze toneelspeelkunst nooit gebundeld werden.

Ik kon mij die decemberdag niet vrijmaken. Op De Elsbosch was er ook 's zondags werk: dieren voederen, stallen reinigen, koeien melken. Meer in de winter zelfs dan 's zomers als de paarden en het vee in de weide graasden. Het heeft geduurd tot het voorjaar werd voor ik Buckinx mocht ontmoeten. Hij aanvaardde een weekeind bij ons door te brengen en wij spraken af dat ik hem aan de treinhalte te Aarsele zou opwachten. Er reed wel een trammetje tussen Aarsele en Kortrijk dat op twintig minuten van onze hoeve aan De groene Wandeling stopte, maar om redenen waar je het raden naar had, vertrok het volgens het officiële spoorboekje enkele minuten voor de trein Brussel-Gent-Adinkerke aankwam.

Dus fietste ik met twee rijwielen naar het stationnetje, ruim anderhalf uur ver en kwamen wij in de vallende avond heelhuids ter bestemming. Aan dat bezoek heeft Buckinx in Het ligt voor de Hand (1969) een volle bladzijde gewijd. Daarin staat te lezen dat hij vooral getroffen werd door ‘de eenzaamheid zonder einde, aan de verste grens van de wereld, te midden van de bloeiende, nog ruwe natuur’ waarin wij woonden.

In 1929 richtte de Kortrijkenaar Richard Acke een uitgeverij op, die hij met de naam van zijn woonhuis Steenlandt noemde. Hij bracht een reeks verzenbundels, ook prozawerken op de markt en besloot een tijdschrift van en voor jongeren uit te geven. Hij vroeg mij het verschijnen voor te bereiden en naar medewerkers uit te zien. Wij waren akkoord over de titel Wachtvuren, ik schreef de tekst voor het prospectus dat in een mooi verzorgde tweekleurendruk verspreid werd en kreeg de toezegging tot medewerking van een aantal jonge auteurs en enkele ouderen, waaronder Cyriel Verschaeve, die een lang artikel over Rubens ter beschikking

[p. 72]

stelde. Niettemin liep het initiatief op een mislukking uit, omdat er te weinig intekenaars waren en de uitgever het risico te groot achtte om te vertrouwen op een succes dat op de waarde van de eerste afleveringen zou steunen.

Toch bleef de wenselijkheid van zo'n tijdschrift gesteld tot de Brugse uitgever A. Geerardijn enkele maanden daarna besloot de uitgave te wagen. Het eerste nummer van De Tijdstroom, gele kaft met zwarte lettering op groot formaat en glanzend papier, kwam in oktober 1930 van de pers. De bijstelling bij de titel was reeds om de toegepaste vereenvoudigde spelling een beknopte programmaverklaring: ‘Maandschrift voor Kunst en Letteren. Orgaan der Katolieke Vlaamse Jongeren onder redaksie van Pieter Buckinx, André Demedts, Lode Lagasse, Franz Van Bogaert (pseudoniem van Mark Van den Broucke), René Verbeeck en Jan Vercammen’.

In een Verantwoording die ten dele op de inleidende tekst tot Wachtvuren terugging werd sterk de nadruk gelegd op het verband tussen leven en kunst, de wereldbeschouwing en de literaire schepping van de kunstenaar, alsook op de Roomskatholieke overtuiging die de redactie toegedaan was.

Die redactie vergaderde geregeld te Gent, aanvankelijk in De roode Hoed, later om de verre verplaatsing in de stad te bekorten, in het koffiehuis van een bekende wielrenner tegenover het Sint-Pietersstation. Ik herinner mij niet dat er ooit vinnige discussies ontstonden, ook niet met de uitgever die een vriendelijk en inschikkelijk man was. Na de vijfde aflevering van de eerste jaargang, om redenen die mij nooit duidelijk geweest zijn, verdween Lode Lagasse uit de redactie. Hij werd vervangen door Jan Vercammen, die tot december 1934 zolang als het tijdschrift verschenen is als secretaris bedrijvig bleef. De oorzaak van het verdwijnen lag bij Geerardijn, die om financiële moeilijkheden besloot zijn uitgeverij op te geven.

Wie nu de eenenvijftig afleveringen van De Tijdstroom doormaakt, zal vaststellen dat de redactie erin geslaagd was, ook in Nederland, een talrijke groep medewerkers te werven. Merkwaardig b.v. dat er reeds in de eerste aflevering een bijdrage van Theun de Vries te lezen stond. Niet alles was even degelijk, maar de meeste bijdragen zijn nog leesbaar, omdat zij vooruit spelen op strekkingen die slechts een kwarteeuw later in de jaren vijftig doorslaggevend geworden zijn. Wij bedoelen het politieke en sociale element

De tijd van ‘Droomvuur’ in 1940.

dat intussen meer en meer op de voorgrond trad.

Achteraf bekeken vraag ik mij af of juist die tendens, ondanks de vriendschappelijke verhoudingen in de redactie, niet tot een scheiding van de wegen zou geleid hebben was het tijdschrift niet door de uitgever prijsgegeven. Blijkbaar is dat degenen die meer nadruk legden op het esthetische beginsel, zoals Buckinx en Verbeeck, een andere opvatting dan de schrijver van de meeste geëngageerde artikels, toegedaan waren. Zij zijn het ook geweest die met Paul De Vree in april 1936 het ‘tweemaandelijksch letterkundig tijdschrift Vormen’ uitgaven. Dat de schrijver van deze bijdrage in 1937 gevraagd werd samen met Dr. R.F. Lissens tot de redactie toe te treden en dat ook dankbaar aanvaardde, bewijst dat de oude Tijdstroomredacteuren elkaar trouw gebleven waren. Zij zijn het zelfs later over alle tijdsperikelen heen gebleven.

In de Tijdstroomredactie fungeerde Pieter Geert Buckinx als onze nooit als zodanig gekozen voorzitter. Maar hij was het als oudste lid en om zijn wijs en rustig optreden, hoewel hij het lang niet altijd met de opvattingen van zijn collega's eens zal geweest zijn. Hij rondde de scherpste hoeken van de tegenstellingen af en trachtte de meningsverschillen te overbruggen. In de beginperiode van het blad werkte hij nagenoeg aan ieder nummer mede. Hij publiceerde gedichten, opstellen over dichtkunst, toneel, schilderkunst en boekbesprekingen. Maar in de afleveringen van de vierde en vijfde jaargang heb ik amper vier bijdragen van zijn hand gevonden. Daarbij valt op te merken dat hij intussen in verscheidene andere periodieken aan het woord kon komen.

Bijna een halve eeuw is over het Tijdstroom-experiment heengegaan. Zelden verloopt er een half jaar voor ik Buckinx weer mag zien. Hij is niet veel veranderd. Hij blijft onverstoorbaar zijn pijp roken, luistert en beheerst zijn omgeving door zijn rust schenkende aanwezigheid en toegeeflijke glimlach. Die innerlijke vrede hem wellicht als Limburger aangeboren is de veruitwendiging van die existentiële weemoed, waarover hij mij in zijn eerste brief schreef en die hem tot zijn mooiste gedichten geïnspireerd heeft.

André Demedts