Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 32

[p. 18]

Vincent van Gogh of het gevecht met het métier

Vincent (^o 30.3.1853) had de internationale kunsthandel verlaten om dominee-studies te doen. Spijts enorme inspanningen, had hij daarin gefaald; evenzo in het experiment als hulp-prediker in de Borinage. Hij neemt dan met dezelfde passie het besluit kunstenaar te worden. Hij is niet veel minder dan 30 jaar oud en beslist dus niet op een academie maar zelfstandig het ‘métier’ te leren. Van dat ogenblik af begint een strijd zonder einde met de technieken, die hij moeizaam verovert om ze tenslotte te revolutioneren. Die strijd leest men uit zijn werken, maar ook uit de brieven, die hij stuurt naar zijn broer Theo, kunsthandelaar, zijn vertrouweling en maecenas. Hier volgen uittreksels uit een aantal van deze brieven, voornamelijk uit de periode voor hij de befaamde Antwerpse Academie intreedt om er kort nadien uit te verdwijnen en naar Frankrijk te trekken. Nog uit Cuesmes meldt Vincent aan Theo: Ik werk nog altijd aan de ‘Cours de Dessin’ van Bargue en ik zal die afwerken, want elke dag wordt zo mijn hand en mijn geest leniger... Die voorbeelden zijn uitstekend. Intussen bestudeer ik ook een boek over anatomie en een ander over perspectief. De studie is lastig en soms irriterend, maar toch meen ik goed te doen met ze te lezen.

Ge ziet dus dat ik hard werk, maar voor het ogenblik geeft het nog maar weinig verheugende resultaten. Maar ik hoop dat die doornen op tijd en stond bloemen zullen brengen, en dat deze schijnbaar steriele strijd barensweeën betekent. Eerst lijden dan verblijden. (Vertaald uit het Frans; brief 136, 24 sept. 1880).

Hij werkt ook aan de hand van de ‘Exercises au fusain’ van Bargue en naar model, zoals hij een jaar later in sept. 1881 schrijft uit de pastorie van Etten (N.-Brab.):

Hoewel ik pas kort geleden U heb geschreven, zo heb ik ditmaal U nog iets meer te zeggen.

Namelijk dat er een verandering in mijn tekenen is gekomen, zowel in mijn manier van doen, als in het resultaat daarvan. Ook naar aanleiding van een en ander dat Mauve mij zeide, ben ik opnieuw begonnen te werken naar levend model. Ik heb er onderscheiden personen hier toe kunnen krijgen gelukkig, o.a. Piet Kaufman, de arbeider. Het zorgvuldig bestuderen, het aanhoudend en herhaaldelijk tekenen van de Exercises au fusain van Bargue heeft mij beter inzicht gegeven in het figuurtekenen. Ik heb leren meten en zien, en grote lijnen zoeken. Zodat 't geen mij vroeger wanhopig onmogelijk scheen, nu langzamerhand mogelijk gaat worden, Goddank.

Tot 5 maal toe heb ik een boer met een schop, enfin, ‘un bêcheur’ getekend, in allerlei standen, tweemaal een zaaier, tweemaal een meisje met een bezem. Verder een vrouw met witte muts, die aardappelen schilt, en een herder op zijn stok geleund, en eindelijk een



ouden zieken boer, op een stoel bij den haard gezeten met het hoofd in de handen en de elbogen op de knieën. En daar zal het natuurlijk niet bij blijven, als er eens een paar schapen over de brug zijn volgt de gehele kudde.

Spitters, zaaiers, ploegers, mannen en vrouwen, moet ik nu onophoudelijk tekenen. Al wat tot het buitenleven hoort, onderzoeken en tekenen. Evenals veel anderen dat deden en doen. Ik sta nu niet meer zo machteloos voor de natuur als vroeger.

Uit den Haag bracht ik conté in hout, (evenals potlood) mede, en daar werk ik nu veel mede. Ook begin ik met het penseel en de doezelaar er in te werken, met wat sepia of O.-l. inkt, en nu en dan eens met wat kleur. Zeer zeker is het dat de tekeningen, die ik dezen laatsten tijd gemaakt heb, weinig lijken op iets anders wat ik tot nu toe maakte. De grootte van de figuren is zo ongeveer die van een Exercise au fusain.

Wat betreft landschap, ik houd het er voor dat dat er in genendele bij hoeft te lijden, integendeel het zal er bij winnen. Hierbij een paar kleine schetsjes om U een gedachte er van te geven. Natuurlijk moet ik de mensen die poseren, betalen. Wel niet veel, maar omdat het dagelijks terugkomt, is dit ene uitgave meer, tot zolang ik er niet in slaag tekeningen te verkopen...

Want voor iemand die een figuur heeft leren aanklampen, en vasthouden tot 't op zijn poten op 't papier staat, is in den tegenwoordigen tijd nog wel wat te verdienen ook. Ik hoef U wel niet te zeggen, dat ik U deze schetsjes alleen zend, om U een gedachte te geven van de pose, ik heb ze vandaag gekrabbeld in korten tijd, en merk dat er heel wat op de proportie aan te merken valt, zeker meer dan op de eigenlijke tekeningen althans. (Brief 150)

De landschapsschilder, aquarellist en etser Anton Mauve, een familielid van Vincent, wordt door hem geraadpleegd te Den Haag. Vincent is vol eerbied en volgzaamheid:

Het is niet zonder emotie, dat ik terugblik aan mijn reisje naar 's Hage. Toen ik bij Mauve kwam, toen klopte mij het hart wel wat, want ik dacht bij me zelf, zal hij mij ook met een kluitje in 't riet proberen te sturen, of zal ik hier iets anders ontmoeten? En nu 't geen ik ondervond van hem was, dat hij op allerlei manier praktisch en hartelijk mij terecht wees en animeerde.

Evenwel niet altijd door maar alles goed te vinden wat ik deed of zeide, integendeel. Maar als hij mij zegt: ‘dit of dat deugt niet’ dan is het omdat hij tegelijk erbij zegt ‘maar probeer 't eens op die en die wijs’ en dat is heel wat anders dan aanmerkingen maken om aanmerkingen te maken. Of iemand al zegt ‘gij zijt ziek’, dat helpt niet veel, maar zegt iemand ‘doe dit of dat en gij zult gezond worden’ en zijn raad is geen bedriegerij, kijk dat is het ware en dat helpt dan ook.

Nu ben ik van hem vandaan gekomen met enige geschilderde studies en een paar aquarellen. Natuurlijkzijn dat geen meesterstukken, maar toch ik geloof waarlijk dat er iets gezonds en werkelijks in zit, meer althans dan in hetgeen ik tot nu toe maakte. En dus reken ik nu te zijn aan 't begin om iets serieus te maken. En daar ik nu over een paar technische ressources meer kan beschikken, n.l. verf en penseel, zo zijn de dingen als 't ware weer nieuw.

Maar - nu moeten wij dat in praktijk gaan brengen. En dan is het eerste, dat ik een vertrek moet vinden groot genoeg om een behoorlijke distantie te kunnen in acht nemen. Mauve zei mij dadelijk toen hij mijn studies zag: ‘ge zit te dicht op Uw model’. Daardoor wordt het in veel gevallen zo goed als onmogelijk de nodige afmetingen voor de proportie goed te nemen, en dus dat is zeker een van de eerste dingen waarop ik letten moet. Nu moet ik zien een groot vertrek ergens te huren, 't zij een kamer, 't zij een loods. En dat zal zo enorm duur niet zijn. Een arbeidershuisje doet hier te lande f 30 per jaar huur, dus dunkt me voor een vertrek, dat dubbel zo groot is als die arbeiderswoning f 60 b.v. En dat is niet onoverkomelijk.

[p. 19]

Evenwel ofschoon ik erg veel van Brabant houd, zo heb ik toch ook gevoel voor andere figuren dan de Brabantse boerentypen... Echter heb ik bepaald afgesproken met Mauve, dat ik al mijn best zal doen om een goed atelier te vinden, en verder moet ik nu betere verf en beter papier gebruiken. Evenwel is voor studies en krabbels het papier Ingres uitmuntend. En 't komt veel goedkoper uit zelf daarvan schetsboeken van allerlei formaat te maken, dan die schetsboeken gemaakt te kopen. Ik heb nog enigen voorraad papier Ingres, doch als gij de bewuste studie terugzendt, en ge kunt er weer wat van diezelfde soort bij zenden, zult ge mij erg veel plezier doen. Maar geen spierwit, maar zo van die kleur van ongebleekt linnen, geen koude tinten.

Theo wat is toon en kleur een groot ding. En wie er geen gevoel voor leert hebben, wat zou hij ver van 't leven afblijven. Mauve heeft mij zoveel dingen leren inzien die ik vroeger niet zag, en 't geen hij mij gezegd heeft, zal ik U bij gelegenheid wel eens proberen over te vertellen, want misschien kunnen er nog wel een of twee dingen zijn die ook gij niet goed ziet. En gij kunt niet denken wat een gevoel van verlossing ik begin te voelen, als ik denk aan dingen die Mauve mij ook gezegd heeft omtrent het verdienen.

Denk eens hoe ik jaren lang gescharreld heb altijd in een soort fausse position. En nu, nu komt er een schemering van echt licht. Ik wenste wel dat gij de twee aquarellen, die ik nu heb meegebracht eens zaagt, want gij zoudt zien dat het aquarellen zijn net als andere aquarellen. Er mogen nog veel imperfecties in zijn, que soit, ik wil graag de eerste zijn om te zeggen dat ik er zelf nog zeer ontevreden over ben, maar toch het is iets anders dan ik tot nu toe heb gemaakt, en het ziet er frisser en gezonder uit, maar dat neemt niet weg dat het nog veel frisser en gezonder moet worden, maar niet in eens kan men wat men wil. Dat gaat geleidelijk... (Brief 164, Etten, december 81)

Een gelukkige dag is het voor Vincent als Mauve van oordeel is dat hij nu voldoende het tekenen onder de knie heeft om weldra te beginnen met schilderen op doek:

Gij moet weten Theo dat Mauve mij heeft gestuurd een schilderkist met verf, penselen, palet, tempermes, olie, terpentijn, enfin met al het nodige. Zodat het er nu door is dat ik ook aan 't schilderen zal tijgen, en ik ben er maar bij om dat het daartoe gekomen is. Wel dezen laatsten tijd heb ik heel wat getekend, vooral van figuurstudies. Als gij die nu zaagt, zoudt ge wel merken welke weg ik uitga. Natuurlijk ben ik zeer verlangend om te horen, wat Mauve mij nu verder zeggen zal. Heb dezer dagen ook een kinderen getekend en dat is mij erg goed bevallen. Het is deze dagen buiten prachtig van kleur en toon; juist als ik wat licht krijg in 't schilderen, zal ik er eenmaal toe komen om iets daarvan uit te drukken, doch wij moeten voet bij stuk houden, en nu ik aan 't figuurtekenen ben zet ik dat door, totdat ik een eind verder ben, en als ik buiten werk, dan is 't om boomstudies te maken, doch eigenlijk de bomen beschouwende alsof het figuren waren. Ik bedoel ze vooral beschouwende met het oog op den contour, de proportie en hoe ze in elkaar zitten. Dat is het eerste waar men mede te maken heeft. Daarna komt het modelleren en de kleur en de omgeving en juist over die kwestie moet ik 't eens met Mauve hebben.

Maar Theo ik ben toch zo blij met mijn schilderkist en 't is beter dunkt mij, dat ik die nu pas in handen krijg na reeds minstens een jaar getekend te hebben uitsluitend, dan dat ik er onmiddellijk mee begonnen was. Mij dunkt dat zult ge wel met mij eens zijn... Hier in Holland voel ik mij toch veel meer thuis, ja ik geloof dat ik weer door en door een Hollander zal worden... zowel in karakter als ook in manier van doen, wat tekenen en schilderen betreft. Evenwel geloof ik dat het mij nog wel te stade zal komen dat ik ook een tijd buitenlands ben geweest, en daar een en ander heb gezien, wat niet overbodig is te kennen. (Brief 165, Etten, dec. 81)

Maar intussen heeft Vincent zijn vader (de dominee) met zijn gedrag zo geërgerd dat die zich verplicht voelt hem te vragen elders heen te gaan. Woest trekt hij naar Den Haag, waar Mauve woont, maar hij is weer helemaal afhankelijk van wat Theo hem stuurt: tekeningen verkopen voor de kost zal een illusie blijken, want hij zal van de hele stapel uiteindelijk maar 12 stuks kwijt raken. Toch zet hij door:

Gij zegt: gij zult er eens erg spijt van hebben - kerel ik geloof dat ik veel van dien spijt al gehad heb vóór dien tijd. Ik zag het aankomen en zocht het te couperen; nu dat is niet gelukt en enfin wat gebeurd is, is gebeurd. Zal ik er nu nog spijt over hebben, neen eigenlijk heb ik zelfs geen tijd om spijt te hebben. Het tekenen wordt hoe langer hoe meer een hartstocht bij me en dat is net een hartstocht als die van een zeeman voor de zee.

Mauve heeft mij nu een nieuwen weg gewezen om iets te kunnen maken, n.l. het aquarelleren. Nu daar verdiep ik mij nu in, en zit te smeren en weer uit te wassen, enfin te zoeken en te streven: ‘Puisqu'il faut faire des efforts de perdu. Puisque l'exécution d'une aquarelle a quelque chose de diabolique. Puisqu'il y a du bon en tout mouvement énergique.’

Dus ofschoon ik van plan was om U nog uitvoeriger te schrijven over het voorgevallene thuis..., ik heb er nu geen tijd voor en ik vind het beter ik U nog eens over het tekenen schrijf. Ik ben dadelijk behalve een paar kleine ook een grote aquarel begonnen, op zijn minst zo groot als een van die figuurstudies die ik te Etten maakte. Nu spreekt het vanzelf, dat dat zo maar niet in eens goed en grif van stapel loopt. Mauve zegt me dat ik op zijn minst een stuk of 10 tekeningen verknoeien zal, voor ik zowat het penseel weet te hanteren. Daarachter zit een betere toekomst, dus werk ik door met zoveel koelbloedigheid als ik verzamelen kan, en ook door mijn fouten laat ik mij niet afschrikken.

Dit is een schetsje van een van de kleine aquarellen, het is een hoekje van mijn atelier met een meisje dat koffie zit te malen. Ge ziet ik zoek naar toon, een kopje of een handje dat gloeit en waar leven in zit en dat uitkomt tegen een dommelende achtergrond, schemerend, en dan brutaal daar tegen uit dat brok schoorsteen en kachel, ijzer en steen en een planken vloer. Als ik die tekening naar mijn zin kon krijgen... Maar ge begrijpt, ik kan dat alles nog niet zo uitdrukken, maar de zaak is maar dunkt me de moeilijkheden aangrijpen... Nu spreekt het vanzelf dat men de techniek niet den eersten dag meester is... (Brief 170, Den Haag)

Hoe moeilijk het is het métier meester te worden wordt steeds maar herhaald:

Ofschoon in 't midden van financiële moeilijkheden, toch gevoel ik dat niets solider is dan een ‘handwerk’, in den letterlijken zin van werken met de handen. Als gij schilder werd zou één van de dingen, die U verwonderen zouden, zijn, dat het schilderen en wat daaraan verbonden is, werkelijk een tamelijk zwaar werk is uit een physiek oogpunt; de inspanning van den geest, de tobberij met den kop niet meegerekend, wordt er ene tamelijke krachtinspanning vereist, en dat dag aan dag.

Nu, voor heden spreek ik er niet meer over, alleen zeg ik nog dit: dan wanneer ge naar Holland komen zult, zou ik U graag eens niet maar voor een half uur, doch b.v. een helen morgen alleen spreken, over praktische dingen die ik geleerd heb, hetzij door eigen oefening, hetzij door Mauve of anderen, net alsof ik het U moest uitleggen om het U te leren. Ik hoop dat ge daar niet op tegen zult

[p. 20]

hebben, - in 't ergste geval verveelt ge U dien morgen, maar misschien zal het U niet vervelen. Alleen hoop ik dat ge alsdan niet onderwijl aan het ‘verkopen’ van schilderijen zult denken, doch aan het ‘how to do it’. Enfin nous verrons. Kunt gij mij zo omstreeks 't eind dezer maand wat geld sturen... (Brief 182, Den Haag)

De goeie Theo heeft geld gestuurd, altijd opnieuw. Denk niet dat Vincent hem er niet dankbaar voor is:

Ik ben erg dankbaar er voor dat ge er eens geweest zijt, ik vind het heerlijk weer 't vooruitzicht te hebben van een jaar geregeld werk zonder calamiteiten, en door 't geen ge mij hebt gegeven, heb ik in 't schilderen weer bovendien nog een nieuwen horizon. Ik reken het een voorrecht boven duizend anderen, dat gij zoveel slagbomen uit den weg ruimt.

't Spreekt vanzelf dat menigeen niet voort kan dikwijls om reden van de onkosten, en hoe dankbaar ik daarvoor ben dat ik geregeld werken kan, wel ik kan 't U niet in woorden zeggen. Om in te halen den tijd dien ik later dan anderen begonnen ben moet ik dubbel mijn best doen, en met den besten wil zou ik stoppen moeten als ik U niet had.

Ik zal U eens vertellen wat ik alzo mij heb aangeschaft.

Primo: een flinke moistcolour box voor 12 stukjes of tubes waterverf, met een dubbel geslagen deksel die open voor palet dient, tegelijk is er bergplaats voor een stuk of 6 penselen. Dat is een stuk gereedschap dat veel waard is om buiten te werken, en eigenlijk absoluut nodig, maar het is een hele kosten en ik had het in mijn gedachte tot later verschoven en nu gewerkt met losse stukjes op



theeschoteltjes, die echter lastig mee te nemen zijn, vooral als men nog andere bagage heeft.

Dat is dus een mooi stuk, dat men als men 't eens heeft voor lang heeft. Tegelijk heb ik waterverf genomen in voorraad, en mijn penselen vernieuwd en aangevuld.

Dan voor eigenlijk schilderen heb ik nu alles wat absoluut nodig is. En ook verf in voorraad, grote tubes (die veel goedkoper uitkomen dan kleine), maar zoals ge begrijpt heb ik zowel voor waterals voor olieverf mij bepaald tot eenvoudige kleuren, oker (roodgeel-bruin), cobalt en Pruisisch blauw, Napels geel, terra sienna, zwart en wit, aangevuld met wat carmijn, sepia, vermiljoen, ultramarijn, guttegom in kleinere tubes.

Maar mij onthouden van kleurtjes die men zelf moet mengen. Dit is geloof ik een praktisch palet met gezonde kleuren. Ultramarijn, carmijn of iets anders voegt men bij, in geval 't bepaald nodig is. Ik zal beginnen met kleine dingen, maar wel hoop ik nog dezen zomer mij te oefenen met houtskool voor grotere schetsen, met het oog om later te schilderen in wat ruimer formaat.

En 't is daarvoor dat ik weer een nieuw en hoop ik beter perspectiefraam laat maken, dat in ongelijken duingrond b.v. vaststaat met twee stijlen, bv. op deze manier:

Natuurlijk heb ik niet alles, wat gij mij gegeven hebt in eens uitgegeven, ofschoon dit moet ik wel zeggen, de prijzen van een en ander mij weer geducht tegenvielen, en er als men nagaat meer dingen nodig zijn dan oppervlakkig wel schijnt.

Is het dat het mij aangenaam zou zijn, gij tegen den twintigsten het gewone zenden kondt, zo is 't niet omdat dan alles op zal zijn, maar wel omdat ik het raadzaam vind, voor 't geval ik onder 't werken bespeur nog dingen bepaald nodig te hebben, wat in den zak te houden. Dat geeft een grote rust en orde in 't werk. De moistcolour box past in de schilderkist, zodat ik in één voorwerp desnoods de benodigdheden voor aquarel en voor schilderen tegelijk kan mededragen.

Ik stel er veel prijs op goed spul te hebben en heb graag dat mijn atelier er flink gaat uitzien, zonder antiquiteiten of tapijten en draperies evenwel, maar door de studies aan den muur en door goed gereedschap. Dat moet komen door werken en door den tijd. Gisterenmiddag ben ik geweest op den zolder van het papiermagazijn van Smulders op de Laan. Ik heb daar gevonden - weet ge wat - het dubbele Ingres onder den naam van Papier Torchon, het was een soort nog ruwer van grein dan het Uwe. Ik stuur U een staaltje om U eens te laten zien. Er is een hele partij, oud en belegen reeds, erg best. Nu heb ik er maar een half boek van genomen, maar voor later kan ik daar terecht. Nu was ik er voor een ander doel, n.l. het honigpapier wat ik nu en dan heb - zeer goedkoop, afkomstig van een niet afgeleverde bestelling voor 't kadaster. Dat is zeer geschikt voor fusain geloof ik, en 't zijn grote vellen, getint zowat als 't Harding.

Gij ziet, dit staaltje heeft een grein zo ruw als een stuk zeildoek. Dat wat gij meebracht is aardiger van kleur, en heerlijk b.v. voor

[p. 21]

studies van slootkanten en gronden. Ik ben echter ook blij, ik deze nieuwe partij ontdekt heb.

Nu kerel, hartelijk dank voor alles, een handdruk in gedachten, ik ga aan 't werk. - Zeg Pa en Moe recht hartelijk goedendag, bedank hun voor wat zij U voor me medegaven. (Brief 222, Den Haag)

Deze en vele andere passages uit Vincents brieven bewijzen zijn bekommernis om de te gebruiken materialen, het métier in de beperkte betekenis van het woord. Hij komt in een volgende brief terug op zijn perspectiefraam, met meer details:

In mijn vorigen brief zult ge een krabbeltje gevonden hebben van dat bewuste perspectiefraam. Daar net kom ik van den smit vandaan, die ijzeren punten aan de stokken heeft gemaakt en ijzeren hoeken aan het raam.

Het bestaat uit twee lange palen:

met sterke houten pennen gaat het raam daaraan vast, 't zij in de hoogte, 't zij in de breedte.

Dit maakt dat men op 't strand of op 't weiland of op een akker, een kijkje heeft als door 't venster. De loodlijnen en waterlijnen van 't raam, verder de diagonalen en het kruis, of anders een verdeling in kwadraten, geven vast en zeker enige hoofdpunten, waardoor men met vastheid een tekening kan maken die de grote lijnen en proporties aangeeft.

Dan tenminste wanneer men gevoel heeft voor de perspectief, en begrip van de reden waarom en de wijze waarop de perspectief de lijnen een schijnbare verandering van richting, en de massa's en vlakken een verandering van grootte geeft. Zonder dat helpt het raam niets of bijna niets, en duizelt men als men er door kijkt.

Mij dunkt gij zult wel voelen, dat het een heerlijk ding is dit vizier te braqueren op de zee, op de groene velden of 's winters op de besneeuwde vlakte of in den herfst op het grillig netwerk van dunne en dikke stammen en takken, of een stormlucht.

Het stelt - met veel oefening, en met langdurige oefening, iemand in staat om bliksemsnel te schilderen.

Eigenlijk is het absoluut voor 't schilderen goed, want lucht - grond - zee - daar moet het penseel bijkomen, of liever om die met tekenen alleen te kunnen uitdrukken, is het nodig de penseelbehandeling te kennen en te voelen. Ik geloof ook zeker dat het op mijn tekenen nog heel wat invloed zal hebben als ik eens een schilder. In januari heb ik dat geprobeerd reeds, toen is het echter weer gestopt, de reden van dat stoppen was ook bepaald, behalve een paar andere dingen, dat ik nog te weifelend was bij 't tekenen. Nu is een half jaar daarover heengegaan geheel toegewijd aan het tekenen, welnu 't is met frissen moed dat ik opnieuw begin. Het raam is werkelijk een mooi stuk gereedschap geworden, 't spijt me gij het niet eens nog gezien hebt. Het kost mij ook nog een aardig duitje, maar ik heb 't zo solide laten maken dat ik het niet gauw verslijten zal. Ik begin dus maandag met het maken van grote fusains daarmee, en met het schilderen van kleine studies - lukken die twee dingen dan zullen hoop ik, spoedig betere geschilderde dingen volgen.

Ik zou dus willen dat tegen dat ge weer eens bij me komt, het atelier een echt schildersatelier geworden zal zijn.

Dat het in januari niet vlotte, ge weet het lag aan verscheidene oorzaken, maar après tout het kan beschouwd worden als ene averij in de machine - een schroef of een stang die niet sterk genoeg was en door een sterker stuk vervangen moet worden. Iets wat ik me aangeschaft heb, is een sterke warme broek, en daar ik even voor ge kwaamt pas een paar stevige schoenen had gekocht, ben ik tegen weer en wind gewapend. Tegelijk is het mijn bepaald doel om door dit landschapschilderen een paar dingen van techniek te leren, die ik nodig gevoel te hebben voor mijn figuur. Het uitdrukken van verschillende stoffen namelijk, en den toon en de kleur. In een woord het uitdrukken van het corps - van de massa der dingen. (Brief 223, Den Haag)

Daarmede bereiken we september 1883. Vincent zal in de twee volgende jaren het volledig meesterschap over het traditionele schildersmétier volledig veroveren, dat hem zal toelaten in 1885 zijn eerste ‘meesterwerk’ te creëren: ‘De Aardappeleters’.

Vincent van Gogh, De Aardappeleters, 1885; verz. W.W. van Gogh.

[p. 22]

Er blijven hem geen zes jaar meer te leven. Maar in die tijd zal hij een verbluffend oeuvre tot stand brengen. Hij zal de Parijse smeltkroes moeten ondergaan, om tenslotte de traditionele schildertechniek om te buigen tot iets totaal nieuws: met Cézanne schept hij de moderne schildertechniek, waarvan de volgende 100 jaar schatplichtig zijn. Zijn bijdrage is het ‘métier’ te hebben gesmeed, dat toelaat het paroxysme van de expressiviteit te bereiken. Maar in een brief aan zijn moeder in november 1890 vanuit het ‘Asile’ van St. Rémy, waar hij drie zware crisissen van dementie doorstond, maakt hij als het ware een sarkastisch bilan op van zijn korte kunstenaarscarrière:

De natuur is hier zeer mooi in den herfst en met de gele blaren. Het gebeurt dat een groot veld geheel purper en rood wordt zoals bij ons de wilde wingerd, en daar naast een vierkant geel en wat verder een plek die nog groen is. Dat alles onder een lucht van prachtig blauw en lila rotsen in het verschiet. Verleden jaar had ik beter gelegenheid om dat te schilderen dan nu. Ik had gaarne zo iets gevoegd bij wat ik U stuur, maar dat blijf ik U schuldig voor een volgend jaar.

Aan het portret van mezelf dat ik er bij voeg zult U zien dat ofschoon ik Parijs, Londen en zoveel andere grote steden zag en dat jaren lang, ik toch er zo min of meer als een boer van Zundert b.v. Toon of Piet Prins uit ben blijven zien, en ik verbeeld me soms dat ik ook zo voel en denk, alleen zijn de boeren van meer nut in de wereld. Eerst als men al de rest heeft, krijgen de mensen gevoel voor, behoefte aan, schilderijen, boeken enz. In mijn eigen schatting reken ik me dan ook bepaald beneden de boeren. Enfin ik ploeg om mijn doeken als zij op hun akkers.

Vincent van Gogh, Zelfportret, Saint.-Rémy 1890, Louvre Parijs (Détail).

Het gaat anders in ons vak triest genoeg - dat is wel altijd zo geweest eigenlijk - maar het is tegenwoordig al heel bar. En toch zijn er nooit zulke prijzen besteed voor schilderijen als heden te dage.

Wat maakt dat wij nog werken, is vriendschap onder elkander en liefde voor de natuur, en enfin als men zich al de moeite heeft getroost om meester van zijn penseel te worden kan men het schilderen niet laten. Ik behoor bij anderen vergeleken nog tot de gelukkigen, maar reken eens hoe het zijn moet als iemand het vak begint en het moet laten steken voor hij iets gedaan heeft, en zó zijn er velen. Reken er 10 jaar nodig zijn om het vak te leren, wie er nu 6 b.v. doormaakt en bekostigt en dan 't moet opgeven, als U wist hoe miserabel dat is en hoevelen er zo zijn.

En die hoge prijzen waarvan men hoort, betaald voor werk van schilders die dood zijn en bij hun leven zo niet betaald werden, 't is een soort tulpenhandel, waarvan de levende schilders meer nadeel dan voordeel hebben. En als een tulpenhandel zal dat ook vergaan.

Men kan echter redeneren dat ofschoon de tulpenhandel al lang vergaan en vergeten is de bloemkwekers toch gebleven zijn en blijven zullen. En zó beschouw ik het schilderen dan ook dat het blijvende ervan een soort van bloemen kweken is. En wat dat aangaat reken ik mij gelukkig er in te zijn. Maar rest! Dit een en ander om U te bewijzen men zich geen illusies moet maken.

Korte tijd nadien vindt men hem te Auvers bij Dr. Gachet. Op 29 juli 1891 is hij stervend als men uit zijn zak een brief haalt, die bestemd is voor Theo; daarin volgende luciede zin:

‘Eh bien, mon travail à moi, j'y risque ma vie et ma raison y a fondré (sic) à moitié.’ (Wel, mijn werk, ik riskeer er mijn leven aan en mijn verstand heb ik er al half aan verloren).

Bijna 30 jaar later schrijft ene J. de Meester, Chef kunstredactie van de NRC: ‘Van Gogh kon helemaal niet schilderen. Hij smeerde een schilderij in twee uur in elkaar. U zult nog wel beleven dat die hele rommel als een zeepbel uit elkaar springt en dat de prijzen, die jullie zo handig omhoog hebben gedreven, oneindig diep naar beneden zullen zinken.’ Bij leven had van Gogh één schilderij verkocht. Zijn ‘Mas à Saintes-Maries’ werd in 1981 verkocht door Christie voor 2,1 miljoen dollar.

P.S.: De teksten van van Gogh zijn ontleend aan: Vincent van Gogh, Brieven aan zijn broeder, Deel 1 en 3, Uitg. Mij v. Goede en Goedk. Lectuur, A'dam, 1924².